Anadil

Bu madde dilbilimsel bir kavram hakkındadır. Lisan anlamı için Anadili sayfasına bakınız.

Dilbilimde anadil veya proto dil, genellikle varsayımsal veya yeniden yapılandırılmış (rekonstrükte edilmiş) ve genellikle yazılı olarak tespit edilmemiş bir dildir. Bu dillerden zaman için farklı diller türeyebilir. Tarihsel dilbilimin ağaç modelinde yer alan bir proto dil, soy ağacı metaforunda ana dil olarak adlandırılabilir. Bir diğer tanımla kendisinden başka dil veya lehçelerin türediği dil.^[1]

Başka bir ifadeyle ses yapısı, mânâsı ve şekli bakımından birbirinden az ya da çok farklılaşmış olan dil veya lehçelerin kök bakımından birleştikleri ortak diller bu kavram altında toplanır. Örneğin Ön Hint-Avrupa dili, Ana Altayca, Ana Moğolca, Ana Türkçe, Latince gibi diller, anadillerdendir.^[2][3] Latince, Yunanca Farsça, Rusça, Hintçe gibi diller Ön Hint-Avrupa dilinden türemiştir fakat Ön Hint Avrupa dili yazı ile yazılmış bir dil değildir. Fransızca, Portekizce, İspanyolca ve İtalyanca da Latinceden türemiştir ve bu sebeple Latince de bir anadildir, fakat diğer birçok anadilin aksine Latince geniş bir yazılı külliyat bırakmış bir anadildir. Proto dil, mevcut veriler birleştirilerek 'yeniden yapılandırılmış' (rekonstrükte edilmiş) bir dildir.^[4] Proto- ön eki "ilk, en eski, daha önce olan" anlamlarına gelir.^[5] Proto dil, belirli bir dönemdeki konuşma dili ile birebir aynı olmayabilir.^[4] Belirli hipotezlere dayanarak oluşturulmuş bir model olup bir dilin sonraki dönemlerdeki varyasyonları arasındaki farklılıkların daha iyi anlaşılması için formüller sunar.^[4] Tüm insan dillerinin atası olan bir ön insan dilinin var olup olmadığı konusunda tartışmalar devam etmektedir.

Yazıyla kayda geçirilmemiş bir proto-dilin sistematik rekonstrüksiyonunu sunan ilk kişi August Schleicher'di. Schleicher 1861'de Proto-Hint-Avrupa dili için bir rekonstrüksiyon yapmıştır.