En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları

Ateizmin ana hatları

Vikipedi'den, özgür ansiklopediden

Remove ads

Ateizme genel bir bakış ve güncel bir rehber olarak aşağıdaki ana hatlar verilmiştir:

Ateizm, Tanrı'nın veya tanrıların var olduğu iddiasının reddidir.[1] Dar bir anlamıyla ateizm, hiçbir tanrının var olmadığını düşünme durumudur.[2][3] En kapsayıcı hâliyle ateizm, herhangi bir tanrının var olduğuna yönelik inancın noksanlığıdır.[4] Ateizm, teizm ile tezat oluşturur.[5] Teizm, en geniş tanımıyla, en az bir adet tanrının var olduğuna yönelik inançtır.[6][7]

Remove ads

Ateizmin tanımları

Ateizm, aşağıdakilerin hepsiyle tarif edilebilir:

Ateizmin türleri

  • Pozitif ateizm, hiçbir tanrının olmadığını ileri süren ateizm türüdür.[8] "Güçlü ateizm" olarak da bilinir.
    • Açık ateizm, "Bilinçli bir redden ötürü teistik inançların yokluğu".[9]
  • Negatif ateizm, pozitif ateizm haricindeki her türlü nonteizm türüne verilen isimdir. Bu tür ateizmde kişi herhangi bir tanrının var olduğuna inanmaz; ancak bir tanrının var olmadığı konusunda ısrarcı davranmaz.[8] "Zayıf ateizm" olarak da bilinir.
    • Örtülü ateizm, "bilinçli bir redde bulunmaksızın teistik inançların yokluğu".[9]
      • Agnostik ateizm, hem ateizmi hem de agnostisizmi kapsayan bir felsefi tutumdur. Agnostik ateistler, ateisttir; çünkü herhangi bir tanrının varlığına inanmazlar. Agnostiktirler, çünkü tanrının varlığı onlara göre ya prensip gereği bilinemezdir ya da bunu ispatlayan herhangi bir gerçek henüz bulunmamaktadır.
Remove ads

Ateist argümanları

  • Tanrı'nın varoluşuna karşı tezler
    • Özgür irade paradoksu, her şeyi bilen olma ile özgür iradenin uyumsuz olduğunu ve bu iki özelliğin ikisini birden içeren tanrı algısının içsel olarak çelişkili olduğunu ileri sürer.[10][11] Aynı zamanda "özgür irade çelişkisi" veya "teolojik kadercilik" olarak da bilinir.
    • Tutarsız vahiyler kökenli tez, Tanrı'nın var olma ihtimalinin düşük olduğunu, çünkü birçok teologun ve inançlı dindarın birbiriyle çelişen ve birbirini dışlayan vahiylerden söz ettiğini ileri sürer.[12] Bu argüman, vahyi bizzat deneyimlememiş herkesin yalnızca ve yalnızca bu alanda otorite kabul edilen kişilerin iddialarına dayalı olarak kabul etmesi gerektiğini ve ölümlü birinin bu çelişkili iddiaları incelemesinin imkânsız olduğunu, dolayısıyla Tanrı'nın varlığını kabul etmek konusunda bir yargıya varmaktan uzak durulması gerektiğini belirtir. Bu argüman, diğer yerlerin yanı sıra, Voltaire'in Candide ve Felsefe Sözlüğü adlı eserlerinde geçer. Aynı zamanda, Pascal'ın bahsine yanıt olarak Denis Diderot'un şu ifadesinde de kendini gösterir: "Bir Hristiyan'ın, Kutsal Kitap'ın Tanrı'sının varlığına dair sunabileceği her kanıtı; bir Müslüman, Kur'an'ın Tanrı'sı için kullanabilir."[13][14] "Yanlış cehennemden korunma problemi" olarak da bilinir.
    • İnançsızlık kökenli tez, eğer Tanrı var olsaydı (ve insanlığın bu varlıktan haberdar olmasını isteseydi), mantıklı ve makul olan her bireyin kendisine inanabileceği bir durum yaratırdı; ancak, mantıklı ve makul inançsızlar olduğuna göre, Tanrı'nın var olma ihtimali azalmaktadır. Bu argüman, "var olan dünya" ile "eğer ki Tanrı var olsaydı ve kendi isteklerine göre bir dünya yaratsaydı var olacak dünya" arasındaki tutarsızlığa dikkat çekmektedir.
    • Kötü tasarım kökenli tez, her şeye gücü yeten, her şeyi bilen, mutlak iyilik sahibi olan yaratıcı bir Tanrı'nın en uyumlu tasarımları yaratması beklenir. Organizmalarda optimum-altı özellikler bulunduğu bilinmektedir. Dolayısıyla tanrı ya bu organizmaları yaratmamıştır ya da her şeye gücü yeten, her şeyi bilen, mutlak iyilik sahibi bir tanrı değildir. Buna "disteleolojik argüman" da denmektedir.[15]
    • Tutarsız nitelik argümanı, kötülüğün var olmasının, her şeye gücü yeten ve kusursuz iyilik sahibi bir tanrı fikriyle uyumsuz olduğuna dayalı argümandır. "İyi" bir tanrı, bazı olası dünyalar dahilinde uyumsuzdur; dolayısıyla "iyi" olma niteliğini yitirmeksizin bu dünyaları yaratması mümkün değildir. "İyi" bir tanrı, sadece "iyi" dünyalar yaratabilir.
    • Her şeye kadirlik paradoksu, eğer ki bir varlık istediği herhangi bir şeyi yaratabiliyorsa, yaratamayacağı bir şeyi de yaratabilmelidir; dolayısıyla bu varlık istediği her şeyi yaratamaz. Yine de, diğer taraftan, eğer ki bu varlık yaratamayacağı bir şeyi yaratamıyorsa, bu durumda yaratabileceği şeylerin bir sınırı var demektir.
    • Kötülük sorunu, eğer ki Tanrı mutlak kudret, mutlak iyilik, mutlak bilgi sahibiyse, kötülüğün nasıl var olabileceğini açıklama sorununa dayanan bir argümandır.[16][17] Bazı filozoflar, bu tip bir Tanrı ile kötülüğün mantıklı bir şekilde bir arada bulunamayacağını veya bulunma ihtimalinin çok düşük olduğunu belirtmektedirler.
    • Öğrenmeyenin kaderi, belli bir teoloji ve doktrine tabi kalmamış, dolayısıyla onu kabul etme fırsatını elde edememiş insanların nihai kaderinin ne olacağına yönelik eskatolojik bir argümandır. Dinî gereksinimlerin neler olduğunu vahiy yoluyla hiçbir zaman duymamış kişilerin, bu gereksinimleri sağlayamadıkları için cezalandırılıp cezalandırılmayacağına yönelik olarak geliştirilmiştir.
    • Cehennem sorunu, özellikle cehennemden bahseden dinlerin çizdiği cehennem portresinin yarattığı korkutucu ve acımasız algının neden olduğu etik probleme dayalı argümandır. Bu tip bir cehennemin, adil, ahlaklı ve mutlak iyilik sahibi bir Tanrı fikriyle çeliştiği ileri sürülmektedir.[18]
  • Ateistin bahsi, kabaca şöyle tarif edilebilir: "Bir tanrıya inansanız da, inanmasanız da, yaşadığınız yaşamı, sırf siz içerisinde bulunduğunuz için daha iyi bir yer hâline getirmeye çalışmalısınız. Eğer ki tanrı yoksa, hiçbir şey kaybetmezsiniz ve geride bıraktıklarınız ile hatırlanırsınız. Eğer ki mutlak iyilik sahibi bir tanrı varsa, sizi iyi taraflarınıza göre yargılayacaktır; sırf ona inanıp inanmadığınıza göre değil."[19][20][21]
  • Russell'ın çaydanlığı, ilk olarak Bertrand Russell tarafından ileri sürülmüş bir analojidir. Bu benzetime göre, felsefi ispat yükü bilimsel olarak yanlışlanamayan iddiaları ileri sürenlerin omuzlarındadır; o iddialara inanmayanların omuzlarında değildir. Bu, özellikle dinler konusunda geçerlidir. Russell, eğer ki Güneş etrafında, Dünya ile Mars arasında dönen bir çaydanlık varsa, bu çaydanlığın varlığına dair şüphe duyanların çaydanlığın var olmadığını ispatlamasını beklemenin mantık dışı olacağını yazmaktadır. Çaydanlığın varlığını ispatlamak, onun var olduğunu iddia edenlerin sorumluluğudur.[22] Kimi zaman buna "gökbilimsel çaydanlık" ya da "kozmik çaydanlık" da denir.
  • Teolojik nonkognitivizm, bu argüman, dindarlar tarafından kullanılan dilin, özellikle de "tanrı" gibi sözcüklerin bilişsel/algısal olarak anamsız olduğunu ileri sürer. Teolojik nonkognitivizm, Tanrı sözcüğünün (veya benzer şekilde, tartışılabilir olan herhangi bir diğer metafiziksel sözcüğün) tutarlı bir tanımının yapılmasını beklemektedirler. Bu tanım yapılmadıkça, Tanrı'nın varlığına dair argümanların geçersiz olduğunu iddia etmektedirler.[23]
  • Nihai Boeing 747 gambiti, tasarım argümanına karşı Richard Dawkins tarafından geliştirilen karşı argümandır. Bu argümanın temel tezlerinden birisi, doğaüstü abiyogeneze kıyasla, doğal seçilim yoluyla olan evrimin daha az sayıda hipotetik süreci varsaydığını, dolayısıyla Occam'ın usturasına göre Tanrı hipotezinden daha iyi bir hipotez olduğu yönündedir.
Remove ads

Ateizmin tarihi

Genel ateizm kavramları

İlişkilendirilen görüşler

Remove ads

Ateist organizasyonlar

  • Ateist organizasyonlar listesi

Ateist yayınlar

  • The Encyclopedia of Unbelief (İngilizce)
  • The New Encyclopedia of Unbelief (İngilizce)

Ünlü ateistler

Ana madde: Ateistler listesi
Remove ads

Ayrıca bakınız

  • Seküler din

Kaynakça

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads