En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Dalalet
Dini inançlarla çelişen herhangi bir inanç ve teori Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Dalalet veya sapkınlık, yerleşik inanç veya geleneklerle, özellikle de bir kilise veya dini örgütün kabul edilen inançlarıyla güçlü bir şekilde çelişen herhangi bir inanç veya teoridir.[1] Terim genellikle önemli dini öğretilerin ihlaline atıfta bulunmak için kullanılır, ancak genel kabul gören herhangi bir fikre şiddetle karşı çıkan görüşler için de kullanılır.[2] Sapkın, bu görüşün savunucusudur.[1]
Terim özellikle Hristiyanlık, Yahudilik ve İslam'a atıfta bulunmak için kullanılır.[3] Bazı tarihsel Hristiyan, Müslüman ve Yahudi kültürlerinde, diğerlerinin yanı sıra, sapkın sayılan fikirlerin savunulması, aforozdan ölüm cezasına kadar değişen bir yelpazede kınama ile karşılanmış veya halen karşılanmaktadır.
Sapkınlık, (mevcudun farklı bir yorumu olarak) kişinin dininden, ilkelerinden veya amacından açıkça vazgeçmesi olan irtidattan,[4] ve Tanrı ya da kutsal şeylerle ilgili saygısız söz ya da eylem olan küfürden ayrı ele alınır.[5]
Remove ads
Hristiyanlıkta
Özetle
Bakış açısı
Tertullian (yak y. AD 155–240), Hristiyanlıkta sapkınlığa en çok ilham verenlerin "İsa'nın Mesih olmadığına dair inançlarıyla "Yahudiler olduğunu ima eder.[6]
2. yüzyılda Irenaeus Contra Haereses (Sapkınlıklara Karşı) broşüründe, Hristiyan cemaatin rakiplerinin itibarını sarsmak için onları sapkın, kendi inanç ve doktrinlerini ortodoksi olarak tanımladı (Grekçe: ὀρθός, ortos, "düz"veya "doğru"+ Grekçe: δόξα, doxa, "inanç").[7]
Terimin yasal bağlamda bilinen ilk kullanımı, MS 380'de, Hristiyanlığı Roma İmparatorluğu'nun devlet kilisesi yapan I. Theodosius'un[8] Selanik Fermanı ile olmuştur. Bu fermanın yayınlanmasından önce, Kilise'nin "sapkınlık"olarak algıladığı şeye karşı koymak için herhangi bir yasal mekanizmaya devlet desteği yoktu. Bu fermanla, devlet ve Kilise'nin otoritesi bir şekilde örtüşüyordu. Kilise ve devlet arasındaki bu bulanıklığın sonuçlarından biri, devletin yasal uygulama yetkilerinin kilise yetkilileriyle paylaşılmasıydı. Kilise'nin otoritesinin bu şekilde güçlendirilmesi, kilise liderlerine, kilisenin sapkın olduğunu düşündükleri kişilere fiilen ölüm cezası verme yetkisi verdi.
7. yüzyıl Concerning Heresy metninde Şamlı Aziz John, İslam'ı "İsmaililerin Kristolojik sapkınlığı"olarak adlandırdı (bkz . Muhammed hakkındaki ortaçağ Hristiyan görüşleri).[9] 20. yüzyıla kadar Hristiyan çevrelerde bu pozisyon popülerliğini sürdürdü.[10][11]
Michael Servetus, Hristiyan Kutsal Üçleme doktrinini reddettiği için hem Reform Kilisesi hem de Katolik Kilisesi tarafından kafir ilan edildi.[12] Katolik Kilisesi tarafından idam edilen bilinen son kafir, 1826'da İspanyol öğretmen Cayetano Ripoll'du. Çeşitli "dini otoritelerin"yetkisi altında sapkın olarak idam edilen kişilerin sayısı bilinmemektedir.
Katoliklikte
Galileo Galilei, sapkınlık nedeniyle Engizisyon önüne çıkarıldı, ancak görüşlerinden vazgeçti ve hayatının geri kalanı için ev hapsine mahkûm edildi. Galileo'nun "sapkınlıktan şiddetle şüphelenildiği", yani Güneş'in evrenin merkezinde hareketsiz durduğu ve Dünya'nın merkezde olmadığı ve hareket ettiği şekilde bir görüşe sahip olabileceği ve savunabileceği tespit edildi. Kutsal Yazılara aykırı ilan edildikten sonra bu görüşlerden "tövbe etmesi, lanetlemesi ve nefret etmesi"gerekiyordu.[13]
Papa I. Gregory, yazılarının çoğunda Yahudiliği ve Yahudi halkını Mesih'in düşmanları olarak damgaladı: "Kutsal Ruh dünyayı ne kadar çok doldurursa, Yahudilerin ruhlarına o kadar sapkın bir nefret hakim olur. "Tüm sapkınlıkları "Yahudi"olarak etiketledi ve Yahudiliğin "[Katolikleri kirleteceğini ve] onları kutsal olmayan bir baştan çıkarmayla aldatacağını"iddia etti.[14]
Doğu Ortodoksluğu
Doğu Ortodoks Hristiyanlığında sapkınlık en çok ilk yedi Ekümenik Konsey tarafından sapkın ilan edilen inançlarla ilgilidir. Büyük Bölünme ve Protestan Reformundan bu yana, çeşitli Hristiyan kiliseleri de bu kavramı, kiliselerin sapkın saydığı birey ve gruplara karşı kullandı.
Doğu Ortodoks Kilisesi, Arianizm, Gnostisizm, Origenizm, Montanizm, Musevilik, Markionizm, Docetizm, Evlat Edinmecilik, Nasturiizm, Monofizitizm, Monotelitizm ve İkonoklazm gibi inanç guruplarını sapkınlık görür.
Remove ads
İslâm
Orta Çağ'dan başlayarak Müslümanlar, sapkınlara ve İslam'a düşman olanlara zındık ve suçlama ölümle cezalandırıldı.[15]
Osmanlı Padişahı Yavuz, Şii Kızılbaşları kafir olarak görüyordu. Genel olarak Şiiler, özellikle Endonezya, Suudi Arabistan ve Türkiye'deki Sünni Müslümanlar tarafından sapkın olarak kabul edildi.[16][17][18]
Babür İmparatoru Evrengzib'e göre Sihler heretikti.[19]
Bazı günümüzde de sapkınlık ölümle cezalandırılan bir suç olmaya devam ediyor. Bir örnek, İran hükûmeti tarafından yayınlanan ve yazıları sapkın ilan edilen yazar Salman Rüşdi'nin öldürülmesinde başarılı olan herkese önemli bir ödül sunan 1989 fetvasıdır. Dahası, Bahai Dini, İran'da Bahailere yönelik sistematik zulümle İslami bir sapkınlık olarak kabul edilir.[19]
Remove ads
Din dışı kullanımı
Özetle
Bakış açısı
Terimin diğer bağlamlarda kullanımının aşağılayıcı imaları yoktur ve hatta yeniliğin hoş karşılandığı alanlarda, statüko ile uyuşmayan herhangi bir uygulama ve bilgi dalındaki fikirlere işaret eder (Heterodoksi).
Bilim adamı/yazar Isaac Asimov, dinsel, politik, sosyoekonomik ve bilimsel sapkınlıklardan bahsederek sapkınlığı bir soyutlama olarak değerlendirdi.[20] Bilimsel heretikleri bilimsel topluluk içinden olanlar ve dışarıdan gelenler olarak ikiye ayırdı. Asimov, bilim ortodoksisinin kendisini endoheretiklere karşı iyi bir şekilde savunduğu, ancak ekzoheretiklere karşı neredeyse güçsüz olduğu sonucuna vardı. Ayrıca örneklerle bilimsel sapkınlığın defalarca ortodoksi haline geldiğini kabul etti.
Paleontolog Robert T. Bakker, dinozorlarla ilgili ana akım görüşleri bir dogma olarak ele aldı[21] ve bulgularını The Dinosaur Heresies adıyla yayınladı:
Dinozor paleontologlarına büyük saygım var. Ancak ortalama olarak, son elli yılda bu alan dinozor ortodoksisini yeterince ciddi test etmedi.[21] :27
Yazarın çizimleri, dinozorları geleneksel uyuşukluk algısının aksine çok aktif pozlarda gösteriyor.
Bilimsel kredisi olmayan ve bilimsel dergilerde yayın yapmayan Immanuel Velikovsky yakın tarihli bir bilimsel ekzoheretik örneğidir. Çalışmalarının ayrıntıları bilimsel olarak gözden düşmüş olsa da, katastrofi ve sıçramalı evrim (kesintili denge) kavramları son yıllarda kabul görmüştür.
Sapkınlık terimi siyaset teorisi bağlamında da metaforik olarak kullanılmaktadır.[22][23] Bu, hem kişinin görüşleri ile ana akım arasındaki farka hem de kişinin bu görüşleri ileri sürmedeki cesaretine işaret eder.
Kaynakça
Ayrıca bakınız
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads