Doğu İran dilleri

Doğu İran dilleri, Orta İran dilleri döneminde (M.Ö. 4. yüzyıldan itibaren) ortaya çıkmış bir İran dili alt grubudur. Avestaca genellikle bir erken Doğu İran dili olarak sınıflandırılır. En büyük modern Doğu İran dili, Hindukuş dağları ile İndus Nehri arasındaki bölgede yaşayan 50-60 milyon konuşura sahip Peştucadır.

Doğu İran dilleri
Coğrafi dağılım	Orta Asya, Kuzeybatı Güney Asya, Kafkasya. Tarihsel olarak Avrasya'nın büyük bir bölümü.
Sınıflandırma	Hint-Avrupa dil ailesi Hint-İran dilleri İran dilleri Doğu İran dilleri
Alt bölümler	Kuzeydoğu Güneydoğu

Yaşayan Doğu İran dillerinin çoğu Afganistan'da, Pakistan'da, Doğu Tacikistan'ın Dağlık Badaşhan Özerk Bölgesi'nde ve Çin'in Sincan bölgesinin en batısında konuşulur. Kuzeybatı Tacikistan'da konuşulan Soğdca kökenli Yagnobi dili ve Kafkasya'da konuşulan İskit-Sarmatça kökenli Osetçe dili bul bölgelerin dışında konuşulan Doğu İran dilleridir. Bu diller, MÖ 1. binyılda Orta Doğu, Doğu Avrupa, Kafkasya ve Batı Asya’ya yayılmış ve İskitya olarak bilinen, geniş bir etno-dilbilimsel sürekliliğin kalıntılarıdır.^[1]

Sınıflandırma

Doğu İran dilleri tek bir lehçe sürekliliği olarak tanınır. Doğu İran dillerinin yanı sıra "Kuzeydoğu" gibi geleneksel dallar genetik gruplardan ziyade dil alanları olarak kabul edilir.^[2][3]

Diller aşağıdaki gibidir:^[4]

Eski İran dilleri

• İskit ve Eski Saka dilleri †

Avestaca † (yaklaşık MÖ 10.-7. yüzyıl), genellikle Doğu olarak sınıflandırılır, ancak bu sınıflandırmada bir şubeye atanmaz.

Orta İran dilleri

• Baktriya dili †, y. MÖ 4. yüzyıl - MS 9. yüzyıl
• Harezmce †, y. MÖ 4. yüzyıl - MS 13. yüzyıl
• Soğdca †, y. 4. yüzyıl
• İskit-Hotanca † (yaklaşık 5.-10. yüzyıl) ve Tumşukça † (MS 7. yüzyıl)
• İskit-Sarmatça †, y. 8. yüzyıl

Yeni İran dilleri

• Peştuca (lehçeler: Kuzey, Güney, Merkez, Yusufzay, Vezirvola ve diğerleri)
  • Vanetsi
• Kuzey Pamir dilleri
  • Yazgulami, Vanji
  • Şughni, Roşorvi, Bajuvi, Barvozi, Roşani, Hufi, Bartangi, Sarikoli
• Sangleçi-Işkaşimi (lehçeler: Sangleçi, Işkaşimi, Zebaki)
• Vakhi (Saka etkisiyle)
• Munji-Yidgha
  • Munji
  • Yidgha
• Ormuri-Paraçi (her zaman Doğu İranlı olarak kabul edilmez)
  • Ormuri
  • Paraçi
• Kuzey (her zaman Doğu İranlı olarak kabul edilmez)
  • Yagnobi
  • Osetçe (ağızlar: Demir, Digor, Jassic †)

Ayrıca bakınız

• Batı İran dilleri
• Saka dili