Li Shimin

Tang İmparatoru Taizong (28  Ocak 598 - 10  Temmuz 649), daha önce Qin Prensi , kişisel adı Li Shimin , Çin'in Tang hanedanının ikinci imparatoruydu ve 626'dan 649'a kadar hüküm sürdü. Geleneksel olarak, babası Li Yuan'ı (İmparator Gaozu) 617'de Jinyang'da Sui hanedanına karşı isyana teşvik etmesindeki rolü nedeniyle hanedanın kurucu ortağı olarak kabul edilir. Taizong daha sonra hanedanın en tehlikeli rakiplerinden birkaçını yenmede ve Çin üzerindeki hakimiyetini sağlamlaştırmada önemli bir rol oynadı.^[1] Taizong, Çin tarihinin en büyük imparatorlarından biri olarak kabul edilir ve bundan böyle saltanatı, gelecekteki tüm imparatorların ölçüldüğü örnek bir model olarak kabul edildi. Onun dönemi, "Zhenguan Saltanatı" ( Çince :貞觀之治; pinyin : Zhēnguàn Zhī Zhì ) , antik Çin tarihinde altın çağ olarak kabul edilir ve gelecekteki veliaht prensler için zorunlu çalışma materyali olarak ele alınırdı. Taizong, imparatorluk sınav sistemlerini geliştirmeye devam etti . Yolsuzluğu ortadan kaldırmak için görevlilerinden insanlara değil politikalara sadık olmalarını istedi .  Zhenguan döneminde Tang Çini ekonomik ve askeri olarak gelişti. Ölümünden sonraki bir asırdan fazla bir süre boyunca Çin, Çin bölgeleri üzerindeki imparatorluk korumasının sağlamlaştırılmasıyla gelen refah ve barışın tadını çıkardı. Toprak kapsamı bakımından, Han hanedanının daha önce elinde tuttuğu toprakların çoğunu ve günümüz Kore , Vietnam , Rusya , Moğolistan , Sincan ve Orta Asya'nın bazı kısımlarını kapsıyordu. Bu konsolidasyon ve fetih dönemi , Tang hanedanının zirvesi olarak kabul edilen Xuanzong'un saltanatının temelini attı .

Li Shimin

Tam Adı	Tang Taizong
Tahta Geçiş	4 Eylül 626
Doğum tarihi	23 Ocak 599(599-01-23) Çin
Ölüm tarihi	10 Temmuz 649
Öldükten Sonraki Adı	Wen Huangdi 文皇帝
İktidar	Tang Hanedanı
Hükümdarlık Süresi	23 yıl

630 yılında İmparator Taizong, generali Li Jing'i Doğu Türklerine karşı göndererek Jiali Hanı Ashina Duobi'yi yendi ve esir aldı ve güçlerini yok etti . Bu, Tang'ı Doğu ve Orta Asya'daki baskın güç haline getirdi ve İmparator Taizong daha sonra Gök Hanı unvanını aldı .  Ayrıca Tarım Havzası'nın vaha devletlerine ve onların başlıca müttefiki olan Batı Türklerine karşı bir dizi sefer başlattı . Saltanatı sırasında Tang orduları 640 yılında Karahoca'yı , 644 yılında Karaşehir'i ve 648 yılında Kuça'yı ilhak etti .  Sonunda Tang, Su Dingfang'ın 657 yılında Kağan Ashina Helu'yu yenmesinin ardından Batı Türk Kağanlığı'nı yendi ve ilhak etti.

Zamanındaki soyluların çoğunun aksine, İmparator Taizong açık sözlü bir rasyonalistti ve mantık ve bilimsel akıl bilginiydi , batıl inançları ve göklerden gelen işaret iddialarını açıkça küçümsüyordu. Ayrıca, tarımsal emeğin yükünü hafifletmek için önemli ritüelleri değiştirdi.  Modern Çin tarihçisi Bo Yang, İmparator Taizong'un başkalarının kabul etmekte zorlandığı eleştirilere katlanarak ve mutlak gücünü kötüye kullanmamaya çalışarak ( olumsuz bir örnek olarak Sui İmparatoru Yang'ı kullanarak ) ve Fang Xuanling , Du Ruhui ve Wei Zheng gibi yetenekli şansölyeleri istihdam ederek büyüklüğe ulaştığını belirtti . İmparator Taizong'un eşi İmparatoriçe Zhangsun da yetenekli bir yardımcı olduğunu kanıtladı.^[2]

Erken dönem

Li Shimin 598 yılında modern Xianyang , Shaanxi'deki Wugong'da doğdu .  Babası Tang Dükü Li Yuan , Sui hanedanının generali ve Sui'nin kurucu imparatoru İmparator Wen'in evlilik yoluyla yeğeniydi . Li Shimin'in büyükannesi Düşes Dugu , ikisi de Sui'nin selefi Kuzey Zhou hanedanı sırasında önemli bir Xianbei generali olan Dugu Xin'in kızları olan İmparatoriçe Dugu'nun kız kardeşiydi .  Li Shimin'in annesi, Li Yuan'ın eşi Düşes Dou , Shenwu Dükü Dou Yi (竇毅) ve eşi Kuzey Zhou'nun Prensesi Xiangyang'ın kızıydı . Li Shimin de kısmen Xianbei soyundan geliyordu.  Düşes Dou, Li Yuan'a dört erkek çocuk doğurdu - Li Shimin'in ağabeyi Li Jiancheng ve iki küçük erkek kardeşi, 614'te ölecek olan Li Yuanba (李元霸) ve Li Yuanji - ve en az bir kız çocuğu (daha sonraki Prenses Pingyang ). Li Yuan, Li Shimin'e "dünyayı kurtar ve insanları yatıştır" (濟世安民; jìshì ānmín ) ifadesinin kısaltılmış hali olan "Shimin" adını verdi . Li Shimin, görünüşe göre hayatının erken dönemlerinde yetenek gösterdi ve 613'te kendisinden etkilenen resmi Gao Shilian , ona bir yeğen (daha sonraki İmparatoriçe Zhangsun ) karısı olarak verdi; o 14 yaşındaydı ve o 12 yaşındaydı. 615 yılında, İmparator Wen'in oğlu ve halefi İmparator Yang, Yanmen Komutanlığı'nda (günümüzde Shanxi'de Daixian) Shibi Han komutasındaki Doğu Türk ( Dongtujue ) kuvvetleri tarafından pusuya düşürüldüğünde ,  imparatoru kurtarmak için orduya katılmaları için genel bir çağrı yapıldı. Li Shimin bu çağrıya cevap verdi ve görünüşe göre bunu ayrıcalıklı bir şekilde yaparak general Yun Dingxing (雲定興) komutasında görev yaptı. 616 yılında, Li Yuan önemli Taiyuan şehrinin başına getirildiğinde , en az üç oğlunu bırakarak Li Shimin'i de beraberinde Taiyuan'a getirdi - Li Jiancheng, Li Yuanji ve Li Zhiyun (李智雲, Li Yuan'ın cariyesi tarafındanWan Hanım) – atalarının evi Hedong'da (河東, modern Yuncheng , Shanxi).Rengao'yu yendi ve bu, Xue Ju'nun Li Yuan'a teslim olma fikriyle oynamasına geçici olarak neden oldu, ancak Xue daha sonra stratejisti Hao Yuan (郝瑗) tarafından bundan vazgeçirildi.

618 baharında, Sui'nin doğu başkenti Luoyang (sorumlu memurların Li Yuan'ın yetkilerini tanımadığı yer) isyancı hükümdar Wei Dükü Li Mi tarafından saldırıya uğradığında , Li Yuan, Li Jiancheng ve Li Shimin'i Luoyang'a gönderdi, görünüşte Luoyang'daki Sui güçlerine yardım etmek için ama bunun yerine Luoyang'ın kendisine boyun eğip eğmeyeceğini test etmek niyetindeydi. Luoyang'daki memurlar onun yakınlaşma girişimini reddettiler ve Li Jiancheng ve Li Shimin, bu aşamada Luoyang'ın kontrolü için ne onlarla ne de Li Mi ile savaşmak istemedikleri için geri çekildiler. Li Yuan daha sonra Li Shimin'in ünvanını Zhao Dükü olarak değiştirdi.

618 yazında, İmparator Yang'ın general Yuwen Huaji liderliğindeki bir darbede Jiangdu'da öldürüldüğü haberi Chang'an'a ulaştığında , Li Yuan İmparator Gong'un tahtı ona teslim etmesini sağladı ve Tang hanedanını İmparator Gaozu olarak kurdu. Li Jiancheng'i veliaht prens yaptı ama Li Shimin'i Qin Prensi yaptı ve onu hükümetin yürütme bürosunun (尚書省; Shàngshū Shěng ) başı ve bir şansölye için düşünülen bir görev olan Shangshu Ling (尚書令) yaptı ve Li Shimin'in tümgeneral olarak hizmet vermeye devam etmesini sağladı.bir kardeşi öldürmeye karar veremeyen Li Jiancheng'in komployu durdurduğunu belirtmiştir. Li Jiancheng'in bir atın binicisini kolayca devirdiğini bildiği bir başka olayda, Li Shimin'in ona binmesini sağlamış ve Li Shimin'in birkaç kez attan düşmesine neden olmuştur.

626'ya gelindiğinde Li Shimin, Li Jiancheng tarafından öldürüleceğinden korkuyordu ve personeli Fang Xuanling , Du Ruhui ve Zhangsun Wuji , Li Shimin'i önce Li Jiancheng ve Li Yuanji'ye saldırması için defalarca teşvik ediyordu; Wei Zheng ise Li Jiancheng'i önce Li Shimin'e saldırmaya teşvik ediyordu. Li Jiancheng , İmparator Gaozu'yu Fang ve Du'nun yanı sıra Li Shimin'in güvendiği koruma generalleri Yuchi Jingde ve Cheng Zhijie'yi Li Shimin'in kadrosundan çıkarmaya ikna etti. Li Shimin'in kadrosunda kalan Zhangsun Wuji , Li Shimin'i önce saldırmaya ikna etmeye çalışmaya devam etti.

626 yazında Göktürkler başka bir saldırı yapıyordu ve Li Jiancheng'in önerisiyle İmparator Gaozu, ilk başta eğilim gösterdiği gibi Li Shimin'i Göktürklere karşı koymak için göndermek yerine, onun yerine Li Yuanji'yi göndermeye karar verdi . Li Yuanji, daha önce Li Shimin'in kontrolü altında olan ordunun büyük bir kısmının komutasını aldı ve bu, ordunun Li Yuanji'nin elinde olmasıyla bir saldırıya karşı koyamayacağına inanan Li Shimin'i daha da rahatsız etti. Li Shimin, Yuchi'den Fang ve Du'yu gizlice malikanesine geri çağırmasını istedi ve sonra bir gece İmparator Gaozu'ya Li Jiancheng ve Li Yuanji'nin İmparator Gaozu'nun cariyeleriyle zina yaptıkları yönünde bir suçlamada bulundu. İmparator Gaozu, buna karşılık, Li Jiancheng ve Li Yuanji'ye ertesi sabah için bir celp gönderdi ve kıdemli yetkililer Pei Ji, Xiao Yu ve Chen Shuda'yı Li Shimin'in suçlamalarını incelemeleri için topladı. Li Jiancheng ve Li Yuanji, İmparator Gaozu'nun sarayına giden merkezi kapıya, Xuanwu Kapısı'na (玄武門) yaklaşırken, Li Shimin kurduğu pusuyu gerçekleştirdi. Li Jiancheng'i öldüren bir ok attı. Daha sonra, Yuchi Jingde, Li Yuanji'yi öldürdü. Li Shimin'in güçleri saraya girdi ve Li Shimin'in güçlerinin korkutması altında , İmparator Gaozu, Li Shimin'i veliaht prens yapmayı kabul etti. Li Jiancheng ve Li Yuanji'nin oğulları öldürüldü ve Li Shimin, Li Yuanji'nin karısı Prenses Yang'ı cariye olarak aldı. İki ay sonra, Li Shimin iktidarı kesin olarak kontrol altına aldığında, İmparator Gaozu tahtı ona (İmparator Taizong olarak) bıraktı.

Xueyantuo'ya karşı sefer ve Kucha'nın fethi

düzenlemek Ana maddeler: İmparator Taizong'un Xueyantuo'ya karşı seferi ve Kucha'nın fethi

Bu arada, Goguryeo seferinin sonrasında , Xueyantuo'nun Duomi Hanı Bazhuo (645'te daha önce ölen Yinan'ın oğlu) Tang'ın sınır vilayetlerine büyük ölçüde kesin olmayan sonuçlarla saldırılar başlattı. 646 baharında, Tang generalleri Qiao Shiwang (喬師望) ve Zhishi Sili karşı saldırıya geçerek Bazhuo'nun kuvvetlerini yendi ve onun kaçmasına neden oldu. Vasalları Huige , Pugu (僕骨) ve Tongluo (同羅) kabileleri isyan etmek ve ona saldırmak için fırsatı değerlendirdi. Bunu duyan İmparator Taizong, Li Daozong , Ashina She'er (阿史那社爾), Zhishi Sili, Qibi Heli, Xue Wanche ve Zhang Jian komutasında Xueyantuo'ya karşı büyük bir saldırı başlattı. Xueyantuo'nun birçok yönden saldırıya uğramasıyla Bazhuo, Huige güçleri tarafından öldürüldü ve geriye kalan Xueyantuo halkı kaçtı ve Bazhuo'nun kuzeni Duomozhi'yi Yitewushi Khan olarak destekledi , ancak kısa süre sonra Tang'a boyun eğmeyi teklif etti. İmparator Taizong, Li Shiji'yi Duomozhi'nin bulunduğu yere, ya boyun eğmesini ya da onu yok etmesini söyleyerek gönderdi. Duomozhi teslim oldu ve Chang'an'a götürüldü ve Xueyantuo'nun bölge üzerindeki yönetimi sona erdi. Daha önce Xueyantuo'ya boyun eğen diğer kabileler, İmparator Taizong'a "Göksel Han" unvanını teklif ettiler ve bundan sonra büyük ölçüde Tang'a boyun eğdiler.  Tang, bölge üzerinde nominal olarak yedi komuta merkezi ve altı prefektörlük kurdu. (Huige'nin hanı Yaoluoge Tumidu (藥羅葛吐迷度), Tang'a boyun eğmekle birlikte, bir süre bölgeyi kendisi kontrol altına almaya çalıştı ancak daha sonra 648'de suikasta uğradı ve Huige'nin bölgeyi ele geçirmek için başka bir organize girişimi ancak bir yüzyıl daha sürdü.)

Xueyantuo'ya karşı kazanılan zaferden sonra İmparator Taizong dikkatini tekrar Goguryeo'ya çevirdi, ilişkileri bir kez daha kesti ve başka bir seferi düşündü. Bazı yetkililerinin önerileri üzerine, Goguryeo'yu kademeli olarak zayıflatmak için Goguryeo'nun kuzey bölgesine yıllık olarak taciz seferleri başlatmaya karar verdi. Bu seferlerin ilki 647 baharında Li Shiji ve Niu Jinda komutasında başlatıldı ve tekrarlanacaktı. Tüm bunlar 649'da toplam 300.000 kişilik bir kuvvetle yapılacak başka bir seferin hazırlığıydı, ancak Taizong bu seferden önce öldü ve sefer Gaozong'un hükümdarlığına ertelendi.

648'de İmparator Taizong, Ashina She'er komutasında Qiuzi'ye yönelik başka bir sefer başlattı , ancak önce Yanqi'ye saldırdı ve Long Xuepoanazhi'yi öldürdü ve onun yerine kuzeni Long Xiannazhun'u (龍先那準) getirdi. Ashina She'er Qiuzi'ye ilerledi ve kralı Bai Helibushibi'yi (白訶黎布失畢) esir alarak kardeşini kral yaptı.

Ölüm

649 yazında, İmparator Taizong ciddi şekilde hastalandı; bazıları hastalığının Budistlerin kendisine verdiği ilaçlardan  veya simyacıların kendisine verdiği hapları almasından kaynaklandığına inanıyordu . Li Shiji'nin yetenekli olduğuna inanan ancak Li Zhi'ye itaat etmeyeceğinden korkan Taizong, Li Shiji'yi başkentten uzaklaştırarak uzak Die Eyaleti'nin (疊州, kabaca modern Gannan Tibet Özerk Eyaleti , Gansu) komutanlığına getirdi ve Li Zhi'ye, Li Shiji tereddüt ederse onu derhal idam etmesi, etmezse İmparator Taizong'un ölümünden sonra geri çağırıp şansölye yapması talimatını verdi. Li Shiji, emri aldığında ve hayatının tehlikede olduğunu anladığında, derhal Die Eyaleti'ne doğru yola çıktı. (İmparator Taizong'un ölümünden sonra, Li Zhi gerçekten de Li Shiji'yi geri çağıracak ve onu şansölye yapacaktı.) Kısa bir süre sonra, İmparator Taizong, Li Zhi'yi Zhangsun Wuji ve Chu Suiliang'a emanet ettikten sonra yazlık sarayı Cuiwei Sarayı'nda (翠微宮) öldü. Ölümü başlangıçta gizli tutuldu ve üç gün sonra, tabutu Chang'an'a geri gönderildikten sonra ölümü duyuruldu ve Li Zhi, İmparator Gaozong olarak tahta çıktı.

Hsüan Kapısı Olayı

Babası tahtta iken ülke iç karışıklıklar ve devrilen Sui Hanedanı'ndan kalan derebeylerin kışkırtmaları ve çıkan isyanlar bunu pekiştiren Göktürk akınlarıyla zor günler geçirmekteydi. Li Yuan'ın zayıflayan otoritesi taht kavgalarını da beraberinde getirdi. Li Şimin tahta çıkmak için hem ağabeyini hem de küçük kardeşini öldürmüştü. Ne var ki bu hanedan kurucusu olarak doğmuş adam, ikinci oğul olarak dünyaya gelmişti. Tahta çıktıktan sonra ağabeyi Li Cianşeng'le aralarında büyük bir gerginlik oldu. Rekabet bütün saray halkına yayıldı ve iki kardeşin taraflarının ilişkilerini zehirledi. Şimin'in danışmanları, eğer önce kendisi harekete geçmezse, ağabeyi tarafından ortadan kaldırılacağını ısrarla anlattılar. Sonunda olan oldu, Şimin 626 yılında bizzat kardeşini pusuya düşürdü, bir ok darbesiyle öldürdü. Cianseng'in yanında bulunan bir küçük kardeş, kılıçla doğrandı. Bundan sonra, Şimin, kardeşlerinin 10 çocuğunun hepsini idam ettirdi, babasından imparatorluktan çekilmesini istedi, tahta kendisi çıktı.

Göktürkler ile ilişki

639 yılında yaz sarayı olan Jiucheng Sarayı'ndayken Chieh-she-shuai ve yandaşları tarafından saldırıldıysa da, saldırıyı geri püskürttü.^[3] Chieh-she-shuai'nin isyanından sonra Göktürklerin Sarı Irmak'ın güneyinde bulunmalarının iyi omadığını dile getirenler çoğalınca Göktürk siyasetinde değişikliği gerçekleştirildi.^[4][5][6] Tai Tsung "Sarayı Muhafız Birliği Sağ Wu-wei Büyük General",^[7] Hua Eyaleti Askerî Müsteşarı ve Huai-hua Vilâyet Kralı^[7] olan Li Simo (Ashina Simo)'yu Chilipi Kağan olarak atandı ve Kutao'nun verilmesine, çeşitli eyaletlerde oturan Göktürk ve etnik azınlıkları Sarı Irmak'ın kuzeyine götürmesine ve orada duvarları kurarak uzun süre sınır kalelerini muhafaza etmesine dair ferman çıkardı.^[8] Ancak Chilipi Kağan Seyantolardan korkarak kaleden çıkmak istemeyince Tai Tsung, "Tarım Bakanı" Kuo Sipen'i Seyontolara yollayarak talimatı verip Göktürkler ile savaşmamasını istedi.^[8] Chilipi Kağan 641 yılında nehri geçerek eskiden Dingxiang Kalesinin bulunmuş olduğu yerde çadırı kurdu. 30.000 hanelik halkı, 40.000 sağlam askeri ve 90.000 atı vardı.^[9]

Koguryo Seferleri

Li Shimin'in tahta bulunduğu sürede karşısında rakibi yoktu. 500.000 askerî gücü aşmış ve düzenli bir orduya sahipti. Savaştığı ülkelere 200 er 200 er binlik ordular yürütüyordu. Kendisinin yönettiği Goguryeo seferinde, Kore Yarımadasına ve Mançurya sınırlarına 1.000.000 lojistik güce sahip bir ordu yürütmüş Koguryo-Tang Savaşları'nı başlatmıştır. Her ne kadar başarısız olsa da, ondan sonra gelen imparatorlar, seferi devam ettirmiş ve Goguryeo'yu egemenliği altına almıştır.

Ölüm

Tai Tsung 10 Temmuz 649 yılında yönetiminin 23'üncü yılında ölmüştür.