Mayday

Mayday (/ˈmeɪˌdeɪ/), radyo iletişiminde tehlike sinyali olarak kullanılan acil durum prosedür kelimesidir. Denizdeki veya havadaki bir taşıtın ve onun içindeki kişilerin, yangın, patlama, çatışma, su alma, denge kaybı, karaya oturma, yere çakılma gibi olaylara ve bunların sonuçlarına maruz kalması veya bu olaylarla karşılaşma olasılığı durumlarında yapılan yardım çağrısına Mayday kelimesi ile başlanır.

Mayday taşımacılıktaki en önemli çağrı başlangıcıdır. Mayday'den sonraki ikinci derecede önemli çağrı mesajı ise Pan-pan'dır.

Öncelikle havacılar ve denizciler tarafından hayati tehlike arz eden bir acil duruma işaret etmek için kullanılır, ancak bazı ülkelerde itfaiyeciler, kolluk kuvvetleri ve ulaşım kuruluşları gibi yerel kuruluşlar da bu terimi kullanır.^[1]

Tarihçe

"Mayday" prosedür kelimesi, 1921'de Londra'daki Croydon Havaalanı'nda kıdemli bir radyo subayı tarafından ortaya atılmıştır.^[2] Memur Frederick Stanley Mockford'dan^[3] acil durumlardaki sıkıntıyı gösterecek, tüm pilotlar ve kara personelince kolayca anlaşılabilecek bir kelime bulması istendi. O sırada hava trafiğinin büyük bir kısmı Croydon'dan Paris'teki Le Bourget Havaalanı arasında olduğundan, Fransızca venez m'aider ('bana yardım etmeye gelin') cümlesinin kısaltılmış hali m'aiderden ('bana yardım etmeye') "mayday" ifadesini önerdi.^[4] Mayıs Günü (İngilizce: May Day) yani 1 Mayıs tatili ile bir ilgisi yoktur.

"Mayday" çağrısından önce, SOS, mayday çağrısına eşdeğer bir Mors koduydu. 1927'de Washington Uluslararası Radyotelegraf Sözleşmesi'nde, SOS radyotelgraf (Mors kodu) çağrısı yerine mayday çağrısı kabul edildi.

Etimoloji

1920'lerde Fransızca "venez m'aider" (okunuşu "vöne mede" anlamı bana yardım etmeye gelin) ya da "venez m'aider s'il vous plait" (okunuşu "vöne mede sil vu ple" anlamı bana yardım edin lütfen) cümlelerinden ses olarak ortak kısmı, kısaca ve sadece "m'aider" sözünün ses olarak benzeri ve İngilizcede başka bir anlamı olduğu için kolay hatırlanabilen "may day" (okunuşu "mey dey" anlamı mayıs günü) şeklinde, dillerden bağımsız haberleşme kodu olarak kullanılan, uluslararası telsiz terimleri arasına girmiştir.

Mayday çağrıları

Bir denizcilik örneği: MV Summit Venture tarafından 1980'de Sunshine Skyway Köprüsü ile çarpıştığındaki gerçek çağrı.

Telsizle mayday çağrısı gönderilemiyorsa, çeşitli başka tehlike sinyalleri ve yardım çağrıları kullanılabilir. Ek olarak, bir mayday çağrısı gemi adına başka biri tarafından gönderilebilir; bu bir mayday rölesi olarak bilinir.

Havacılıkta

Havacılıkta mayday çağrısı bulunulan radyo istasyonunda veya uluslararası acil durum frekansı 121.5 Mhz'de yapılır. Yer üniteleri ile temasa geçilemediyse diğer hava araçlarından mayday mesajını iletmeleri (relay) talep edilmelidir. Bir uçak mayday çağrısı yaptığında aynı frekanstaki tüm şahıslar mutlak sessizlik sağlamalıdır.

Aynı zamanda uçağın transponder cihazına 7700 stres kodu girilir.

Amerika Birleşik Devletleri hava sahasında mayday çağrısı yapan sivil uçaklar, Federal Havacılık İdaresi tarafından aşağıdaki formatı kullanmaya, uygunluk için veya önemsiz oldukları durumlarda gereksiz bölümleri çıkarmaya teşvik edilir:

“

Mayday, Mayday, Mayday; (Mesaj gönderilen istasyonun adı); uçak çağrı işareti ve tipi; acil durumun sebebi; hava durumu; pilotun niyetleri ve/veya istekleri; mevcut pozisyon ve rota, ya da kaybolursa uçağın o pozisyondayken en son bilinen pozisyon ve rota; irtifa veya uçuş seviyesi; kalan yakıt; araçtaki kişi sayısı; başka herhangi bir faydalı bilgi.[5]

”

Mayday çağrısı gerektiren durumlar

Uçuş emniyeti ve telsiz disiplini açısından doğru acil durum çağrısını yapmak çok önemlidir. Havacılıkta mayday çağrısı gerektiren durumlara örnek olarak şunlar verilebilir:

• Tek pilotlu bir uçakta pilotun uçamaz hâle gelmesi^[6] (Yolcu rahatsızlıkları -ciddîler dahil- pan-pan çağrısı gerektirir.^[7])
• Motor durması, yangın veya yapısal hasar^[6] (Sarsıntılı motor pan-pan gerektirir.^[7])
• Zorunlu iniş^[6]
• Tamamen kaybolmak veya çok az yakıtın kalması^[6] (Konumundan emin olmamak pan-pan gerektirir.^[7])
• Meteoroloji koşullarının (bulut, görüş vs.) pilotun uçamayacağı seviyeye düşmesi^[6] (Kademeli gerileme pan-pan gerektirir.^[7])
• Gece uçuşuna müsaade edilmeyen bir uçuşta (pilot veya uçak kısıtlaması nedeniyle) karanlık çökmesi^[6]

Mayday çağrısı formatı

Bir mayday çağrısı -zaman elverdiğince- şu sırada yapılmalıdır:^[8]

• Mayday Mayday Mayday
• Aranılan istasyon (zaman ve şartlar müsaitse)
• Uçak çağrı adı
• Uçak tipi
• Acil durumun türü
• Sorumlu pilotun niyeti
• O andaki veya bilinen son konum, irtifâ/seviye, baş (istikâmet)
• Pilot lisansı ve derecelendirmeleri (ICAO gereksinimi değildir ancak tavsiye edilir.^[8])
• Diğer yararlı bilgiler: remaining endurance (havada kalış süresi), uçaktaki kişi sayısı (POB), uçak rengi ve işaretleri, uçaktaki hayatta kalma araç-gereçleri

Sahte bir tehlike çağrısı yapılması birçok ülkede, tazminat ve olası hapis cezası ile cezalandırılan bir suçtur.^[9]

Diğer acil durum çağrıları

Pan-pan

Ana madde: Pan-pan

Pan-pan, telsiz dilinde aciliyet (urgency) anlamına gelen, bir teknede, gemide, uçakta veya başka bir araçta bulunan birinin acil bir durum olduğunu beyan etmek için kullandığı uluslararası standart acil durum sinyalidir^[10][11][12] lakin kimsenin hayatı veya geminin kendisi için acil bir tehlike oluşturmadığında kullanılır.^[13] Mayday şeklindeki tehlike (distress) sinyalinin bir alt kademesindeki çağrıdır.

Acil durum bildirimi

Bazen "acil durum ilan etme" ifadesi havacılıkta "mayday" demeye alternatif olarak kullanılır.^[14] Örneğin, Swissair'ın 111 sefer sayılı uçuşu, önce "pan-pan" daha sonra durumları kötüleştikten sonra "Swissair on bir ağır yolcu uçağı, acil durum ilan ediyor" mesajını gönderdi.^[15]

Bununla birlikte, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü "acil durum ilan etmek" yerine "pan-pan" ve "mayday" çağrılarının kullanılmasını önermektedir.^[16] Çünkü "Pan-pan" ve "mayday" dışındaki ifadeleri kullanan pilotların vakaları, uçakların kullanımında karışıklığa ve hatalara neden olmuştur.^[17]

Diğer iletişim trafiğini susturma

"Seelonce mayday" veya "seelonce distress", kanalın yalnızca tehlike altındaki gemilerde ve Sahil Güvenlik Görevlisi veya diğer yanıt veren makamlarda kullanılmasını talep eden bir söz öbeğidir. (ve acil durumun ele alınmasına yardımcı olmak isteyen diğer gemiler).

"Seelonce feenee" ise acil durumun sona erdiği ve kanalın normal şekilde kullanılabileceği anlamına gelir. "Prudonce" çağrısı, acil durumun çözümlenmesinden önce önemli çalışma trafiğinin o kanalda devam etmesine izin vermek için de kullanılabilir.^[18]