Megadük

Megadük (Yunanca: μέγας δούξ, Megas duks), geç Bizans İmparatorluğu dönemi hiyerarşisinin en yüksek pozisyonu, Bizans donanması komutanının ünvanı. Bazen bu ünvan yerine yarı Latinleştirilmiş megaduke ya da megaduks (Yunanca μεγαδούξ) ifadeleri de kullanılırdı.^[1] Yunanca kelime δούξ, Latince terim dux kelimesinin helenleştirilmiş halidir, lider ya da komutan anlamına gelir.

Megadük Aleksios Apokaukos makam kıyafetiyle.

Tarih ve görevleri

Bu makam başlangıçta I. Aleksios (1081-1118 arası hükümdar) tarafından ihmal edilmiş Bizans donanmasını reforme etmek ve çeşitli vilayetlerdeki küçük filoları megas doux yönetimi altında tek bir güç haline getirip canlandırmak için oluşturulmuştur.^[1] İmparatorun kayınbiraderi İoannis Dukas bu göre gelmiş ilk kişi olarak kabul edilir, 1092 yılında bu ünvanı almıştır. Türk emiri Çaka Bey ile mücadele etmek ilk görevi olmuştur. 1085 Aralık tarihli bir dokümanı keşiş Niketas isimsiz bir megas doux emlağının yöneticisi olarak imzalamıştır.^[2][3] yaklaşık 1086 yılında Manuil Vutumitis ve 1090 yılında Konstantinos Dalassenos'a verilen "Filonun "doux'u" (Grekçe: δούξ τοῦ στόλου) makamı benzer yetkiler ile belki de megas doux makamının habercisiydi.^[1][4]

Sebastos, rhaiktor ve megadük Aleksios Katakourianos'un mührü, "Komnenoi doğumlu". Sadece mühründen bilinmektedir.

İlk bilinen megas doux İoannis Dukas hem denizde hem de karada 1092-93 yıllarında Ege denizinde ve Girit ve Kıbrıs adalarında ve 1097 yılında Batı Anadolu'da Bizans otoritesinin tekrar tesis etmek için görevlendirildi.^[5][6][7] O zamandan sonra, megas doux, filo için insan gücü ve kaynakları sağlayan Hellas, Mora ve Girit eyaletlerinin genel kontrolünü de aldı.^[8] Ancak, megas doux İmparatorluğun üst düzey yetkililerinden biri olduğu ve çoğunlukla merkezi hükûmet ve çeşitli askeri seferler ile ilgilendiği için, bu eyaletlerin de factο yönetilmesi, eyalette bulunan praitōr veya çeşitli yerel liderlere aitti.^[9] 12. yüzyılda, Kontostefanos ailesi megas doux görevine egemen oldu;^[1] üyelerinden biri olan Andronikos Kontostefanos, birçok kara ve deniz zaferleri elde etmede yardımcı olduğu İmparator I. Manuil'in (1143–1180 arası hükümdar) en önemli subaylarından biri oldu.

Bizans filosunun Dördüncü Haçlı Seferi'nden sonra ortadan kaybolmasıyla, İznik İmparatorluğu'nda ünvan onursal olarak kalmıştır. VIII. Mihail (1259–1282 arası hükümdar), kıdemli ortak imparator olmadan önce IV. İoannis'in (1258–1261 arası hükümdar) naibi olduğunda bu ünvanı kabul etmiştir.^[10] Aynı zamanda, Latin İmparatorluğu tarafından da kullanılmıştır, yaklaşık 1207 yılında, Latin imparatoru Limni adasını ödüllendirmiş ve miras ile geçecek şekilde megas doux ünvanını Venedikli (ya da muhtemelen Yunan ve Venedik karışımı) Filocalo Navigajoso'ya ("imperiali privilegio Imperii Megaducha est effectus") vermiştir.^[1][11] Ünvan ve yönetim, unun soyundan gelenler 1278'de Bizanslılar tarafından Limni'den çıkartılana kadar miras kalmıştır.

1261 yılında Konstantinopolis'in geri alınmasından sonra ünvan donanmanın başkomutanı olan eski haline getirilmiştir ve imparatorluğun kalanı için prōtovestiarios ile prōtostratōr arasında yüksek bir derece olarak kalmıştır.^[1][12] Bunun yanında bazen imparatorluk hizmetinde bulunan yabancılara da bahşedilmiştir, bunlara arasında en bilinenleri birçok Ege adasının VIII. Mihail adına alan İtalyan Licario,^[13] ve Katalan Bölüğü'nün başı Roger de Flor'dur.^[1] 14. yüzyıl ortası Pseudo-Kodinos'un Bizans makamları'nda megas doux nişanları, altın-kırmızı bir skiadion şapka olarak klapoton tarzı, peçe olmadan nakışlar ile dekore edilmiştir. Alternatif olarak, kubbeli bir skaranikon şapka, yine kırmızı ve altın olarak giyilip, altın telle süslenerek, önde imparatorun bir portresi, bir diğer portresi de arkaya koyulmuş olabilir. Megas doux ayrıca zengin bir ipek tunik, kabbadion giyer ve kumaşı “kullanımda olanlardan” seçebilirdi. Makam personeli (dikanikion), gümüş örgü ile sınırlanmış, altınla oyulmuş düğüm ve topuzlara sahipti.^[14] Pseudo-Kodinos ayrıca, diğer savaş gemilerinde “olağan imparatorluk bayrağı” dalgalanırken, megas doux amiral gemisinde, at üzerindeki imparatorun bulunduğu bayrak dalgalanırdı.^[15] Onun alt görevlileri, Megas drungarios tu stolu, amēralios, prōtokomēs, kıdemsiz droungarioi ve kıdemsiz komētes idi.^[15]

1346 yılında Çar Stefan Dušan tarafından kurulan Sırp İmparatorluğu, aralarında herhangi bir donanma çağrışımı olmasa da, "büyük voyvoda" (veliki vojvoda) haline gelen megas doux ile beraber çeşitli Bizans başlıklarını kullandılar. Makamın sahipleri arasında Jovan Uglješa^[16] ve Jovan Oliver gibi üst düzey soylular vardı.^[17]

Bilinen kişilerin listesi

İsim	Tenure	İmparator(lar)	Notlar	Kaynak
İoannis Dukas	1092 - bilinmiyor	I. Aleksios	I. Aleksios'un kayınbiraderi, öncesinde Dyrrhachium Theması dux'u (Dıraç valisi)	[1]
Landulf	1099-1105	I. Aleksios	Batı asıllı amiral	[18][19]
İsaakios Kontostefanos	1105-1108	I. Aleksios	Boemondo'ya karşı savaşta yetersizliği nedeniyle görevden alınmıştır	[18][20]
Marianos Maurokatakalon	1108 - bilinmiyor	I. Aleksios	İsaakios Kontostefanos'un ardılı	[18][21]
Eumatios Filokales	1112 sonrası - 1118 sonrası	I. Aleksios	Öncesi Yunanistan'da yargıç ve uzun zaman Kıbrıs valisi	[22][23]
Konstantin Opos	bilinmiyor	I. Aleksios	Türklere karşı seferlerde görev yapmış seçkin general	[24]
Leon Nikerites	bilinmiyor	I. Aleksios	Hadım, öncesi Bulgaristan ve Mora Yarımadası theması valisi	[24]
Nikiforos Vataces	bilinmiyor	I. Aleksios (?)	Sadece mührü sayesinde tanınıyor, muhtemelen I. Aleksios hükümdarlığında görev yaptı	[24]
Stefen Kontostefanos	ca. 1145 (?) - 1149	I. Manuil	I. Manuil'in kayınbiraderi, 1149 yılında görevi sırasında öldürüldü	[25]
Aleksios Komnenos	ca. 1155 - after 1161	I. Manuil	Anna Komnini ve Nikiforos Bryennios'un oğlu	[24]
Andronikos Kontostefanos	after 1161 - 1182	I. Manuil	Manuil'in yeğeni, imparatorun en çok güvendiği ve seçkin general. I. Andronikos tarafından 1182 yılında kör edilmiştir	[26]
İoannis Komnenos	bilinmiyor	I. Manuil	I. Manuil'in birinci derece kuzeni, sebastokrator Andronikos Komnenos'un oğlu. 1176 yılında Miryokefalon Muharebesi'nde ölmüştür	[25]
Konstantinos Angelos	bilinmiyor	II. İsaakios	Filippopolis valiliğinden sonra, başarısız bir taht gasbına önderlik etmiştir	[27]
Mihail Strifnos	ca. 1195 - 1201/1202 sonrası	III. Aleksios	III. Aleksios'un gözdesi. Donanmanın malzemelerini satıp kendini zengin ettiği kaydedilmiştir	[28]
Teodotos Fokas	ca. 1210	I. Theodoros	İznik İmparatoru I. Theodoros'un amcası, known only from a monastic property deed dating to between 1206 and 1212	[29]
İoannis Gabalas	ca. 1240	III. İoannis	A letter by King Henry I of Cyprus to the anonymous "great ruler of the God-guarded island of Rhodes and the Cyclades", identified by Spyridon Lambros with John, refers to him as pansebastos sebastos, megas doux, and gambros of the emperor.	[30]
Mihail Paleologos	1258	IV. İoannis	Geleceğin VIII. Mihail'i olacaktır, Georgios Muzalon'un öldürülmesinden sonra bu göreve gelmiştir sonra Despotluğa yükselmiş, nihayetinde imparator olmuştur.	[29][31]
Mihail Camanturos Laskaris	1259 - ca. 1272	VIII. Mihail	I. Teodor'un kardeşi, ileri yaşı yüzünden hiçbir zaman filonun gerçek komutanlığını ele alamamıştır. Ölümüne kadar görevde kalmıştır.	[32][33]
Aleksios Dukas Filantropenos	ca. 1272 - ca. 1275	VIII. Mihail	önce protostrator ve yaklaşık 1263 yılına kadar de facto filo komutanı. Sonra megas doux görevini ölümüne kadar sürdürmüştür	[34][35]
Licario	ca. 1275 - bilinmiyor	VIII. Mihail	Bizans hizmetine girmiş İtalyan korsan, Negroponte Lordluğu ve birçok Ege adasını ele geçirmiştir.	[36][37]
Giovanni de lo Cavo	after 1278	VIII. Mihail	Bizans hizmetine girmiş Cenevizli korsan, Rodos ve Anafi lordu	[38][39]
Roger de Flor	1303-1304	II. Andronikos	Paralı asker Katalan Bölüğünün lideri. Yardımcısı Berenguer de Entença lehine 1304 sonunda görevinden istifa etmiş, birkaç ay sonra öldürülmüştür	[36][40]
Berenguer de Entença	1304-1305	II. Andronikos	Roger de Flor'un yardımcısı ve Paralı asker Katalan Bölüğünün lideri olarak ardılı. İmparator ile anlaşmazlığı sonrası görevinden istifa etmiştir	[41][42][43]
Fernand Ximenes de Arenos	1307/1308- bilinmiyor	II. Andronikos	Katalan Bölüğünün liderlerinden biri, Bizanslılara döndükten sonra megas doux olarak adlandırılmıştır	[44][45][46]
Syrgiannes Paleologos	1321-1322	II. Andronikos	Bizans İç Savaşı sırasında genç III. Andronikos'un baş destekçilerinden biri, yaşlı II. Andronikos'a dönmüş, megas doux yapılarak ödüllendirilmiş. Kendisine komplo kurunca hapsedilmiştir	[44][47][48]
İsaakios Asanes	bilinmiyor - 1341	III. Andronikos	Aleksios Apokaukos bu görevde yerini almıştır	[44][49]
Aleksios Apokaukos	1341-1345	III. Andronikos V. İoannis	İoannis Kantakuzinos'un himayesinde bir destekçisidir, Apokaukos bu görevde Bizans İç Savaşı (1341-1347) başlangıcından V. İoannis hükümdarlığında Kantakuzinos karşıtları tarafından öldürülünceye kadar kalmıştır	[44][50]
Asomatianos Camplakon	ca. 1348	VI. İoannis	Bizans-Ceneviz Savaşı (1348-1349) sırasında filonun başı, 1356 öncesi bir zaman ölmüştür	[44][51][52]
[Paul?] Mamonas	erken 15. yüzyıl	II. Manuil	Mamonas ailesi Monemvasia'nın kalıtsal hükümdarıdır	[53][54]
Manuil	bilinmiyor - 1410	II. Manuil	İsimsiz bir vakainamede 1410 yılında bir salgında öldüğüne dair kayıt vardır	[53][55]
[Manuil?] Frangopulos	ca. 1429	II. Theodoros Paleologos	prōtostratōr görevinden Mora Despotluğu'nun megas doux görevine 1429 yılında terfi etmiştir. Manuil Frangopulos, 1390lı yıllardan itibaren zaten Despotluğun kıdemli memurlarından biriydi.	[56]
Paraspondelos	ca. 1437	VIII. İoannis	Hakkında bilinene tek şey Dimitrios Paleologos'un kayınpederi olmasıdır	[53][57]
Lukas Notaras	1441 sonrası - 1453	VIII. İoannis XI. Konstantinos	Notaras, hem VIII. İoannis'e hem de XI. Konstantinos'a baş bakan olarak hizmet etmiştir ve İstanbul'un Fethinden sonra Osmanlılar tarafından idam edilmiştir.	[53][58]

Trabzon İmparatorluğu

İsim	Tenure	İmparator(lar)	Notlar	Kaynak
Lekes Cacincaios	bilinmiyor–1332		Basileios Megas Komnenos'un Trabzon'a geldiğinde idam ettirilmiştir.	[59]
İoannis	1332–1344	Basileios Megas Komnenos İrini Paleologina	Hadım ve Trabzon İç Savaşı sırasında İmparatoriçe İrini Paleologina tarafının önde gelen katılımcılarından.	[59]
Nikitas Scholarios	1344–1345 1349–1361	III. İoannis Megas Komnenos Mihail Megas Komnenos III. Aleksios Megas Komnenos	Trabzon İç Savaşı sırasında önde gelen katılımcılardan ve III. İoannis Megas Komnenos'un destekçisi. Mihail Megas Komnenos tarafından 1345 yılında hapsedilmiş, 1349 yılında serbest bırakılmış ve III. Aleksios Megas Komnenos yönetiminde makamı muhtemelen 1361 yılında ölümüne kadar elinde tutmuştur.	[60]
İoannis Kabazites	1344 sonrası – 1349	Mihail Megas Komnenos	İmparatoriçe İrini Paleologina karşı Trabzon İç Savaşı sırasında önde gelen katılımcılardandır. Kaffa'de Ceneviz Cumhuriyeti'ne karşı savaşırken öldürülmüştür.	[61]
Scholaris	ca. 1395		Aksi halde bilinmeyen / tanımlanmayan.	[62]

Kültürel referanslar

Ünlü 1490 Valensiyaca epik romans Tirant lo Blanch'ta, Bretonya'dan gelen yiğit şövalye Beyaz Tirant, Konstantinopolis'e gider ve bir Bizanslı megas doux olur. Bu hikâyenin, gerçek tarihte hiçbir temeli yoktur; ancak, yukarıda belirtilen, yabancılara tanınan makamın durumlarını yansıtıyor olabilir.