Meksika'nın yerli halkları

Meksika Kızılderilileri (İspanyolca Los indios de México ya da Los pueblos indígenas de México^[1]), Meksika'da yaşayan Kuzey Amerika Kızılderilileri grubunun Aridoamerika ile Mezoamerika Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkları.

Meksika'nın yerli halkları
(Indios de México)

[[Dosya:Cuauhtemoc cropped.jpg |frameless]] Meksika Kızılderilileri: Cuauhtémoc, Benito Juárez Francisco Luna Kan Cajemé, Comandante Ramona
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Nahuatl, Yukatekçe, Tzotzilce, Miştekçe, Zapotekçe, Otomice, Huiçolca, Totonakça ve diğerleri ile Meksika İspanyolcası
Din
Hristiyanlık (Roma Katolik, yerli Kızılderili dinleri (Aztek dini, Maya dini)

Yerli Meksikalıların sayısı Meksika Anayasası'nın 2. maddesinde bulunan siyasi kriterler kullanılarak değerlendirilir. Meksika'da ırka bağlı etnisite değil, kültüre bağlı etnisite sayımı yapılarak o etnisitenin dil, gelenek, inanç ve kültürü amaçlanır.^[2] Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas (CDI) ile Ulusal İstatistik ve Coğrafya Enstitüsü verilerine göre, birçok farklı etnik gruptan^[3] 10.1 milyon (genel nüfusa oranı: % 9.8) Kızılderili vardır.^[4] Meksika'da Instituto Nacional de Lenguas Indígenas tarafından korunup kollanan 68 dil grubu (agrupaciones lingüísticas) ve 364 yerli dil/lehçe (variantes lingüísticas) bulunur.^[5]

Kızılderililer ile Avrupalı göçmen yerleşimciler arasında 1519–1933 yıllarında aralıklı olarak asırlara yayılan savaşlar silsilesine Meksika Kızılderili savaşları adı verilir.

Diller

Meksika'da 11 dil ailesinde (familias lingüísticas) toplanan 68 dil grubuna (agrupaciones lingüísticas) ait 364 yerli dil/lehçenin (variantes lingüísticas) araştırılması Instituto Nacional de Lenguas Indígenas tarafından yapılır.^[5][6]

Dil aileleri ve buna bağlı dil grupları:

1. Algonkin-Yurok dilleri: Kikapuca
2. Uto-Aztek dilleri: Güney Tepehuancası, Huiçolca, Koraca, Kuzey Tepehuancası, Mayoca, Nahuatlca, Papagoca Pimaca, Tarahumaraca, Varihoca
3. Yuma-Koçimi dilleri: Kilivaca, Kukapaca, Kumeyayca, Paypayca, Tipayca
4. Seri dilleri: Serice
5. Oto-Mange dilleri: Amuzgoca, Çatinoca, Çinantekçe, Çoçoltekçe, İşkatekçe, Kuikatekçe, Matlatzinkaca, Mazahuaca, Mazatekçe, Miştekçe, Otomice, Pamece, Popolokaca, Tlahuikaca, Tlapanekçe, Trikice, Yonaz Çiçimekacası
6. Maya dilleri: Akatekçe, Avakatekçe, Çuhça, Çolca, Hakaltekçe, İşilce, Kakçikelce, Kanhobalca, Kekçice, Kiçece, Lakandonca, Mamca, Moçoca, Tabasco Çontalcası, Tektitekçe, Toholabalca, Tzeltalca, Tzotzilce, Vastekçe, Yukatek Mayacası
7. Totonak-Tepehua dilleri: Tepehuaca, Totonakça
8. Taraska dilleri:
9. Mihe-Zoke dilleri: Ayapanekçe, Mihe dilleri, Olutekçe, Sayultekçe, Sierra Popolukacası, Texistepec Popolukacası, Zoke dilleri
10. Tekistlatek dilleri: Oaxaca Çontalcası
11. Huavece

Halklar

100.000 den fazla nüfusu sahip olanlar

100.000 den fazla nüfusu sahip olanlar |
Etnik	Nüfus	Anadil¹
Nahuatl (Nāhuatlācah)	2,445,969	1,659,029
Yukatek Mayaları (Maya'wiinik)	2,475,575	892,723
Zapotekler (Binizaa)	777,253	505,992
Miştekler (Tu'un savi)	726,601	510,801
Otomiler (Hñähñü)	646,875	327,319
Totonaklar (Tachiwin)	411,266	271,847
Tzotziller (Batzil k'op)	406,962	356,349
Tzeltalar (K'op o winik atel)	384,074	336,448
Mazahualar (Hñatho)	326,660	151,897
Mazatekler (Ha shuta enima)	305,836	246,198
Vastekler (Téenek)	296,447	173,233
Çollar (Winik)	220,978	189,599
Çinantekler (Tsa jujmí)	201,201	152,711
Purepeçalar (P'urhépecha)	202,884	136,388
Mişeler (Ayüükjä'äy)	168,935	135,316
Tlapanekler (Me'phaa)	140,254	119,497
Tarahumaralar (Rarámuri)	121,835	87,721
Source: CDI (2000) 4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language

20.000 den fazla ve 100.000 den az nüfusu sahip olanlar

20.000 den fazla ve 100.000 den az nüfusu sahip olanlar
Etnik	Nüfus	Anadil1
Mayolar (Yoreme)	91,261	60,093
Zokeler (O'de püt)	86,589	34,770
Çontallar (Yokot)	79,438	43,850
Popolukalar (Tuncápxe)	62,306	44,237
Çatinolar (Cha'cña)	60,003	47,762
Amuzgolar (Tzañcue)	57,666	48,843
Toholaballar (Tojolwinik)	54,505	44,531
Huiçollar (Wixárika)	43,929	36,856
Tepehuanlar (O'dami)	37,548	30,339
Trikeler (Tinujéi)	29,018	24,491
Popolokalar	26,249	18,926
Koralar (Nayeeri)	24,390	19,512
Mameler (Qyool)	23,812	8,739
Yakiler (Yoeme)	23,411	15,053
Cuicateco (Nduudu yu)	22,984	15,078
Huaveler (Ikoods)	20,528	16,135
Kaynak: CDI (2000) 4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language

20.000 den az nüfusa sahip olanlar

20.000 den az nüfusa sahip olanlar
Etnik	Nüfus	Anadil1
Tepehualar (Hamasipini)	16,051	10,625
Kanhoballar (K'anjobal)	12,974	10,833
Chontal of Oaxaca (Slijuala sihanuk)	12,663	5,534
Pame (Xigüe)	12,572	9,768
Chichimeca Jonaz (Uza)	3,169	1,987
Guarijío (Makurawe)	2,844	1,905
Çuhlar	2,719	2,143
Chocho (Runixa ngiigua)	2,592	1,078
Tacuate	2,379	2,067
Ocuiltec (Tlahuica)	1,759	522
Pima Bajo	1,540	836
Hakaltekler (Abxubal)	1,478	584
Kekçiler (K'ekchí)	987	835
Lakandonlar (Hach t'an)	896	731
Ixcatec	816	406
Seriler (Comcáac)	716	518
Kiçeler (Quiché, Q'iché)	524	286
Motocintleco (Qatok)	692	186
Kakçikeller (K'akchikel)	675	230
Paipai (Akwa'ala)	418	221
Tohono O'odham (Papago)	363	153
Cucapá (Es péi)	344	206
Kumiai (Ti'pai)	328	185
Kikapular (Kikapooa)	251	144
Koçimiler (Laymón, mti'pá)	226	96
İşiller	224	108
Kilivalar (Ko'lew)	107	55
Avakatekler	59	27
Diğerleri2	728	337
2 dahil: Opatalar, Soltec ve Papabuco
Kaynak: CDI (2000) 4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language

Ayrıca bakınız

• Instituto Nacional de Lenguas Indígenas
• Meksika Kızılderili katliamları