Wayback Machine

Wayback Machine, kâr amacı gütmeyen Internet Archive adlı kuruluş tarafından geliştirilmiş bir sayısal zaman kapsülüdür. Alexa Internet'ten derlenen içerikle çalışan, 1996 yılında oluşturulan ve 2001 yılında halka açılan Wayback Machine, kullanıcının "zamanda geriye" gitmesini ve web sitelerinin geçmişte nasıl göründüğünü görmesini sağlar. Kurucuları Brewster Kahle ve Bruce Gilliat, Wayback Machine'i feshedilmiş web sayfalarının arşivlenmiş kopyalarını koruyarak "tüm bilgiye evrensel erişim" sağlamak için geliştirdi.^[1][2][3][4]

Wayback Machine

URL	web.archive.org
Site türü	Arşiv
Kullanılabilir dil(ler)	İngilizce
Başlama tarihi	10 Mayıs 1996 (28 yıl önce) (1996-05-10) (özel) 24 Ekim 2001 (22 yıl önce) (2001-10-24) (halka açık)
Geçerli durum	Etkin

Wayback Machine, 2009'un sonunda 38,2 milyondan fazla web sayfasını kayıt altına almıştı. 3 Ocak 2024 tarihi itibarıyla 860 milyardan fazla web sayfasını ve 99 petabayttan fazla veriyi arşivledi.^[5]

Tarihi

Wayback Machine önbelleğe alınmış web sayfalarını arşivlemeye 1996 yılında başlamıştır. Bilinen en eski sayfalardan biri 10 Mayıs 1996 tarihinde saat 14:08'de (UTC) arşivlenmiştir.^[6]

Internet Archive'ın kurucuları Brewster Kahle ve Bruce Gilliat, Ekim 2001'de San Francisco, Kaliforniya'da Wayback Machine'i, öncelikle web içeriğinin değiştirildiğinde veya bir web sitesi kapatıldığında kaybolması sorununu çözmek için halka açtı.^[7][8][9] Kahle ve Gilliat makineyi tüm interneti arşivlemek ve "tüm bilgiye evrensel erişim" sağlamak umuduyla yarattı.^[10] "Wayback Machine" ismi, The Adventures of Rocky and Bullwinkle and Friends adlı çizgi filmde Mister Peabody ve Sherman karakterleri tarafından kullanılan kurgusal bir zaman yolculuğu ve çeviri cihazı olan "Wayback Machine"e bir göndermedir.^[11][12]

1996'dan 2001'e kadar bilgiler dijital kasette tutuldu ve Kahle zaman zaman araştırmacıların ve bilim insanlarının "hantal" veri tabanına girmesine izin verdi.^[13] Arşiv, 2001 yılında beşinci yıldönümüne ulaştığında, Berkeley'deki California Üniversitesi'nde düzenlenen bir törenle halka açıldı.^[14] Wayback Machine hizmete girdiğinde 10 milyardan fazla arşivlenmiş sayfa içeriyordu.^[15]

Internet Archive 2016 yılında tüm dijital koleksiyonlarının bir kopyasını Kanada'da tutma kararı aldı.^[16]

30 Ekim 2020'de Wayback Machine, bazı içerikleri dezenformasyonla mücadele amaçlı teyit etmeye başladı.^[17]

Mayıs 2021'de, Internet Archive'ın 25. yıldönümü için Wayback Machine, kullanıcıların "bilginin kuşatma altında olduğu 2046'daki internete seyahat etmelerine" olanak tanıyan "Wayforward Machine"i tanıttı.^[18][19]

Engellenmesi

9 Ekim 2016'dan itibaren Türkiye'de erişimi engellenmiştir.^[20] 2020 itibarıyla yeniden kullanılabilir olmuştur. Ancak bu engelleme nedeniyle Türkiye'deki Wayback Machine tarafından yedeklenmiş web sitesi sayısı diğer ülkelere göre daha az kalmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kaynakça

1. "Zamanda yolculuk mümkün!". Milliyet. 1 Ağustos 2011. 7 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2014.
2. "90'lara döndüren 6 web sitesi". Milliyet. 13 Mart 2012. 7 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2014.
3. "Universal Access to all Knowledge : Brewster Kahle : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive". web.archive.org. 14 Ağustos 2022. 14 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
4. "Internet Archive 25 petabaytlık veriye ulaştı". Milliyet. 2 Kasım 2012. 7 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2014.
5. "Google'dan Wayback Machine Entegrasyonu: 860 Milayardan Fazla Web Sayfasına Ulaşabileceksiniz". web.archive.org. 20 Ekim 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
6. "PepsiCo Home Page". web.archive.org. PepsiCo, Inc. 10 Mayıs 1996. 10 Mayıs 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
7. NOTESS, Greg R (2002). "The Wayback Machine: The Web's archive". The Wayback Machine: The Web's archive. 26 (2): 59-61. ISSN 0146-5422. 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
8. "Wayback Machine General Information". 5 Aralık 2019. 5 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
9. "InternetArchive.org WHOIS, DNS, & Domain Info – DomainTools". web.archive.org. 13 Mart 2023. 13 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
10. "20,000 Hard Drives on a Mission | Internet Archive Blogs" (İngilizce). 27 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
11. "BW Online | February 28, 2002 | A Library as Big as the World". web.archive.org. 20 Aralık 2011. 1 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
12. Tong, Judy (8 Eylül 2002). "RESPONSIBLE PARTY -- BREWSTER KAHLE; A Library Of the Web, On the Web". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 20 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
13. COOK, By JOHN (2 Kasım 2001). "Web site takes you way back in Internet history". Seattle Post-Intelligencer (İngilizce). 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
14. Mayfield, Kendra. "Wayback Goes Way Back on Web". Wired (İngilizce). ISSN 1059-1028. 16 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
15. Arora, Sanjay K.; Li, Yin; Youtie, Jan; Shapira, Philip (Ağustos 2016). "Using the wayback machine to mine websites in the social sciences: A methodological resource". Journal of the Association for Information Science and Technology (İngilizce). 67 (8): 1904-1915. doi:10.1002/asi.23503.
16. "Help Us Keep the Archive Free, Accessible, and Reader Private | Internet Archive Blogs" (İngilizce). 29 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
17. Graham, Mark. "Fact Checks and Context for Wayback Machine Pages | Internet Archive Blogs" (İngilizce). 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
18. "Internet Archive 25th Anniversary – Universal Access to All Knowledge" (İngilizce). 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
19. "Wayforward Machine • Visit the future of the internet". wayforward.archive.org. 27 Nisan 2023. 30 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
20. "İnternet Arşivine Kelepçe - Hürriyet". 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2016.