Mir Muhammed İsyanı

Mir Muhammed İsyanı, 1830–1838 yılları arasında Soran Emirliği’ni yöneten Revanduzlu Muhammed tarafından Osmanlı İmparatorluğu’na karşı başlatılan bir Kürt isyanıdır. Mir Muhammed, zayıflayan Osmanlı otoritesinden yararlanarak bağımsız bir yönetim kurmayı amaçladı ve çevresindeki aşiretleri kendi denetimine aldı. 1835’te Osmanlı ordusu Revanduz’u ele geçirip Mir Muhammed’i teslim aldıysa da, bölgedeki direniş 1838’e kadar sürdü. Bu süreçte Çerkes Hafız Mehmed Paşa komutasında Sincar, Cizre ve Garzan gibi bölgelerde yürütülen askerî operasyonlarla isyan tamamen bastırıldı.^[1]

Mir Muhammed İsyanı
Kürt isyanları zaman çizelgesi
Mir Muhammed'in yönetiminin zirvesinde (yaklaşık 1833–1835) Soran Emirliği haritası
Tarih 1830–1838[2] Bölge Yukarı Mezopotamya, Doğu Anadolu Sebep Mir Muhammed’in Osmanlı otoritesini tanımayarak çevredeki aşiretleri zapt etmesi ve bağımsızlık yönündeki hamleleri Sonuç Osmanlı zaferi[1][3][4] Mir Muhammed teslim oldu[3][4] İsyan bastırıldı[4] Kürdistanın tekrardan Osmanlı eyaleti haline getirilmesi [5]
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu	Soran Emirliği
Komutanlar ve liderler
Reşid Mehmed Paşa (1834-1836) Çerkes Hafız Mehmed Paşa (1837-1838) Bağdat Valisi Ali Rıza Paşa	Revanduzlu Muhammed Bedirhan Bey
Kayıplar
Bilinmiyor	Ağır[6][7]

Giriş

Revanduzlu Muhammed ya da bilinen adıyla Mir Muhammed, Soran Emirliği'nin emiri olarak 1830'larda Yukarı Mezopotamya'da etkisini artırmaya başladı.^[8][9] Aynı zamanda bu etkinin ana temeli Soran emiri Mir Muhammed'in 1830'da Mısır'daki Kavalalı Mehmet Ali Paşa örneğinden ilham alması ve Osmanlı İmparatorluğu içinde ayrı bir devlet kurma girişimidir. Merkezi otoriteyi tanımayan Mir Muhammed, çevresindeki aşiretleri zorla itaat altına aldı ve bölgesel bir güç hâline geldi. Yeni yüzyıl, bazı Kürt beyleri arasında siyasi bir uyanış ve kendi bölgeleri üzerinde artan bir kontrol isteği olarak ortaya çıktı.^[10][11] Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflayan otoritesinden faydalanarak, Süleymaniye, Erbil, Musul ve çevresine yönelik genişleme politikası izledi. Bu süreçte Cizreli Bedirhan Bey ile de geçici bir ittifak kurarak Osmanlı'ya karşı Kürt beyleri arasında bir birlik oluşturmaya çalıştı.^[1][12]

İsyan ve Osmanlı Müdahalesi

Mir Muhammed’in artan nüfuzu ve bağımsız hareketleri Osmanlı yönetimini endişelendirdi. 1834’te isyan resmî olarak başladı. Reşid Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, bölgeyi yeniden Osmanlı otoritesine bağlamak üzere sefere çıktı. İlk çarpışmalarda Mir Muhammed'in kuvvetleri Osmanlı birliklerine karşı başarılar elde etti. Ancak 1835'te Reşid Paşa’nın düzenlediği büyük sefer sonucunda Revanduz ele geçirildi. Mir Muhammed, Osmanlı'nın askeri ve siyasi baskısı karşısında dağlara çekilmek zorunda kaldı ve kısa süre sonra teslim oldu.^[1][3] Teslim olmasında Molla Hadi'nin halkı isyandan caydırıcı fetvasının da etkili olduğu söylenmektedir. Konumu zayıflayan Mir Muhammed, tam bir harekete girişemeden Osmanlı'ya teslim olmuştur.^[4]

Reşid Mehmed Paşa’nın 1836’da koleradan ölümü üzerine yerine Çerkes Hafız Mehmed Paşa atandı. Yeni paşa, hem Kürdistan’daki direnişi bastırmak hem de Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın ordusunu gözetlemek gibi çifte bir görev üstlendi.^[6][13] 1837 yazında Sincar bölgesindeki Ezidilere karşı başlattığı sert sefer sırasında, komutası altındaki Kürt Mehmet Hamdi Paşa’yı da Cizre üzerine gönderdi. Bu baskı karşısında Bedirhan Bey direnmeyi tercih etmedi ve Osmanlı otoritesine bağlılığını bildirerek Cizre-Bohtan bölgesine mütesellim(yönetici) olarak atandı.

Aynı yıl Hafız Mehmed Paşa, büyük bir direniş gösteren Sincar ve Telafer’deki Ezidiler üzerine yürüdü. Bu harekâtlar oldukça kanlı geçti. Mayıs 1838'de Hacıbehram miri Said Bey’in elindeki Gurkel Kalesi, Bedirhan Bey’in desteğiyle ele geçirildi. Hemen ardından, Haziran–Temmuz 1838 döneminde, Garzan bölgesindeki Ezidiler de Osmanlı güçleri tarafından bastırıldı. Bu operasyonlar yalnızca yerel direnişi değil, aynı zamanda ileride Mehmet Ali Paşa'yla yaşanacak olası bir çatışma sırasında Kürt bölgelerinden gelebilecek tepkileri de önlemeyi hedefliyordu.^[1][6][7]

Sonuç

İsyan, Osmanlı İmparatorluğu lehine sonuçlandı. Mir Muhammed teslim oldu, Soran Emirliği fiilen ortadan kalktı ve bölgedeki Kürt aşiretleri tekrar Osmanlı otoritesine bağlandı. Bu gelişme, Osmanlı'nın Doğu Anadolu ve Kuzey Irak bölgesinde merkezi kontrolü yeniden tesis etmesine olanak sağladı. Ayrıca bu olay, ileride çıkacak Bedirhan Bey İsyanı gibi Kürt merkezli hareketler için bir öncül teşkil etti.^[1][14]