Protospatharios

Prōtospatharios (Yunanca: πρωτοσπαθάριος), Orta Bizans döneminin (8-12. Yüzyıllar) en yüksek saray unvanlarından biriydi, üst düzey generallere ve vilayet valilerine, hem de yabancı prenslere verildi.^[1]

Tarih

Ünvanın anlamı, "ilk spatharios", aslen 6. yüzyılda görülen imparatorluk muhafızlarının düzeni (taxis) lideri rolünü gösterir. Muhtemelen Herakleios Hanedanı döneminde, rütbe onursal bir ünvan oldu (Yunanca: δια βραβείου ἀξία, dia brabeiou axia), bu noktadan sonra Thema komutanları, kıdemli saray görevlileri ve müttefik hükümdarlara verildi.^[2][3] Bir prōtospatharios'a ilk sağlam referans Günah Çıkartıcı Theofanis'in Chronicle isimli vakainamesinde 718 yılında "Sergios, Sicilya'nın prōtospatharios ve stratēgos'u" olarak kaydedilmiştir.^[2] 9. yüzyıl sonlarında prōtospatharios, patrikios'un altında ve dishypatos'un üstünde kaydedilmiştir.^[4] Ünvanın ödülü, sahibinin Bizans Senatosu'na girişi anlamına geliyordu. Saygınlığı sonuçta çok yüksekti, İmparator Konstantin Porfirogennetos (913–959 arası hükümdar) ile ilgili iyi bir bilinen bir hikâye ile De Administrando Imperio'da anlatıldığı üzere: babası VI. Leon'un hükümdarlığında Nea Ekklisia' Ktenas isimli yaşlı bir rahibi 60 litra altın (circa 19.4 kg) ödüyor,^[5] bu ünvanı almak için bir başka deyişle bu ücret prōtospatharioi ünvanlıların yıllık kazancı 72 nomismata'nın altmış katıdır. Ancak yeni durumundan memnun kalacak kadar yaşamaz, iki yıl sonra ölür.^[3][6] Orta Bizans dönemin diğer ünvanları gibi, 11. yüzyılda önemli keskin bir şekilde azalır. 14. yüzyıl ortasında pseudo-Kodinos tarafından saray hiyerarşisinde sarayın primmikerios'u ile megas archōn arasında 34. sıra olarak hala kaydedilmiş olmasına rağmen^[7] son kaydedilmiş kullanım 1115 yılındadır.^[3]

Filotheos'un Klētorologion'una göre, ünvanı taşıyanlar hadım (ektomiai) ve hadım olmayan (barbatoi, "sakallılar") olarak ayrılır. Rütbenin amblemine ek olarak, inciler ile süslenmiş altın bir boyunluk, altın süslü beyaz tunik ve altın yüzleriyle kırmızı dublet. Hadım olmayanlar sadece değerli taşlar ile süslenmiş altın yakaları (kloios) ile ayrılırlardı.^[8] Prōtospatharioi'lerin elbiselerinin tezhiplerdeki göresel delilleri, diğer taraftan, zamanla önemli ölçüde değişmiştir.^[3] Pseudo-Kodinos'un Makamların Kitabı'nda, bu rütbenin elbisesi, önde iktidardaki imparatoru tahta otururken arkada ata binerken gösteren altın tel işlemeli skaranikon (boru şeklinde başlık), altın kabbadion (kaftan) ve bir klapōton tipin skiadion'uyken (kenarlı şapka),^[9] belirgin dikanikion (kurmay) taşımazlardı.^[7]

Trabzon İmparatorluğu'nda Türk kökenli eşdeğer ünvanı amytzantarios kullanılırdı.^[10]

Özellikleri

Saray rütbesi olması yanında, birçok farklı görevleri olan prōtospatharioi vardır:

• Prōtospatharios, Hrisotriklinos (Yunanca: Grekçe: πρωτοσπαθάριος τοῦ Χρυσοτρικλίνου), Büyük Saray'ın ana kabul ve tören salonu, sorumlusu.^[11]
• Prōtospatharios, Lausiakos (Yunanca: Grekçe: πρωτοσπαθάριος τοῦ Λαυσιακοῦ), toplantı salonu olarak hizmet eden Hrisotriklinos'un yanındaki ana salonlardan biri. Lausiakos çalışanları (oikeiakoi) büyük ihtimalle, imparatorluk şölenlerinin hazırlıklarından da sorumluydular.^[12]
• Basilikoi anthrōpoi'nin (Yunanca: Grekçe: πρωτοσπαθάριος/κατεπάνω τῶν βασιλικῶν), yabancılar dahil düşük seviye imparatorluk hizmetlileri birlikleri, Prōtospatharios'u ya da katepanō'nu. Stratarchai'nin biri olarak listelenmiştir, dolayısıyla belirli olmayan askeri rolü simgeler. Onun bağlı ekip, baş yardımcısı domestikos olan düşük rütbeli subayları içerir (spatharioi ve kandidatoi rütbeleri).^[13]

• Prōtospatharios tēs Phialēs (Grekçe: πρωτοσπαθάριος τῆς Φιάλης), Bizans donanması kürekçileri için yargıç olarak hareket ederdi, başkent Konstantinopolis'te oturudu. Makamın tam özellikleri gibi, terim phialē ("su-havzası") belirsizdir; muhtemelen Bukoleon imparatorluk sarayının liman mevkisine işaret edebilir.^[3]

Tanınmış yabancı Prōtospatharioi

• Rus İvan, 14. yüzyıl Rus kökenli Bulgar askeri lider
• Kasim Beg
• I. Mihailo, Duklja'nı Sırp hükümdarı