Özdeyişler Kitabı

Bu madde Süleyman'ın Özdeyişleri hakkındadır. Yahudi peygamber için Süleyman sayfasına bakınız.

Süleyman'ın Özdeyişleri kitabı (İbranice: מִשְלֵי, romanize: Mişley), Tanah'taki Ketuvim'de bulunan bir kitaptır ve kısaca Özdeyişler veya Meseller olarak anılır. Orijinal İbranice'de kitabın adı "Süleyman'ın Meselleri" anlamına gelen "Mişle Şlomo"dur. Yunanca tercüme olan Septuagint (LXX)'te kitabın adı "paroimai paroimiae" ("Özdeyişler") ve Latince tercüme olan Vulgata'de "proverbia"dır.

Yazar

Özdeyişler'in yazarının kim olduğu uzun bir süredir tartışılan bir konudur. Süleyman'ın adı kitabın ilk cümlesi olan ozd 1:1Şablon:İncil kitap hataları olan sayfalar'de geçer: "Davut oğlu İsrail Kralı Süleyman'ın özdeyişleri". Süleyman'ın yanı sıra Agur (30:1) ve Lemuel (31:1) isimli yazarların isimleri de kitapta geçmektedir. Bu isimler Yunan tercümesi Septuagint'te bulunmaz. Latin tercüme Vulgate'de ise Orta Çağ dinbilimcileri tarafından bu isimlerin Süleyman'ın sembolik isimleri olduğu iddia edilmiştir.^[1] Gerek Ahit'te gerek Ahit dışı kaynaklarda Süleyman bilgelik seviyesi yüksek biri olarak tasvir edilmektedir. 1. Krallar 4:32'de, 3000 özdeyişin ve 1000'den fazla ezginin Süleyman'dan geldiği söylenmektedir, ayrıca antik dünyanın dört bir yerinden Süleyman'ın bilgeliklerini dinlemek için insanların geldiği anlatılmaktadır. "Agur" ve "Lemuel" isimlerinin yanı sıra kitap içindeki unsurların birlik içinde olmaması kitabın birden fazla yazar tarafından yazıldığını ima etmektedir. Yazarlardan bazılarının "Hezekiya'nın Adamları" olduğu belirtilir (25:1), fakat bu kişilerin kendi bilgeliklerini yazmayıp Süleyman'ın bilgeliklerini kağıda döktüğü belirtilmektedir.

Metnin içinde sekiz farklı noktada yazarla ilgili bilgi sunulmaktadır, bunlardan bazıları şöyledir:

Özdeyişler	Yazar
1:1	Süleyman
10:1	Süleyman
25:1	Süleyman (Hezekiya'nın adamlarınca çoğaltılmıştır)
30:1	Agur
31:1	Lemuel (veya annesi)

Kelimelerin kullanılışı açısından yapılan çalışmaya göre aralarında ortak özellikler bulunan kısımlar, Süleyman tarafından yazıldığı söylenen ilk üç bölümdür. Bundan sonra gelen ortak özelliği bulunan kısım, muhtemelen Süleyman'ı etkilemiş olan Bilge Adamlar kısmıdır. Bunu ise Agur, Lemuel ve kim olduğu bilinmeyen yazarın bölümleri takip eder. Aralarında James L. Crenshaw, Roland E. Murphy ve L. G. Perdue'nun da bulunduğu eleştirisel uzmanlar, Özdeyişlerin çoğunun Süleyman'dan çok sonraları bir araya getirildiğini savunmaktadır. Fakat, J. I. Packer, John Piper, John F. MacArthur ve Albert Mohler gibi tutucu Evanjelistler kitabı Süleyman ile bağdaştırırlar.

Yapı

Özdeyişler kitabı tomarı.

• Süleyman'ın Özdeyişleri (1-24)
  • Başlık ve önsöz (1:1-7)
  • Söylevlere bölünmüş ana metin (1:7-9:18)
  • Özdeyişleri (10:1-22:16)
  • Otuz "Bilgenin Sözleri" (22:27-24:22)
  • İlave "Bilgenin Sözleri" (Proverbs 24:23-34)
• Hezekiya'nın adamlarınca çoğaltılan Süleyman'ın özdeyişleri (24-29)
• Agur'un sözleri (30)
• Kral Lemuel'in sözleri (31)
  • Kralın görevleri (31:1-9)
  • Erdemli kadını yüceltme (31:10-31)^[2]

Etkileri

Özdeyişlerin Mısır ve Asur doğası nedeniyle, uzmanlar arasında Amenemopet^[3] ve Ahikar'ın^[4] bilgelik metinlerinden esinlenildiği konusunda fikir birliği mevcuttur.

Bilgelik edebiyatı olarak özdeyişler

Kral Solomon. Dore'un Atasözleri Kitabı için yaptığı illüstrasyonlardan.

Eyüp, Ezgiler Ezgisi ve Vaiz kitaplarıya birlikte Özdeyişler kitabı bilgelik edebiyatı olarak adlandırılır. Bazı mezmurlara da bilgelik mezmurları denir. Ahit'in bir parçası olmayıp da bilgelik edebiyatının bir parçası olarak görülen eserler Sirah ve Süleyman'ın Bilgelikleri kitaplarıdır.

Özdeyişler boyunca bilgelik (veya bilge kişi), ahmaklık (veya ahmak kişi) ile kıyaslanır. Özdeyişlerdeki 'ahmak' terimi, ahlaki değerlerden yoksun ve hatalarını düzeltmek için çaba sarf etme gereği duymayanlar için kullanılmaktadır. Bilgeliğin, elde edilmesi için çaba sarf etmeye değer bir şey olduğu ve ilk adımın Yehova'yı kabul etmekle atıldığı anlatılır: "RAB korkusudur bilginin temeli"^[5][6]

Buna ilaveten, Özdeyişlerdeki bilgelik genelde ebeveynden çocuğa aktarılmaktadır.^[7] Bu bilgelik edebiyatı, dünyevîden ulvîye insan deneyimlerini ve bu deneyimlerle ilahi güç arasındaki ilişkileri içerir. Ataerkil olan bu dinde kadınların bilgeliklerine de yer verilir, hatta bilgelik genç bir erkeği evine davet eden bir kadın olarak tasvir edilir. Bu bilge kadın birinci şahısla hitap eder.^[8][9][10] Kadın, kendini adil ve ilahi eş olmanın yanı sıra toplumdaki düzenin ve yaşamdaki başarıların kaynağı olarak gösterir.^[11] Özdeyişler kitabında sürekli olarak genç erkekler yabancı ve bilinmeyen kadınlarla cinsel ilişkiye girmemeleri için uyarılır.^[12]

Ortam

Özdeyişlerin aslen hangi ortamda yazıldığını bulmak zor olsa da bazı fikirler ortaya atılmıştır:

• Aile

Antik İsrail'de, çocukların yetiştirilmesi ve eğitilmesi açısından aile önemli bir rol üstlenmekteydi. Bazı dahili ipuçları, kitap ortamının aile olduğunu ileri sürer; "oğlum" kelimesi 20 kereden fazla kullanılmışken annenin rolü 10 kereden fazla anlatılmıştır.

• Saray

Süleyman'ın adı kitaba verildiği için ortamın kraliyet ortamı olduğunu düşünenler de mevcuttur. Eski Ahit boyunca bilgelik saray ile bağlantılıdır.

• Okul

Kullanışlı ve aksettirici bilgeliğin bir eğitim evinde aktarılmış olması mümkündür.^[13]

Ortamla ilgili Ahitsel örnekler

Özdeyişler kitabında, yukarıda anlatılan ortamlarla ilgili kanıtlar bulunmaktadır. Coogan'a göre, yazarlar kitabı bazı monarşi delilleri bulunan ataerkil bir topluma yazmıştır. Genelde değerlerinde ahdî olan Özdeyişler kitabı, antik İsrail hukuk fikirlerini ve peygamberlerin sosyal adalet ile ilgili öğretilerini kapsamaktadır.^[14]

Coogan'a göre olası ortamlar şöyledir:

• Aile

Annenin rolü - ozd 1:8Şablon:İncil kitap hataları olan sayfalar, ozd 10:1Şablon:İncil kitap hataları olan sayfalar^[15]

• Saray

Monark eleştirileri - ozd 30:24–28Şablon:İncil kitap hataları olan sayfalar, ozd 29–31Şablon:İncil kitap hataları olan sayfalar^[14]

Ayrıca bakınız

• Ketuvim