Süperküme

Süperkümeler küçük gökada kümelerinden ve gökada gruplarından oluşan büyük kümeler olup Evren'de şimdilik gözlemlenebilen en büyük yapı birimleridir. Süperkümelerin varlığı gökadaların Evren'de tek biçimli dağılmamış olduğunu gösterir.

Başak Süperkümesi'ne yakın süperkümeler haritası.

Gökadaların çoğu, kütleçekimi etkisi sayesinde birbirlerine bağlı “kümeler” adı verilen topluluklar oluştururlar; onlar da yine kütleçekimi etkisi sayesinde birbirlerine bağlı süperkümeleri oluştururlar. Süperkümeler de Büyük Duvar CfA2 denilen daha büyük bir yapıya bağlı olduğundan,^[1] bu gruplaşmalar zinciri süperkümelerle de son bulmaz ve muhtemelen Evren'in gitgide daha büyük ölçekteki gruplaşmalarca kapsanma söz konusu olacak şekilde, hiyerarşik olarak uzar gider. Süperkümelerin çoğu 50'ye yakın gökada içeren gökada grupları ile birkaç bine kadar gökada içeren gökada kümelerinden oluşur.

Süperkümeler gökada kümeleri, gökada grupları ve bazen de bireysel gökadalar halinde onbinlerce gökada içerirler. Bir milyar ışık yılı uzunlukta olabilen bu muazzam büyüklükteki yapılarda, aralarında büyük boşluklar olan gökadalar, rastgele değil, bir yapıdaki teller ya da ipliksiler gibi dizilmişlerdir.^[2] Bunlara galaktik ipliksi ya da gökada iplikçiği (İng. İngilizce: galaxy filament) adı verilir. Süperküme ölçeğinin daha üzerinde Evren'in izotropik ve homojen olduğu düşünülür.^[3] Gökadaların yaklaşık % 90'ı bir kümeye ya da bir süperkümeye dahildir.

30 civarında gökadadan oluşan, içinde bulunduğumuz Yerel Grup’un (İngilizce: Local Group) kendisi de Yerel Süperküme de denilen Başak Süperkümesi’nin içindeki bir bulutumsu yapının bir parçasıdır.^[4]

Süperkümeler listesi

En parlak 60.000 gökadanın tüm gökyüzü haritası, gökadaların nasıl yığınlar halinde bir araya gelerek büyük süperküme yapıları oluşturduklarını göstermektedir. Yalnızca en yakın süperkümeler belirgin olsalar da büyük süperkümelerin bazıları haritada belirtilmiştir. Bu gökadalardan yalnızca dördü çıplak gözle görülebilmektedir. Haritada görülen geniş, yuvarlak, koyu renk kuşak kendi gökadamızın düzlemidir. Önde bulunan bütün o gaz, toz ve yıldızlar nedeniyle uzak gökadaları görmek zorlaşmaktadır.

Gökada süperkümesi	Veriler	Notlar
Einasto Süperkümesi	z = ~0,25 (3 milyar ışık yılı ) Uzunluk = 360 milyon ışık yılı Kütle = 2,6 × 1016 güneş kütlesi	2023 yılında Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması görüntüleri analiz edilerek keşfedildi. Şimdiye kadar keşfedilen en büyük gökada süperkümesi olduğu iddia ediliyor.[5][6]
King Ghidorah Süperkümesi	z = 0,50-0,64 Kütle = 1 × 1016 güneş kütlesi	2023'e kadar keşfedilen en büyük gökada süperkümesi.[7]
Laniakea Süperkümesi	z = 0,0708 (merkez) Uzunluk = 153 Mpc (500 milyon ışık yılı)	Laniakea Süperkümesi, Başak Kümesi, Yerel Grup ve bunların uzantısı olarak gökadamız Samanyolu'nu içeren bir süperkümedir.[8]
Başak Süperkümesi	z= 0,000 uzunluk = 33 Mpc (110 milyon ışık yılı)	Gökadamız Samanyolu Gökadası ile Yerel Grup'u içermektedir. Aynı zamanda merkezine yakın Başak Kümesi'ni de içerir. 47.000'in üzerinde gökadayı içerdiği düşünülmektedir. 2014 yılında yapılan bir araştırma, Başak Süperkümesi'nin daha da büyük bir süperküme olan Laniakea'nın sadece bir lobu olduğunu göstermektedir.[9]
Suyılanı-Erboğa Süperkümesi		Bazen süperkümeler olarak da adlandırılan iki lobdan oluşur veya bazen tüm süperküme bu diğer iki isimle anılır Suyılanı Süperkümesi Erboğa Süperkümesi 2014 yılında yeni ilan edilen Laniakea Süperkümesi, Suyılanı-Erboğa Süperkümesi'nin yerini alarak yeni süperkümenin bir bileşeni haline geldi.
Tavus-Hintli Süperkümesi		2014 yılında yeni ilan edilen Laniakea Süperkümesi, Tavus-Hint Süperkümesi'nin yerini alarak yeni süperkümenin bir bileşeni haline geldi.
Güney Süperkümesi		Ocak kümesi (S373), Kılıçbalığı ve Irmak bulutlarını içerir.[10]
Saraswati Süperkümesi	Mesafe = 4000 Milyon ışık yılı (1,2 Gpc) Uzunluk = 652 Milyon ışık yılı	Saraswati Süperkümesi, Abell 2361 gibi 43 büyük gökada kümesinden oluşur ve yaklaşık 2 x 1016 M☉ kütleye sahiptir ve Balıklar takımyıldızında yer alır.

Yakın süperkümeler

Gökada süperkümesi	Veriler	Notlar
Kahraman-Balıklar Süperkümesi
Saç (Coma) Süperkümesi		CfA Homunculus'un çoğunu, Büyük Duvar CfA2 gökada iplikçiğinin merkezini oluşturur.
Ankakuşu Süperkümesi
Heykeltıraş Süperkümesi		SCl 9
Herkül Süperkümesi		SCl 160
Aslan Süperkümesi		SCl 93
Yılancı Süperkümesi	17sa 10d -22° cz=8500–9000 km/sn (merkez) 18 Mpc x 26 Mpc	Yılancı Boşluğu'nun uzak duvarını oluşturur. Pavo-Indus Süperkümesi ve Herkül Süperkümesi'ne bir iplikçik ile bağlı olabilir. Üyeleri arasında, merkezindeki cD kümesi Yılancı Kümesi ile en az iki gökada kümesi, dörtten fazla gökada grubu ve birçok alan gökadası sayılabilir.[11]
Shapley Süperkümesi	z=0,046 (650 MIy uzaklıkta)	Yerel Süperküme'den sonra bulunan ikinci süperkümedir.

Uzak süperkümeler

Gökada süperkümesi	Veriler	Notlar
Balıklar-Balina Süperkümesi
Çoban Süperkümesi		SCl 138
Saat-Ağcık Süperkümesi	z= 0,063 (700 Mly) Uzunluk = 550 Mly
Kuzeytacı Süperkümesi	z= 0,07[12]
Güvercin Süperkümesi
Kova Süperkümesi
Kova B Süperkümesi
Kova-Oğlak Süperkümesi
Kova-Balina Süperkümesi
Çoban A Süperkümesi
Çelikkalem Süperkümesi	z= 0,126 (1,4 Gly)
Ejderha Süperkümesi
Ejderha-Büyükayı Süperkümesi
Ocak-Irmak Süperkümesi
Turna Süperkümesi
Aslan A Süperkümesi
Aslan-Altılık Süperkümesi
Aslan-Başak Süperkümesi		SCl 107
Mikroskop Süperkümesi		SCl 174
Kanatlıat-Balıklar Süperkümesi		SCl 3
Kahraman-Balıklar Süperkümesi		SCl 40
Balıklar-Koç Süperkümesi
Büyükayı Süperkümesi
Başak-Saç Süperkümesi		SCl 111

Çok uzak süperkümeler

Gökada süperkümesi	Veriler	Notlar
Hyperion ön-süperkümesi	z= 2,45	Bu süper küme 2018'de keşfedildiği sırada bugüne kadar bulunan en erken ve en büyük ön-süperkümeydi.[13][14]
Vaşak Süperkümesi	z=1.27	1999 yılında keşfedilen[15] (şu anda batı kümesini tanımlamak için kullanılan ClG J0848+4453 ve doğu olanı ClG J0849+4452 olmak üzere)[16] en az iki küme RXJ 0848.9+4452 (z=1,26) ve RXJ 0848.6+4453'ü (z=1,27) içerir. Keşfedildiği sırada bilinen en uzak süperkümeydi.[17] Ek olarak, süperküme ile ilişkili yedi adet daha küçük gökada grubu bulunmaktadır.[18]
SCL @ 1338+27 z= 1,1'de	z= 1,1 Uzunluk= 70 Mpc	2001 yılında, z=1,1'de bulunan 23 adet alışılmadık derecede yoğun QSO'nun çevresinde, birkaç gökada kümesini barındıran zengin bir süperküme keşfedildi. Kümelerin oluşturduğu yapının büyüklüğü, tek bir süperküme yerine orada bir gökada duvarının varlığına işaret ediyor olabilir. Keşfedilen yapının büyüklüğü, CfA2 Büyük Duvar iplikçiğinin boyutuna yaklaşmaktadır. Keşfedildiği dönemde, z=0,5 ötesindeki en büyük ve en uzak süperkümeydi.[19][20]
SCL @ 1604+43 z=0,9'da	z=0,91	Keşfedildiği 2000 yılında bu süperküme, uzayın bu denli derinliklerinde keşfedilen en büyük süperküme idi. Keşfini sağlayan çalışma sonucunda iki bilinen zengin küme ve yeni keşfedilmiş bir kümeden oluşmaktaydı. O dönemde bilinen kümeler, sırasıyla 21 ve 42 bilinen gökadaya sahip olan Cl 1604+4304 (z=0,897) ve Cl 1604+4321 (z=0,924) idi. Yeni keşfedilen küme ise 16sa 04d 25.7s, +43° 14′ 44.7″ konumunda yer almaktaydı.[21]
SA26'da z=0,54'te SCL @ 0018+16	z=0,54	Bu süperküme, radyo gökada 54W084C (z=0,544) çevresinde yer almakta ve en az üç büyük küme; [[CL 0016+16}} (z=0,5455), RX J0018.3+1618 (z=0,5506) ve RX J0018.8+1602'den oluşmaktadır.[22]
MS 0302+17	z= 0,42 Uzunluk= 6 Mpc	Bu süperküme en az üç üye kümeye sahiptir: Doğudaki küme CL 0303+1706, güneydeki küme MS 0302+1659 ve kuzeydeki küme MS 0302+1717.[23]

Diyagram

Dünya'nın gözlemlenebilir evren'deki konumunu ve komşu gökada süperkümelerini gösteren bir diyagram. (Alternatif resim.)

Ayrıca bakınız

• Evren'in geniş ölçekli yapısı
• Gökada kümeleri dizini
• Gökada
• Gökada kümesi
• Gökada iplikçiği
• Gökada grubu