Turing Ödülü

ACM A.M. Turing Ödülü, modern bilgisayar biliminin kurucularından sayılan Alan Turing anısına, 1966'dan beri her yıl Association for Computing Machinery (ACM) tarafından bilişim dünyasına katkıda bulunanlara verilen bir ödüldür. Ödüle değer görülen katkılarda "kalıcı olma ve bilgisayar bilimi dünyasına önemli bir etki yapma" koşulu aranmaktadır.^[2] Bilişim konulu en önemli ödül olduğu düşünülen^[3][4] Turing Ödülü bilgisayar dünyasının Nobel Ödülü olarak da anılmaktadır.^[5][6]

ACM Turing Ödülü
Stephen Kettle tarafından yapılan Alan Turing heykeli (Bletchley Park, İngiltere)
Açıklama	Bilgisayar bilimine yapılan önemli katkılar
Dağıtan	Association for Computing Machinery (ACM)
Tarih	1966 (59 yıl önce) (1966)
Ülke	Amerika Birleşik Devletleri
Kazanç	$1.000.000[1]
Son verildiği yıl	Andrew Barto & Richard S. Sutton (2024)
Resmî sitesi	amturing.acm.org

Ödül, adını Manchester Üniversitesi'nde reader olarak çalışan Britanyalı matematikçi ve yazar Alan Turing'den almıştır. Alan Turing teorik bilgisayar bilimi ve yapay zekanın kurucusu olarak kabul edilmektedir.^[7] Her yıl ACM Awards Banquet'te sahibini bulan Turing Ödülü'ne değer görülen araştırmacılar ACM konferanslarına konuşmacı olarak katılma hakkını da elde etmektedirler.

Turing Ödülü 2003 yılına değin $25.000 maddi desteği içermiştir. Para ödülü 2003 yılında $100.000, 2007-2013 yılları arasında ise $250.000 olmuş ve Intel ile Google tarafından sağlanmıştır.^[2] 2014'te ise para ödülü $1 milyona çıkarılmış^[1] ve Google tarafından karşılanmaya başlamıştır.^[8]

50 yılı aşkın tarihinde ilk ödül 1966 yılında Carnegie Mellon Üniversitesi'nden Alan Perlis tarafından alınırken 2006 yılında IBM'den Frances E. Allen bu ödülü kazanan ilk kadın olmuştur.^[9] 1975 yılında ise ödül ilk kez birden çok araştırmacıya (yapay zekâ konulu araştırmaları için Allen Newell ve Herbert Simon'a) verilmiştir.

Ödül sahipleri

Yıla göre

Yıl	Ülke	Kazanan	Resim	Açıklama	Bağlı kurum(lar)
1966	ABD	Alan Perlis		Programlama ve derleyici tasarımı alanına yaptığı katkılardan dolayı[10]	Carnegie Mellon Üniversitesi
1967	Büyük Britanya	Maurice Wilkes		Profesör Wilkes dahili program saklayabilen ilk bilgisayar olan EDSAC'ın tasarımcısı ve mimarı olarak bilinir. 1949 yılında EDSAC bir delay line memory kullandı. Ayrıca, Wilkes 1951 yılında yazılan "Preparation of Programs for Electronic Digital Computers" kitabının yazarlarından biridir ve bu kitap program kütüphanelerini iyi bir biçimde tanıtmıştır.[11]	Cambridge Üniversitesi
1968	ABD	Richard Hamming		Hata bulma ve düzeltme kodları, otomatik kodlama dizgeleri ve sayısal yöntemler konusundaki çalışmalarından dolayı[12]	Bell Labs
1969	ABD	Marvin Minsky		Yapay zekânın oluşturulması, biçimlendirilmesi ve geliştirilmesine yönelik kayda değer etkilerinden dolayı[13]	Massachusetts Teknoloji Enstitüsü
1970	Büyük Britanya	James H. Wilkinson		Yüksek hızlı sayısal bilgisayarların kullanımını kolaylaştıran sayısal analiz çalışmaları ile lineer cebir ve geriye dönük hata analizine yaptığı katkılardan dolayı[14]	National Physical Laboratory
1971	ABD	John McCarthy		McCarthy'nin çalışma alanındaki bilinirliğini ortaya koyan "The Present State of Research on Artificial Intelligence" başlıklı konuşması[15]	Stanford Üniversitesi
1972	Hollanda	Edsger Dijkstra		Edsger Dijkstra 1950'lerde ALGOL adlı yüksek düzey programlama diline en çok katkı yapan kişilerden biridir. Programlama dillerine genel anlamda katkı sunmuş olan ilk bilim insanları arasındadır ve bunların yapısı, tanımı ve uygulaması konusundaki çalışmalarıyla bilinir. Dijkstra'nın on beş yılı bulan yayım geçmişi çizge teorisine ilişkin teorik makalelerden el kitaplarına, açıklayıcı metinlerden programlama dilleri konulu felsefi gözlemlere uzanmaktadır.[16]	Centrum Wiskunde & Informatica, Eindhoven Teknoloji Üniversitesi, Austin Teksas Üniversitesi
1973	ABD	Charles Bachman		Veri tabanı teknolojisine yaptığı büyük katkılardan dolayı[17]	General Electric Research Laboratory (günümüzde Groupe Bull bünyesinde)
1974	ABD	Donald Knuth		Algoritma analizi ve programlama dili tasarımı konusundaki değerli çalışmaları ile özellikle "The Art of Computer Programming" adlı kitabı dolayısıyla[18]	Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü, Center for Communications Research, Center for Communications and Computing, Institute for Defense Analyses, Stanford Üniversitesi
1975	ABD	Allen Newell		RAND Corporation'da J. C. Shaw'la, Carnegie Mellon Üniversitesi'nde fakülte üyeleri ve öğrencilerle yürütülen çalışmalar sonucunda yapay zekâ, insanın bilişsel yapısı ve liste işleme konusundaki katkılarından dolayı[19]	RAND Corporation, Carnegie Mellon Üniversitesi
	ABD	Herbert Simon
1976	İsrail	Michael O. Rabin		Deterministik olmayan sonlu durum makinelerinin geliştirilmesine önayak olan "Finite Automata and Their Decision Problem" adlı makaleleri dolayısıyla.[20] Scott ve Rabin'in klasik makalesi bu alandaki diğer çalışmalara esin kaynağı olmuştur.[21][22]	Princeton Üniversitesi
	ABD	Dana Scott			Chicago Üniversitesi
1977	ABD	John Backus		FORTRAN gibi yüksek düzey programlama dillerine yaptığı etkileyici katkıları ve programlama dillerinin temel niteliklerine ilişkin resmî yordamlar konulu yayınlarından dolayı[23]	IBM
1978	ABD	Robert W. Floyd		Verimli ve güvenilir yazılımlar oluşturma yöntemleri konusundaki çalışmaları ile bilgisayar biliminin şu alt dallarının kurulmasına yaptığı katkıları dolayısıyla: normalizasyon teorisi, programlama dilleri anlambilim, otomatik program doğrulama, otomatik programlama ve algoritma analizi[24]	Carnegie Mellon Üniversitesi, Stanford Üniversitesi
1979	Kanada	Kenneth E. Iverson		Günümüzde APL olarak bilinen dala zemin hazırlayan çalışmaları, etkileşimli sistemler, programlama dili teorisi ve uygulamasına yaptığı katkılardan dolayı[25]	IBM
1980	Büyük Britanya	Tony Hoare		Programlama dili tanımı ve tasarımı alanındaki önemli katkılarından dolayı[26]	Queen's University Belfast, Oxford Üniversitesi
1981	Büyük Britanya	Edgar F. Codd		Veritabanı yönetim sistemleri (özellikle ilişkisel veri tabanları) teorisi ve uygulamaları konusundaki önemli katkılarından dolayı[27]	IBM
1982	ABD  Kanada	Stephen A. Cook		Berim karmaşıklığı konusundaki bilgi birikimini önemli ölçüde değiştirdiği için[28]	Toronto Üniversitesi
1983	ABD	Ken Thompson		Genel işletim sistemi teorisinin geliştirilmesi ve bu teorinin Unix işletim sistemi olarak gerçekleştirilmesi dolayısıyla[29][30]	Bell Labs
	ABD	Dennis Ritchie
1984	İsviçre	Niklaus Wirth		EULER, ALGOL W, Modula ve Pascal gibi yenilikçi programlama dillerini geliştirdiği için[31]	Stanford Üniversitesi, Zürih Üniversitesi, ETH Zurich
1985	ABD	Richard M. Karp		Ağ akışı ve kombinatorik iyileştirme problemlerine yönelik verimli algoritmalar geliştirme konusundaki katkıları, polinomsal zaman algoritmalarının verimliliği ve NP-tam kavramının tanımlanması konusundaki çalışmaları dolayısıyla[32]	Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley)
1986	ABD	John Hopcroft		Algoritma ve veri yapılarının tasarım ve çözümlemesine yaptığı önemli katkılar dolayısıyla[33][34]	Cornell Üniversitesi
	ABD	Robert Tarjan			Stanford Üniversitesi, Cornell Üniversitesi, Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley), Princeton Üniversitesi
1987	ABD	John Cocke		Derleyiciler ile büyük sistemler teorisi ve tasarımı konusundaki önemli katkıları, indirgenmiş komut takımlı bilgisayarların geliştirilmesi çalışmaları dolayısıyla[35]	IBM
1988	ABD	Ivan Sutherland		Bilgisayar grafiklerine yaptığı (özellikle Sketchpad yazılımıyla) öncü nitelikteki katkılar dolayısıyla[36]	Stanford Üniversitesi, Harvard Üniversitesi, Utah Üniversitesi, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü
1989	Kanada	William Kahan		Sayısal yöntemler konusundaki önemli katkıları dolayısıyla. Kayan noktalı hesaplama konusundaki uzman kişiler arasında olan Kahan kendini "dünyanın sayısal hesaplama konusunda güvenli bir yer olmasına" adamıştır.[37]	Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley)
1990	ABD	Fernando J. Corbató		Genel amaçlı, geniş ölçekli, zaman ve kaynak paylaşımlı bilgisayar sistemlerinin (CTSS ve Multics) tasarlanması ve geliştirilmesi konusundaki öncü rolü dolayısıyla[38]	Massachusetts Teknoloji Enstitüsü
1991	Büyük Britanya	Robin Milner		Şu konulardaki başarısı nedeniyle: 1) Makine destekli kanıtlama için geliştirdiği LCF aracı 2) Tip güvenlikli bir hata işleme yordamı ile çalışan çokbiçimli tip belirleme sisteminin ilk kez kullanıldığı ML 3) Genel bir paralel zamanlılık teorisi olan CCS; işletimsel ve gösterimsel anlambilim arasındaki ilişki[39]	Stanford Üniversitesi, Edinburgh Üniversitesi
1992	ABD	Butler Lampson		Dağıtık ve kişisel bilgisayar ortamlarının geliştirilmesine yönelik çalışmaları ile iş istasyonları, ağlar, işletim sistemleri, programlama ortamları, görüntüleyiciler, güvenlik ve belge yayımlama teknolojisine katkıları dolayısıyla[40]	PARC, DEC
1993	Letonya	Juris Hartmanis		Hesaplamalı karmaşıklık teorisinin kurulmasını sağlayan açıklayıcı makaleleri dolayısıyla[41]	General Electric Research Laboratory (günümüzde Groupe Bull bünyesinde)
	ABD	Richard E. Stearns
1994	ABD	Edward Feigenbaum		Geniş ölçekli yapay zekâ sistemlerinin kurulması konusundaki öncü rolleri ile bu teknolojinin uygulamadaki önemini gösteren çalışmaları dolayısıyla[42]	Stanford Üniversitesi
	ABD	Raj Reddy			Stanford Üniversitesi, Carnegie Mellon Üniversitesi
1995	Venezuela	Manuel Blum		Hesaplamalı karmaşıklık teorisinin kriptoloji ve program doğrulamaya uygulanması konusundaki katkıları için[43]	Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley)
1996	İsrail	Amir Pnueli		Zamansal mantık kavramını bilgisayar bilimine kazandırması ile program ve sistem doğrulama konusundaki önemli katkılarından dolayı[44]	Stanford Üniversitesi, Tel Aviv Üniversitesi, Weizmann Enstitüsü, Courant Institute of Mathematical Sciences
1997	ABD	Douglas Engelbart		Etkileşimli bilişimin geleceğine yönelik öngörüsü ve bu öngörüyü gerçekleştirmek için ortaya koyduğu teknolojik çalışmalar dolayısıyla[45]	SRI International, Tymshare, McDonnell Douglas, Bootstrap Institute/Alliance,[46] The Doug Engelbart Institute
1998	ABD	Jim Gray		Veri tabanı ve hareket işleme konulu araştırmaları ve sistem uygulamalarındaki önderliği dolayısıyla[47]	IBM, Microsoft
1999	ABD	Fred Brooks		Bilgisayar mimarisi, işletim sistemleri ve yazılım mühendisliğine yaptığı eşsiz katkılar dolayısıyla[48]	IBM, Kuzey Karolina Üniversitesi, Chapel Hill
2000	Çin	Andrew Yao		Hesaplama teorisine yaptığı önemli katkılar ile sözderastlantısal sayı üretimi, kriptoloji ve iletişim karmaşıklığı konusundaki çalışmaları dolayısıyla[49]	Stanford Üniversitesi, Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley), Princeton Üniversitesi
2001	Norveç	Ole-Johan Dahl		Nesne yönelimli programlamanın ortaya çıkmasını sağlayan temel düşünceleri ile Simula I ve Simula 67 adlı programlama dillerini tasarladıkları için[50][51]	Norsk Regnesentral, Oslo Üniversitesi
	Norveç	Kristen Nygaard
2002	ABD	Ron Rivest		Açık anahtarlı şifrelemeyi uygulanabilir kılmaya yönelik eşsiz katkıları dolayısıyla[52]	Massachusetts Teknoloji Enstitüsü
	İsrail	Adi Shamir
	ABD	Leonard Adleman			Güney Kaliforniya Üniversitesi
2003	ABD	Alan Kay		Günümüzde kullanılan nesne yönelimli programlama dillerinin temellerini atan düşünceleri ile Smalltalk dilini oluşturan takıma önderlik yapması dolayısıyla[53]	Utah Üniversitesi, PARC, Stanford Üniversitesi, Atari, Apple ATG, Walt Disney Imagineering, Viewpoints Research Institute, HP Labs
2004	ABD	Vint Cerf		Ağ kümeleri konusundaki öncü rolleri ile internetin temel iletişim kurallarından TCP/IP'nin tasarım ve uygulaması konusundaki çalışmaları dolayısıyla[54][55]	Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles, Stanford Üniversitesi, DARPA, MCI (günümüzde Verizon bünyesinde), CNRI, Google
	ABD	Bob Kahn			Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, Bolt Beranek and Newman, DARPA, CNRI
2005	Danimarka	Peter Naur		Programlama dili tasarımı, ALGOL 60, derleyici tasarımı ve programlama sanatına yaptığı önemli katkılar dolayısıyla[56]	Regnecentralen (günümüzde Fujitsu bünyesinde), Kopenhag Üniversitesi
2006	ABD	Frances E. Allen		Bilgisayar programlarının başarımı ve süper bilgisayarların kullanımını artırmaya yönelik çalışmaları dolayısıyla[57]	IBM
2007	ABD	Edmund M. Clarke		Donanım ve yazılım sanayiinde yaygın olarak kullanılan ve model kontrolü ilkesine dayanan verimli doğrulama teknolojisine yaptıkları katkılar için[58]	Harvard Üniversitesi, Carnegie Mellon Üniversitesi
	ABD	E. Allen Emerson			Harvard Üniversitesi, Austin Teksas Üniversitesi
	Yunanistan	Joseph Sifakis			Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi
2008	ABD	Barbara Liskov		Programlama dili tasarımı, veri soyutlama, arızaya dayanıklılık ve dağıtık hesaplama konusundaki katkıları dolayısıyla[59]	Massachusetts Teknoloji Enstitüsü
2009	ABD	Charles P. Thacker		İlk çağdaş kişisel bilgisayar olan Xerox Alto'yu tasarlaması, ethernet ve tablet bilgisayar konusundaki çalışmaları dolayısıyla[60]	PARC, DEC, Microsoft Research
2010	Büyük Britanya	Leslie Valiant		Hesaplama teorisine yaptığı etkileyici katkılar ile yüksek olasılıklı öğrenme (PAC), sayım ve cebirsel hesaplama karmaşıklığı, paralel ve dağıtık hesaplama teorisi konusundaki çalışmaları dolayısıyla[61]	Harvard Üniversitesi
2011	ABD	Judea Pearl[62]		Olasılık ve olay tabanlı karar verme kalkülüsü yoluyla yapay zekâya yaptığı katkılar dolayısıyla[63]	Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles New Jersey Teknoloji Enstitüsü
2012	İtalya	Silvio Micali		Kriptolojinin karmaşıklık teorisini açıklayan etkileyici çalışmaları ile matematiksel kanıtların vermli bir biçimde doğrulanmasını sağlayan yeni yöntemler geliştirmeleri dolayısıyla[64]	Massachusetts Teknoloji Enstitüsü
	ABD  İsrail	Shafi Goldwasser			Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, Weizmann Enstitüsü
2013	ABD	Leslie Lamport		Dağıtık ve paralel sistemlerin tasarım ve uygulaması konusundaki önemli katkıları ile mantıksal saatler, güvenlik ve canlılık, eşlenen durum makineleri ve sıralı tutarlılık gibi kavramları geliştirmesi dolayısıyla[65]	Massachusetts Computer Associates (günümüzde Essig PLM bünyesinde), SRI International, DEC, Compaq (günümüzde HP bünyesinde), Microsoft Research
2014	ABD	Michael Stonebraker		Çağdaş veritabanı sistemlerinin altyapısını oluşturan kavramlara yaptığı önemli katkılar dolayısıyla[66]	Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley), Massachusetts Teknoloji Enstitüsü
2015	ABD	Martin Hellman		Çağdaş kriptolojiye yaptıkları katkılar için. Diffie ve Hellman'ın 1976'da yazdığı "New Directions in Cryptography"[67] başlıklı makale günümüzde internet üzerinde yaygın olarak kullanılan güvenlik sistemlerinden açık anahtarlı şifreleme ve elektronik imzaların gelişimine önayak olmuştur.[68]	Stanford Üniversitesi
	ABD	Whitfield Diffie
2016	Büyük Britanya	Tim Berners-Lee		World Wide Web'i, ilk web tarayıcısını ve internetin geniş ölçekli kullanımını güvence altına alan kural ve algoritmaları geliştirdiği için[69]	CERN, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, World Wide Web Consortium
2017	ABD	John L. Hennessy		Bilgisayar mimarilerinin tasarım ve değerlendirmesine getirdikleri sistemli ve niceliksel yaklaşım ile mikroişlemci sanayiine yaptıkları kalıcı etki dolayısıyla[70]	Stanford Üniversitesi
	ABD	David Patterson			Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley)
2018	Kanada	Yoshua Bengio		Derin sinir ağlarını bilişim dünyasının önde gelen bileşenlerinden biri durumuna getirmeye yönelik kavramsal ve uygulamalı çalışmaları için[71]	Université de Montréal, McGill Üniversitesi, Mila
	Büyük Britanya  Kanada	Geoffrey Hinton			Toronto Üniversitesi, Kaliforniya Üniversitesi, San Diego, Carnegie Mellon Üniversitesi, University College London, Edinburgh Üniversitesi, Google AI
	ABD  Fransa	Yann LeCun			Toronto Üniversitesi, Bell Labs, Courant Institute of Mathematical Sciences, New York Üniversitesi, Meta AI
2019	ABD	Edwin Catmull		Bilgisayar üretimli imgeleme uygulamalarını olanaklı kılan 3 boyutlu bilgisayar grafikleri konusunda yaptıkları önemli katkılar dolayısıyla[72]	Utah Üniversitesi, Pixar, Walt Disney Animation Studios
	ABD	Pat Hanrahan			Pixar, Princeton Üniversitesi, Stanford Üniversitesi
2020	Kanada	Alfred Aho		Temel algoritmalar ve programlama dillerinin gerçek yaşama uygulanması ile birçok bilgisayar bilimcisinin yetişmesine olanak sağlayan yapıtlarından ötürü[73]	Bell Labs, Columbia Üniversitesi
	ABD	Jeffrey Ullman			Bell Labs, Princeton Üniversitesi, Stanford Üniversitesi
2021	ABD	Jack Dongarra		Üstel hızla büyüyen donanım seçeneklerine ayak uyduracak yüksek başarımlı yazılımların geliştirilmesine olanak sağlayan algoritma ve kütüphaneler konusundaki öncü çalışmalarından dolayı[74]	Argonne Ulusal Laboratuvarı, Oak Ridge Ulusal Laboratuvarı, Manchester Üniversitesi, Texas A&M University Institute for Advanced Study, Tennessee Üniversitesi, Rice Üniversitesi
2022	ABD	Robert Metcalfe		Ethernet'in icadı, standardizasyonu ve ticarileştirilmesi için[75]	Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, Harvard Üniversitesi, PARC, Austin Teksas Üniversitesi
2023	İsrail	Avi Wigderson		Gelişigüzelliğin bilişim teknolojilerindeki kullanım alanlarını netleştirmeye yönelik çalışmaları ile kuramsal bilgisayar bilimi alanında uzun süreye yayılmış öncü rolü dolayısıyla[76]	Institute for Advanced Study, Princeton Üniversitesi, Technion
2024	ABD	Andrew Barto		Pekiştirmeli öğrenmenin kavramsal ve algoritmik altyapısını geliştirdiği için[77]	Massachusetts Üniversitesi (Amherst)
	Kanada	Richard S. Sutton			Alberta Üniversitesi

Millete göre

Turing Ödülü sahiplerinin ülkelere göre dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Çift vatandaşlık sahibi kişiler için, ait oldukları ülkelere 1'er puan eklenmiştir.

Millet	Ödül sayısı
ABD	52
Birleşik Krallık	8
Kanada	7
İsrail	5
Norveç	2
Hollanda	1
İsviçre	1
Letonya	1
Venezuela	1
Çin	1
Danimarka	1
Yunanistan	1
İtalya	1
Fransa	1

Ayrıca bakınız

• IEEE John von Neumann Madalyası