Dünya Mirası

Dünya Mirası, UNESCO tarafından listelenen, özel kültürel veya fiziksel öneme sahip yerlerden (orman, dağ, göl, ada, çöl, anıt, kompleks veya şehir gibi) her birine verilen addır.^[1] Genel Kurul tarafından seçilen 21 UNESCO üyesi ülkenin oluşturduğu Dünya Miras Komitesi tarafından yönetilen uluslararası Dünya Mirası Programı bu listeyi güncellemektedir.^[2]

UNESCO Dünya Miras Komitesi logosu

Program, insanlığın ortak mirası için kültürel veya doğal öneme sahip alanları listeler, adlandırır ve korur. Listelenen alanlar, bazı koşullar altında Dünya Miras Fonu'ndan para alabilmektedir. Program, 16 Kasım 1972'de UNESCO tarafından kabul edilen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ile kurulmuştur.^[3] Günümüzde 195 devlet tarafından onaylanan sözleşme, en fazla devletin taraf olduğu uluslararası belgeler arasındadır. Sadece Lihtenştayn ve Nauru sözleşmenin tarafı değildir.

2024 yılı sonu itibarıyla 168 ülkede 952'si kültürel, 231'i doğal ve 40'ı karma olmak üzere^[4] listelenmiş 1.223 alan bulunmaktadır.^[5] Ülkelere göre bakıldığında İtalya, sahip olduğu 60 Dünya Mirası ile ilk sırada yer almaktadır. Ardından, sırasıyla Çin (59), Almanya (54), Fransa (53), İspanya (50), Hindistan (43) ve Meksika (35) gelmektedir.

Tarihçe

Ayrıca bakınız: Dünya Miras Komitesi

Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme

İmzalanma	16 Kasım 1972
Yer	Paris, Fransa
Yürürlük	17 Aralık 1975
Koşul	20 ülke tarafından onaylanması
Korunma yeri	UNESCO

16 Kasım 1972'de UNESCO tarafından kabul edilen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme, 17 Aralık 1975'te yürürlüğe girdi. 18 Ağustos 2023 itibarıyla 195 devlet sözleşmenin tarafıdır.^[6]

Adaylık süreci

Bir ülke öncelikle Geçici Liste olarak bilinen bir belgede önemli kültürel ve doğal alanlarını tanımlamalıdır. Daha sonra, bu listeden seçilen alanları Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi ve Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından değerlendirilen bir Adaylık Dosyasına yerleştirebilir. Bir ülke, ilk önce Geçici Listesine dahil edilmemiş alanları aday gösteremez. İki uluslararası kuruluş, Dünya Mirası Komitesine yeni belirlemeler için önerilerde bulunur. Komite, Dünya Mirası Listesine hangi aday gösterilen özelliklerin ekleneceğini belirlemek için yılda bir kez toplanır; bazen kararını erteler veya alanı aday gösteren ülkeden daha fazla bilgi ister. On seçim kriteri vardır - bir alan listeye dahil edilmek için en az birini karşılamalıdır.^[7]

Seçim kriterleri

2004'ün sonuna kadar kültürel miraslar için altı kriter, doğal miraslar için dört kriter bulunmaktaydı. 2005'te yapılan değişiklikle on kriter belirlendi. Aday gösterilen alanlar "üstün evrensel değere" sahip olmalı ve on kriterden en az birini sağlamalıdır.^[8]

Kültürel kriterler

Tac Mahal, kültürel mirasa bir örnektir.

1. İnsan dehasının yaratıcı bir ürünü olması;
2. Belli bir zaman diliminde veya kültürel mekânda, mimarinin veya teknolojinin, anıtsal sanatların gelişiminde, şehirlerin planlanmasında veya peyzajların yaratılmasında, insani değerler arasındaki önemli etkileşimi göstermesi;
3. Kültürel bir gelenek veya yaşayan ya da kayıp bir uygarlığın tek veya en azından istisnai tanıklığını yapması;
4. İnsanlık tarihinin belli dönemi veya dönemlerini gösteren, üstün bir bina çeşidi, mimari veya teknolojik bütün veya tabiat örneği olması;
5. İnsanlık tarihinin bir veya birden fazla anlamlı dönemini temsil eden yapı tipinin ya da mimari veya teknolojik peyzaj topluluğunun değerli bir örneğini sunması;
6. Bir veya daha fazla kültürü temsil eden geleneksel insan yerleşimine veya toprağın kullanımına ilişkin önemli bir örnek sunması ve özellikle bu örneğin, geri dönüşü olmayan değişimlerin etkisiyle dayanıklılığını yitirmesi;
7. İstisnai düzeyde evrensel bir anlam taşıyan olaylar veya yaşayan gelenekler, fikirler, inançlar veya sanatsal ve edebî eserlerle doğrudan veya somut olarak bağlantılı olması.

^[9]

Doğal kriterler

Serengeti Millî Parkı, doğal mirasa bir örnektir.

Machu Picchu, karma mirasa bir örnektir.

7. Doğanın bir harikasına veya eşsiz bir güzelliğe ve estetik öneme sahip doğal alanlar olması;
8. Yaşamış canlıların kalıntıları, devam eden jeolojik olaylar ve yer şekillerinin gelişimi gibi Dünya'nın doğal tarihine ilişkin eşsiz önemde bilgilere sahip olması;
9. Ekolojik ve biyolojik olarak hâlâ bozulmamış bir karasal, denizel veya tatlı su ekosistemine veya önemli hayvan ve bitki topluluklarına ev sahipliği yapması;
10. Özellikle tehlikedeki veya bilimsel açıdan önemli bir biyolojik çeşitlilik için en önemli ve en belirgin doğal habitatlara ev sahipliği yapması.

Bölgesel dağılım

15'ten fazla Dünya Mirası'na sahip ülkeler:

Ayrıca bakınız

• Millî park