Yafa

Yafa (İbranice: יפו, Yafo; Arapça: يَافَا, Yāfā), Doğu Akdeniz kıyısında, günümüz İsrail'inin orta kesimlerinde yer alan antik bir liman şehridir. Günümüzde Tel Aviv-Yafa Belediyesi'nin güney kesimini oluşturan Yafa, binlerce yıllık kesintisiz bir yerleşim tarihine sahip olup, bölgenin en eski ve stratejik limanlarından biri olmuştur. Şehir, hem dini hem de ticari açıdan büyük bir öneme sahiptir ve Tevrat, İncil ve Kur'an'da geçen olaylarla ilişkilendirilmektedir. Yafa'nın tarihi, Mısır Firavunlarından Asurlara, Perslerden Büyük İskender'e, Roma İmparatorluğundan Bizans'a, Arap Halifeliklerinden Haçlılara, Memluklardan Osmanlı İmparatorluğu'na ve Britanya Mandası'na kadar birçok farklı medeniyetin egemenliği altında geçmiştir.

Yafa (Joppa)

Yafa'da Osmanlılara ait bir top

Aziz Peter Kilisesi, Yafa

Yafa'da bir Arap kadın (Tancrède Dumas, 1889)

Etimoloji

Yafa adının kökeni hakkında çeşitli teoriler bulunmaktadır. En yaygın inanışa göre, adını Nuh'un oğlu Yafes'ten aldığına inanılır. Efsaneye göre, Tufan'dan sonra Yafes, Yafa şehrini kurmuştur. Diğer bir teori ise, ismin İbranice'de "güzel" veya "hoş" anlamına gelen yafe (יפה) kelimesinden türediğini öne sürer. Bu, şehrin doğal güzelliği ve Akdeniz'e bakan tepedeki konumuyla ilişkilendirilebilir. Antik Mısır kayıtlarında Yapı olarak geçen şehir, Amarna Mektuplarında Yapu olarak anılmıştır.

Coğrafya ve İklim

Yafa, Akdeniz kıyısında, alçak bir tepe üzerine kurulmuştur. Bu stratejik konum, tarih boyunca şehrin bir liman ve ticaret merkezi olarak önemini artırmıştır. Şehir, tipik bir Akdeniz iklimine sahiptir: yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Liman, doğal bir korunak sağlamasa da, mendirekler ve modern yapılarla geliştirilmiştir.

Tarihçe

Yafa'nın tarihi, en azından Bronz Çağı'na kadar uzanmaktadır. Arkeolojik bulgular, MÖ 4. binyıla kadar giden yerleşim izlerini ortaya koymuştur.

Antik Dönem

Mısır Firavunları döneminde Yafa, önemli bir Mısır karakolu ve limanıydı. Özellikle III. Thutmose'nin MÖ 15. yüzyıldaki seferleri sırasında şehri ele geçirdiği bilinmektedir. Amarna Mektupları'nda (MÖ 14. yüzyıl) Yafa, Mısır'ın Kenan'daki vilayetinin bir parçası olarak anılmaktadır. Demir Çağı'nda Yafa, Deniz Kavimleri'nin ve daha sonra Filistliler'in kontrolüne girdi. Tevrat'ta Yeşu Kitabı'nda Dan Kabilesi'nin sınırları içinde yer aldığı belirtilir.^[1] Ayrıca Eyüp Kitabı'nda ve Yunus Kitabı'nda Yunus Peygamber'in Tarşiş'e gitmek üzere bir gemiye bindiği yer olarak Yafa'dan bahsedilir.^[2] Daha sonra Asur İmparatorluğu, Babil İmparatorluğu ve Pers İmparatorluğu'nun egemenliği altına girdi. Büyük İskender'in fetihlerinden sonra Helenistik dönemde Seleukos İmparatorluğu ve Ptolemaios Krallığı arasında el değiştirdi. Makkabiler İsyanı sırasında Yahuda Makkabi şehri ele geçirmeye çalışsa da, tam kontrol Simon Makkabi tarafından sağlandı ve Yafa, Haşmonayim Hanedanlığı'nın önemli limanlarından biri oldu. Roma İmparatorluğu döneminde Yafa, Yahudi-Roma Savaşları sırasında büyük yıkıma uğradı. Özellikle Vespasianus komutasındaki Roma lejyonları, MS 67'de şehri kuşattı ve yağmaladı. Daha sonra yeniden inşa edilen şehir, Bizans İmparatorluğu döneminde liman şehri olarak önemini korudu.

Orta Çağ

7. yüzyılda, Arap fethi ile Yafa, İslam Devleti'nin kontrolüne geçti. Emeviler, Abbâsîler ve Fâtımîler dönemlerinde bölgenin önemli limanlarından biri olarak varlığını sürdürdü. Özellikle Fâtımîler döneminde Kahire ile Kudüs arasındaki ticarette kilit bir rol oynadı. Haçlı Seferleri sırasında Yafa, Birinci Haçlı Seferi'nin ardından 1099'da Haçlılar tarafından ele geçirildi ve Kudüs Krallığı'nın önemli bir parçası oldu. Haçlılar, Yafa'yı Kudüs'e giden hacılar için ana giriş kapısı olarak kullandılar ve şehri tahkim ettiler. Şehir, Yafa ve Aşkelon Kontluğu'nun merkeziydi. 1187'de Selahaddin Eyyubi tarafından fethedildi, ancak Üçüncü Haçlı Seferi sırasında Aslan Yürekli Richard tarafından geri alındı. 13. yüzyılın ortalarında Memluklerin eline geçti ve 1268'de Baybars tarafından tamamen yıkıldı. Baybars, Haçlıların geri dönmesini engellemek için limanı ve şehri tamamen tahrip etti.

Osmanlı Dönemi

Osmanlı İmparatorluğu Yafa'yı 1517'de fethetti. Uzun bir süre küçük bir balıkçı kasabası olarak kaldı. 17. yüzyılın sonlarından itibaren tekrar canlanmaya başladı. Özellikle 18. yüzyılda, Zahir el-Ömer'in Filistin'de özerk bir bölge kurma çabaları sırasında Yafa yeniden önem kazandı. Zahir el-Ömer şehri yeniden inşa etti ve tahkim etti. 1799'da Napolyon Bonapart, Mısır ve Suriye Seferi sırasında Yafa'yı kuşattı ve ele geçirdi. Kuşatma sırasında şiddetli çatışmalar yaşandı ve şehrin düşmesinin ardından Napolyon'un emriyle birçok esir katledildi. Bu olay tarihe "Yafa Katliamı" olarak geçti.^[3] Ancak Napolyon, Akka kuşatmasında başarısız olunca Yafa'dan çekildi ve şehir yeniden Osmanlı kontrolüne geçti. 19. yüzyılda Yafa, Filistin'in en önemli limanlarından biri haline geldi. Özellikle narenciye ihracatı ile tanındı. Liman, Kudüs'e giden hacılar ve tüccarlar için ana giriş noktasıydı. Şehir, 19. yüzyılda artan Avrupa etkisiyle birlikte modernleşti. 1892'de Yafa ile Kudüs arasında ilk Orta Doğu demiryolu hattı inşa edildi. Bu, şehrin ekonomik ve stratejik önemini daha da artırdı.19. yüzyılın sonlarına doğru ve 20. yüzyılın başlarında, Yafa'ya yönelik Yahudi göçü arttı. Bu göç, özellikle Siyonist hareketin yükselişiyle hızlandı ve 1909'da Yafa'nın hemen kuzeyinde Ahuzat Bayit adında bir Yahudi mahallesinin kurulmasına yol açtı. Bu mahalle, daha sonra Tel Aviv şehrinin çekirdeğini oluşturacaktı.

Britanya Mandası Dönemi

Birinci Dünya Savaşı sırasında, 1917'de Britanya İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu'ndan Yafa'yı ele geçirdi. Savaştan sonra, 1920'de Yafa, Britanya Filistin Mandası'nın bir parçası oldu. Britanya yönetimi altında Yafa, önemli bir ekonomik ve kültürel merkez olarak büyümeye devam etti. Ancak, şehirdeki Arap ve Yahudi nüfusları arasındaki gerilimler de arttı. 1921'de Yafa'da büyük bir Arap isyanı patlak verdi. Bu olaylar, ilerleyen yıllarda Filistin'de tırmanacak olan Arap-Yahudi çatışmalarının bir habercisiydi. 1930'larda, Büyük Arap İsyanı (Filistin) sırasında şehirde tekrar şiddet olayları yaşandı. Bu dönemde, Yafa'nın Arap nüfusu önemli ölçüde büyürken, Tel Aviv'in Yahudi nüfusu da hızla artıyordu. İki şehir arasındaki sınır giderek belirsizleşti.

1948 Arap-İsrail Savaşı ve Sonrası

1948 Arap-İsrail Savaşı sırasında Yafa, şiddetli çatışmalara sahne oldu. Şehir, Birleşmiş Milletler'in 1947 Paylaşım Planı'na göre Arap devletinin bir parçası olarak belirlenmişti. Ancak, savaşın başlamasıyla birlikte Haganah ve İrgun gibi Yahudi milis güçleri Yafa'yı kuşattı. Şehir, Mayıs 1948'de İsrail güçleri tarafından ele geçirildi.^[4] Savaş sırasında ve sonrasında Yafa'nın Arap nüfusunun büyük çoğunluğu şehri terk etmek zorunda kaldı. 1948'den sonra Yafa, yeni kurulan İsrail Devleti'nin bir parçası oldu. 1950'de, Tel Aviv ve Yafa resmi olarak birleştirilerek Tel Aviv-Yafa Belediyesi kuruldu. O zamandan beri Yafa, Tel Aviv'in güney kesimini oluşturan bir mahalle olarak varlığını sürdürmektedir. Günümüzde Yafa, tarihi dokusu, sanat galerileri, restoranları ve bit pazarları ile önemli bir turizm merkezidir. Arap ve Yahudi kültürü burada bir araya gelmekte ve şehir, karmaşık tarihinin izlerini taşımaktadır. Eski Yafa'nın dar sokakları, taş evleri ve tarihi limanı, ziyaretçilere zengin bir kültürel deneyim sunmaktadır.

Demografi

Yafa'nın nüfusu, tarih boyunca önemli değişimler göstermiştir. Osmanlı döneminde ağırlıklı olarak Arap, Yahudi ve Hristiyan nüfusları barındırıyordu. Britanya Mandası döneminde, özellikle 1920'ler ve 1930'larda, Tel Aviv'in büyümesiyle Yahudi nüfusu arttı, ancak Yafa'nın kendisi hala ağırlıklı olarak Arap nüfusuna sahipti. 1948 savaşı sonrası yaşanan demografik değişimler, Yafa'nın Arap nüfusunun büyük ölçüde azalmasına ve şehrin Tel Aviv ile birleşerek Yahudi çoğunluklu bir İsrail şehrinin parçası olmasına neden oldu. Günümüzde Yafa'da hala önemli bir Arap azınlık yaşamaktadır ve şehir, Arap-İsrail karma şehirlerinden biridir.

Önemli Yerler

* Yafa Limanı: Dünyanın en eski limanlarından biri olup, hala aktif bir balıkçı limanıdır.
* Yafa Saat Kulesi: 1906'da II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıl dönümü anısına inşa edilmiştir.
* Aziz Petrus Kilisesi: 17. yüzyılda inşa edilmiş, Yafa'nın en önemli Hristiyan yapılarından biridir.
* El-Mahmudiye Camii: 19. yüzyılın başlarında inşa edilmiş, Yafa'nın en büyük camisidir.
* Kadim Yafa: Restore edilmiş eski şehir merkezi, sanat galerileri, restoranlar ve turistik dükkanlara ev sahipliği yapmaktadır.
* Yafa Bit Pazarı (Pazar HaPishpeshim): Antika eşyalar, el sanatları ve çeşitli ürünlerin satıldığı canlı bir pazar yeridir.