From Wikipedia, the free encyclopedia
Yuropa i rinwana ra Matiko-nkulu (hi xiyenge xa Politiki) ya nkombo, naswona rivumba ribuwa ra Tiko-nkulu (Hi xiyenge xa Mbangu) ra Yuraxiya. Yuropa ri angarhiwe enwalungwini hi Lwandle ra Akthika, e vupela-dyambu hi Lwandle ra Atlanthika, e dzongeni hi Lwandle ra Meditera, na le vuxeni bya le dzongeni hi Tintshava ta Khakhasu, Lwandle ra Ntima na mati-ndlela lama hlanganisaka Lwandle ra Ntima na Meditera. E vuxeni Yuropa ri avanyisiwa na Axiya hi mati ya Tintshava ta Ura, Nambu wa Ura, na hi Lwandle ra Kaspa.[1]
Vundhzawu | 10,180,000km2 |
---|---|
Ntsengo wa vanhu | 742,452,000 |
Ntlimbano | 72.9/km2 (188/sq mi) |
Matiko | |
Swihlalana | |
Tindzimi | Tindzimi ta Yuropa na tinwana |
Yuropa yi funengeta kwalomu ka 10,180,000km2 hi ku anama, kumbe 2% wa Misava hinkwayo. Yuropa, yina matiko ya 50, laha Rhaxiya ringa rona tiko leri kulu ngopfu hi ku anama naswona rithlela riva na vaakatiko vutala kutlula matiko man'wana ya tiko-nkulu leri. Ntsengo wa vaaka tiko va tiko-nkulu leri wu kumbeteriwa kwalomu ka 740 wa timiliyoni.[2] Ntshamelo ma xelo wa tiko-nkulu leri ma hlohloteriwa hi lwandle ra Atlanthika, laha tinguva ti cincacincaka kutlurisa mpimo, ngopfungopfu ekusuhi na ribuwa ra lwandle leri.
Tiko ra Griki ra khale rivoniwa tani hi xihlovo xa nhluvuko wale vupela dyambu,[3][4] naswona endzaku ka mfumo wa xigriki, ku landzerile mfumo wa ma Rhoma, ivi kulandzela nguva ya mpfuxelelo na Rivoningo eka tiko nkulu leri. Kusukela eka nguva ya kutsumbula, ku hlanganisa na nguva ya tinkomponi, Yuropa yi rhangerile matiko ya misava eka minhluvuko yo tala. exikarhi ka malembe xidzana ya 16 kuya eka 20, Tihulumendhe ta matiko ya Yuropa, ti lawule matiko ya Amerikha wa le N'walungu na le Dzongeni, matiko ya Afrika hi kutala, Oxeniya na matiko yo tala ya le Axiya.
Kusunguriwa ka nguva wa tinkomponi, luku sunguleke e tikweni ra Brithani eku heleni ka lembe-xidzana ra vu 18, kutisile nhluvuko lowukulu eka timhaka ta ikhonomi, ndzhavuko, na mahanyele ya vanhu. Hivumbirhi bya Tinyimpi ta misava, ti lweriwile etikweni-nkulu leri, naswona tihoxe xandla eku hungutekeni ka matimba ya tiko-nkulu leri emisaveni, naswona rihambukela matiko ya Amerikha na Rhaxiya.[5] Hi nguva wa Nyimpi yo titimela, Yuropa ayi tsemiwe exikarhi ka NATO evupela dyambu na Xipfumelelwano xa Warsaw evuxeni, kufikela eka nguva ya Kulwela Ntshuxeko ka malembe ya 1989 na Kuwisiwa ka khumbi ra Berlin.
Hilembe ra 1955, Huvo ya Yuropa yi simekiwile endzaku ka nkulumo ya Nkul, Winston Churchill, leswaku yihlanganisa Yuropa eka tipakani leti fanaka. Huvo leyi yihlanganise matiko hinkwawo ya tiko-nkulu leri, handle ka Belarus, Kazakhstan na Dorobha ra Vatikhani. Kuhlanganisiwa ka matiko man'wana eka huvo leyi ku tise ku simekiwa ka Nhlangano wa Matiko ya Yuropa.[6] Mali leyi tirhisiwaka etikweni-nkulu leri yi vuriwa Yuro.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.