İdel-Ural Ştatı

İdel-Ural berlege (İdel-Ural ştatı) 1917-1919 yıllarda Könçığış Awrupada xäzerge öç Törki-Tatar (Tatarstan, Başqortstan, Çuaşstan) häm öç Fin-Uğır (Mari İl, Mordoviä häm Udmurtiä) cömhüriätlären berläştergän. Millät Mäclesendä täqdim itelä (1918). Bulaçaq däwlät çikläre Ğälimcan Şäräf citäklägän kämisiä tarafınnan eşlänä. Territoriäsenä Qazan häm Öfä gubernaları, Wätke, Irınbur, Pirem, Samar häm Sember gubernalarınıñ törki-tatarlar küpläp yäşägän töbäkläre kerergä tieş bula. Yaña milli cömhüriätne oyıştıru eşlären başqaru öçen İdel-Ural Ştatın ğämälgä kertü häy'äte tözelä.

İdel-Ural Ştatı
Байрак
Нигезләнү датасы	1 март 1918
Дөнья кисәге	Европа
Башкала	Казан
Идарә итү формасы	җөмһүрият
Ил башлыгы	Садри Максуди
Идарә итүче орган	Милли Идарә
Канунбирү органы	Милләт Мәҗлесе
Алмаштырылган	Татар-Башкорт Совет Социалистик Җөмһүрияте
Кулланылган тел	татар теле һәм рус теле
Гамәлдән чыгу датасы	28 март 1918
Рәсми дине	сөнничелек
İdel-Ural Ştatı Викиҗыентыкта

Tarix

Sadri Maqsudi - İdel-Ural ştatınıñ prezidentı

1917 yılnıñ iyül ayında Törki-Tatarlar İdel-Ural däwläteneñ nigeze salına. Waqıtlı Milli İdärä yasala, ul öç näzärättän tora:

• Mäğärif näzäräte
• Mäliä näzäräte
• Diniä näzäräte

Milli Xäzinä oyıştırıla, anda 1 million sum çaması aqça cıyıla.

1917 yılnıñ 20 noyäberendä Sadri Maqsudi Millät Mäcleseneñ utırışın uzdıra. İdel-Ural Ştatınıñ yasaluı iğlan itelä, ul Qazan xanlığınıñ däwamı bulırğa tieş.

Millät Mäclese Sadri Maqsudinı İdel-Uralnıñ berençe prezidentı itep saylap quya.

1918 yılnıñ 5 ğinwarında Sadri Maqsudi Milli İdäräneñ räise bulıp saylana.

1918 yılnıñ 10 ğinwarında Xärbi İdäräneñ 3000 ğäskäre Ufa uramnarında, «İdel-Ural!» şiğären qıçqırıp, milli tantanalı çığış yasıylar wä Milli İdäräneñ räise Sadri Maqsudi bu tantananı qabul itä.

1918 yılnıñ 14 ğinwarında Xärbi İdäräneñ 2 cıyılışınıñ 14 utırışında Sadri Maqsudi cämğiätne, berläşkän millät bulırğa häm milli mänfäğätlärne onıtmasqa, çaqırğan.

Millät Mäclese wäkilläre Sovet xäkimiäte belän söyläşü alıpbaruınnan baş tartıp, Milli İdäräseneñ cirle büleklärne yasawın däwam itälär: alar salımnarnı cıyalar.

Ştatnıñ ğämälgä kerüen räsmi iğlan itü Bötenrusiä möselman ğäskäriläreneñ ikençe qorıltayınıñ 1918 yılnıñ 1 nçe martına bilgelängän utırışına yöklängän bula. Säwit xakimiäte qarşı bulu säbäple, proyekt ğämälgä aşmıy qala.

Miras

İdel-Ural xäräkäteneñ bayrağı

Xäzerge waqıtta qayber Tatarstan, Başqortstan, Çuaşstan h.b. - İdel buyı Bolğarı milli köçläre İdel-Ural bayrağın qullanalar.

Monı da qara

• Bolaq artı respublikası
• Tatar-Başqort Sävit Cömhüriäte
• Sadri Maqsudi
• Möhämmäd Ğayaz İsxaqıy
• İsmäğil Gaspıralı

Päräwezdä

• Azatlıq.org: İdel-Ural'dan yañalıqlar
• Dmoz.org: İdel-Ural'ğa bağışlanğan belem 2010 елның 26 май көнендә архивланган.