Бөтенрусия мөселманнарының икенче корылтае

Бөтенрусия мөселманнарының икенче корылтае — 1917 елның 21 июль — 2 август көннәрендә Казанда җыела. 200 ләп делегат катнаша.

Бөтенрусия мөселманнарының икенче корылтае
Дәүләт	Россия республикасы[d]
Әүвәлгесе	Бөтенроссия мөселманнарының беренче корылтае
Башлану вакыты	21 июль (3 август) 1917[1]
Тәмамла(н)у вакыты	2 (15) август 1917[1]

Каралган мәсьәләләр

• Россиянең Оештыручылар җыeнына сайлаулар,
• милли-мәдәни мохтарият төзелеше,
• хатын-кызларның ирләр белән тигез хокуклылыгы,
• җир биләмәләрен бүлүнең яңа тәртипләре һ.б.

Аерым вакыйгалар

• 22 июльдә Бөтенрусия мөселман руханилары корылтае һәм Бөтенрусия мөcелман гаскәриләренең беренче корылтае делегатлары белән берләштерелгән утырышта Эчке Россия һәм Себер төрки-татарларының Милли-мәдәни мохтариятын (автономиясен) төзү турында декларация кабул ителә, Милли-мәдәни мохтарият нигезләрен эшләү комиссиясе оештырыла.^[2]
• 22 июль көне Россия мөселманнарының милли бәйрәме дип игълан ителә.

Аерым карарлар

• Корылтайда катнашучылар мөселманнарны Россиянең революцион демократлары һәм алар төзегән хакимият органнары белән берләшергә чакыралар.
• Мөселман гаскәри берәмлекләрен төзергә рөхсәт алу өчен Вакытлы хөкүмәт тарафына делегатлар җибәрү карала.
• Төркестан, Кырым һәм Кавказ төбәге мөселман халыкларына дәүләт төзелеше формасын сайлау хокукын үзләренә калдыру;
• дин, мәгариф һәм тел мәсьәләләрен Эчке Россия һәм Себер мөселманнары мохтарияты карамагына тапшыру;
• Миллимәдәни мохтариятның иң югары вәкаләтле канун чыгару органы – Милләт Мәҗлесен чакыру;
• мөселманнар яшәгән Эчке Россия территориясе милли губерналарга бүленергә, анда иң югары вәкаләтле орган – губерна милли җыены булырга тиеш;
• Учредительләр җыенына хәзерлек барышында демократсоциалистлар платформасында торган гомуммөселман блогын булдыру, мөселман кандидатларның бердәм исемлеген төзү;
• кулланылышта булган барлык җирләр шунда хезмәт итүчеләргә түләүсез бүлеп бирелергә тиеш;
• 8 сәгатьлек эш көне кертү, эшчеләрнең социаль иминиятен саклауны дәүләткә йөкләү, социалистик партияләрнең эшчеләргә мөнәсәбәтле программа минимумын кертү кирәклеге хәл ителә.
• Хатын-кыз хокуклары мәсьәләсендә делегатлар I Бөтенроссия мөселман корылтаенда кабул ителгән карарны (варислык һәм шаһитлык күрсәтмәләре бирү хокукы каралган өлештән кала) тормышка ашыру кирәклеген, Диния нәзарәтенең шул карарга таянып эш итәргә тиешлеген белдерәләр.^[3]

Нәтиҗәләр

• Кабул ителгән карарлар турында рәсми рәвештә Вакытлы хөкүмәткә хәбәр итү һәм, Бөтенрусия оештыру җыелышын үткәрелүен көтмичә, аларны гамәлгә ашыру өчен хөкүмәттән рөхсәт алу Милли Шурага йөкләнелә.^[3]

Катнашучылар

Катнашучылар исемлеге[4]

Абруй Сәйфи Әбрар Музыкаев Әхмәт Цаликов Әхмәтҗан Мостафин Әхмәтҗан Садыйков Әхмәтсолтан Таһиров Вәлимөхәммәт Уразаев Вәлиулла Ибраһимов Габбас Сафонов Габделгазиз Гобәйдуллин Габделгали Әхмәрев Габделкадыйр Газетдинев Габделкаюм Сөендек Габделлатыйф Мостафин Габделхәмит Җанбикев Габдерахман Ниязов Габдерәхим Биктимеров Габдулла Баймашев Габдулла Батыев Габдулла Дивишев Габдулла Кутуев Габдулла Сабиров Габдулла Сөйләйманов Габдулла Фәйзиев Габдулла Шөнаси Габдуллаҗан Хәмзин Газиз Әдһәмев Гайшә Максудова Галиәсгар Гафуров Галимҗан Ибраһимов Гариф Нигъмәтуллин Гарифҗан Бикчәнтәев Гарифулла Киекев Гаяз Исхакый Гобәйдулла Истарков (?) Гомәр Бикәшев Гомәр Галәү Гомәр Тереголов Госман Токымбәтев Гыйльметдин Худашев Гыйниятулла Борнашев Гыйрфан Рахманколов Җәмалетдин Осин Җәмалетдин Хөрәмшин Җиһангир Алкин Зәйнәп Акчурина Зәйнәп Якупова Зәйнулла Булушев Зыя Флартов (?) Зыятдин Гайнетдинев Ибнеәмин Әхтәмев Идрис Сәлимев Икълимә Таһирова Исмәгыйль Дәминев Исмәгыйль Үтәмешев Йосыф Габдерахман Камал Мөхәммәдиев Камәрбану Ниязова Камил Якупов Касыйм Әхраров Касыйм Хәзрәтев Кәрим Шәмголов Котдүс Габдерахманов Мансур Шәехев Мансур Шәммәтев Мәрьям Мөштәриева Мәрьям Якупова Мәсгуть Гобәйдуллин Мәхмүт Шаһәхмәтев Минһаҗетдин Камалетдинев Миңлебай Кудашев Миршаһ Әхмәтҗанов Мөбарәкша Хәнәфи Мөнәүвәрә Мәхмүтева Мөслим Сөендекев Мөхәммәт Бөркетев (Беркутов) Мөхәммәт Мөхетдинев Мөхәммәт Рәхимколов Мөхәммәтгали Сәгыйтев Мөхәммәтзәки Галиев Мөхәммәтнәҗип Галиев Мөхәммәтсәгыйть Янкылычев Мөхәммәтфатыйх Мортазин Муллаҗан Хәсәнев Муса Мортазин Нәбиулла Бабичев Нәҗип Хәлфин Нәсретдин Хуҗашев Нургали Карпов Нургали Нәдиев Нуриәхмәт Һидиятулла Нурулла Бикәшев Нурулла Вахитев Рауза Солтангалиева Ризван Ибраһимов Рокыя Юнысова Сабирҗан Бикморзин Садри Максуди Салих Сәгыйтев Сафа Бакыев Сәгатулла Хәбирев Сәгыйдә Киекева Сәлахетдин Сәйфуллин Сәмигулла Салихов Сәүбән Әхмәтев Сибгатулла Әхмәтев Сөләйман Кудашев Таһир Гыймаков Таһир Хәбирев Фазыйл Кайбышев Фазыйләхмәт Гакыйдуллин Фазыйләхмәт Хәмзин Фатыйх Кәрими Фатыйх Сәйфи Фәйзрахман Хәкимев Фәрханә Ибраһимова Фәхретдин Минһаҗетдинев Фуат Туктаров Хатыйп Бадәмшин Хафиз Янбулатов Хәбибулла Вахитев Хәбибулла Әхтәмев Хәмитчә (?) Якупова Хәнифә Киекева Хәсән Биккенәев Хәсән Мәмәтев Хәсәнгата Габәши Хөсәен Абызов Шакир Хәсәетдинев Шакирҗан Якупов Шаһәхмәт Миңнекәев Шаһмәрдан Ильясов Шәйхетдин Шәрәфетдинев Шәйхулла Алкин Шәйхулла Кинҗәкәев Шәһит Әхмәдиев Шәрәфетдин Нәҗметдинев Шәриф Сәфәрев Шәрифҗан Сөнчәлиев Шәфикъ Сәлимҗанов Шөкер Йосыфов Юныс Вәлитев Якуп Салихов Якуп Фәхретдинев