Термитлар

Термитлар (лат. Isoptera) - Таракансыманнар отрядына караган тулы булмаган әверелешле социаль бөҗәкләрнең инфраотряды. Халык телендә "ак кырмыскалар" дип аталуларына карамастан, алар кырмыскалар түгел, гәрчә яшәү рәвешләре охшаш.

Термитлар
Исем	ꠃꠟ
Халыкара фәнни исем	Isoptera Гаспар Август Брюлле, 1832[1]
Таксономик ранг	эпигаилә[d], астәртип[d] һәм инфратәртип[d]
Югарырак таксон	таракановые[d][2]
Таксонның халык атамасы	termitter һәм termita[3]
Башлану вакыты	251000 тысячелетие до н. э.
Кайда өйрәнелә	isopterology[d]
Омоничный таксон	Isoptera[d]
Термитлар Викиҗыентыкта

Гомуми мәгълүмат

Барлык социаль бөҗәкләр кебек, термитлар да өч төп төркемгә бүленәләр: эшчеләр, солдатлар һәм үрчергә сәләтле затлар. Эшче термитларның тәне йомшак, ак, гадәттә озынлыгы 10 ммдан да ким. Күзләре редукцияләнгән яки юкка чыккан. Киресенчә, үрчергә сәләтле затларның тәннәре кара, күзләре зур, шулай ук ике пар озын өчпочмаклы канаты бар, ләкин алар үрчү вакытындагы бердәнбер очыштан соң коелалар^{[4] [5]} .

Төркем буларак, термитлар Триас чорында тараканнардан килеп чыкканнар, һәм кайбер энтомологлар термитларны таракансыманнар тәртибенә кертәләр. Термит калдыклары төрле чордагы гәрәбәләрдә еш очрый.

Таралу

Термитлар Антарктидадан кала һәр континентта очрый.Тропик һәм субтропик өлкәләрдә киң таралганнар һәм аларның 2900 дән артык заманча төрләре бар. Ике термит төре Россиядә (Сочи һәм Владивосток өлкәләрендә) очрый. БДБдә җиде термит төре яши, аларның дүртесе, шул исәптән Төркестан термиты (Anacanthotermes turkestanicus) һәм зур Каспий арты термиты (Anacanthotermes ahngerianus) икътисадка зур зыян китерәләр.

Алар Европада бик аз таралганнар (Kalotermes һәм Reticulitermes ыругларына керүче 10 төр генә). Төньяк Америкада 50 төр, Көньяк Америкада 400 дән артык төр, ^[6] һәм Африкада 1000гә якын төр очрый. Крюгер Милли Паркында (Көньяк Африка) гына да 1,1 миллионга якын актив термит таулары табылды .

Азиядә 435 термит төре очрый, күбесенчә Кытайда, Янцзы елгасының көньягында ^[6]. Австралиядә 360тан артык термит төре бар ^[6] . Нечкә кутикулалары аркасында термитлар салкын һәм уртача климатларда начар таралалар^[6] . Австралиягә бер инвазив Америка төре ( Cryptotermes brevis) кертелгән.

Галерея

• 
  Термитлык (5 м га кадәр), Австралия
• 
  "Компас" яки "магнитлы" термит таулары көндезге эсселектән саклану өчен төньяк-көньякка юнәлтелгән.
• 
  Термитлык, Австралия
• 
  Оядагы термитлар, Мадагаскар
• 
  Намибия термитлыклары
• 
  Термитлар арасында полиморфизм
• 
  Термитлар колониясе
• 
  Канатлы термитлар
• 
  Яво кабиләсеннән Мозамбик балалары канатлы термитлар җыялар.
• 
  Nasutitermitinae термиты солдаты
• 
  Җыелган канатлы термитлар
• 
  Термит тавы

Әдәбият

• Жужиков Д. П. Термиты СССР. — М.: Издательство Моск. ун-та, 1979. — 225 с.
• Жужиков Д. П. . Особенности структуры и регуляции развития в семье термитов. Чтения памяти Н. А. Холодковского: Докл. на 38 ежегод. чтении, 4 апреля 1985 г. — Л.: Наука, 1986. — С. 74—105.
• Халифман И. А. Отступившие в подземелье. — М.: Детгиз, 1961. — 192 с. — (Школьная библиотека). — 30 000 экз.
• Халифман И. А. Пароль скрещенных антенн. — М.: Детская литература, 1967. — 414 с. — 75 000 экз.
• Халифман И. А. Шмели и термиты. — М.: Детская литература, 1972. — 320 с. — 100 000 экз.
• Эшерих К. Термиты или белые муравьи. — СПб., 1910.
• Abe, T.; D. E. Bignell; M. Higashi, eds. Termites: Evolution, Sociality, Symbiosis, Ecology. — Dordrecht: Kluwer Academic Publishing, 2010. — С.  1—466. — ISBN 978-90-481-5476-0 (Print) 978-94-017-3223-9 (Online).
• Bignell, David Edward; Yves Roisin, Nathan Lo. Biology of Termites: a Modern Synthesis. — Dordrecht: Springer Netherlands, 2010. — ISBN 978-90-481-3977-4..
• Schmid-Hempel P. Parasites in Social Insects. — New Jersey: Princeton University Press, 1998. — ISBN 978-0-691-05924-2.
• Donovan, S. E., D. T. Jones, W. A. Sands and P. Eggleton. 2000. The morphological phylogenetics of termites (Isoptera). — Biological Journal of the Linnean Society (The Linnean Society of London.). 70(3):467—513.
• Engel Michael, David A. Grimaldi and Kumar Krishna. 2009. Termites (Isoptera): Their Phylogeny, Classification, and Rise to Ecological Dominance. American Museum Novitates. 3650:1—27.
• Engel, M. and K. Krishna. 2004. Family-group names for termites (Isoptera). — American Museum Novitates 3432:1—9.
• Grassé, P. P. 1986. Termitologia. Comportement, Sociatilé, Ecologie, Evolution, Systematique. — Paris, Masson. — V.3, 715 p.
• Krishna, Kumar.; Grimaldi, David A.; Krishna, Valerie.; Engel, Michael S. {{{башлык}}}(ингл.) // Bulletin of the American Museum of Natural History(ингл.) : Журнал. — American Museum of Natural History. — Т. 377 (vol. 1—7). — С. 1—2704. — ISSN 0003-0090.