Юрий Венелин

Ю́рий Ива́нович Вене́лин (чын исеме — Георгий Гуца, лат. Georgius Hutza  ; 1802-1839) — русия һәм болгар тарихчысы һәм публицисты, славистика тикшеренүләренә нигез салучыларның берсе, славян милли яңарышы лидеры.

XVIII гасыр ахыры Тибава авылында крестьян йорты (хәзерге Уггородский скансенда ). Истәлекле тактадан өземтә: “Гипотезаларның берсе буенча, Yрий Венелин-Гуца бу йортта 1802 елда туган. "

Юрий Венелин
Туган телдә исем	лат. Georgius Hutza
Туган	22 апрель (4 май) 1802 Тибава[d], Свалявский район[d], Украина
Үлгән	26 март (7 апрель) 1839 (36 яшь) яки 26 март 1839(1839-03-26)[1] (36 яшь) Мәскәү, Россия империясе
Ватандашлыгы	Россия империясе
Әлма-матер	Львов милли университеты[d], Мәскәү университетының медицина факультеты[d] һәм Мәскәү император университеты
Һөнәре	антрополог, тарихчы
Фән өлкәсе:	тарих, филология, этнография һәм публицистика[d]
Мәшһүр шәкертләр:	К. С. Аксаков, И. С. Аксаков, В. Е. Априлов, Н. Х. Палаузов, М. Я. Морошкин, Н. В. Савельев-Ростиславич, А. Ф. Вельтман
Известен как:	антинорманист
Юрий Венелин Викиҗыентыкта

Нәселе русин-румын катнаш православие руханиеның улы — Румыния чыгышлы ^[2] . Ул башта Унгвар гимназиясендә, 1821 елдан — Сатмар епископаль лицейында, 1822 елдан Львов университетының фәлсәфә факультетында укыган. Уку вакытында ул, рухани дәрәҗә алырга теләмичә, кайда булуын яшерү өчен фамилиясен Венелин-Венеловичка үзгәртә .

1823 елда Венелин туганы Иван Молнар белән бергә дини эзәрлекләүләрдән качып Россиягә кача, башта Кишинёвта урнаша, анда болгар колонистлары һәм аларның попечителе генераль Инзов белән якынлаша . Аннары 1825 елдан — Мәскәүдә . Ул Мәскәү университетының медицина факультетында (1825-1829) укыган, буш вакытларында тарихи тикшеренүләр үткәргән. Ул белемле кеше була, борыңгы һәм яңа телләрне белә, беразларында иркен сөйләшә. Университетны тәмамлаганнан соң, ул, Мәскәү хәрби хастаханәсендә табиб булып ^[3] һәм берникадәр вакыт өйдә укытучы булып эшли; аның студентлары арасында булачак славянофилизм идеологлары Константин һәм Иван Аксаков була . Ниһаять, Россиядә бөтенләй төпләнгәч, алгач, Венелин Юрий исеме ала .

Венелин эшчәнлеге бертөрле түгел. Галим тормышында да, үлеменнән соң да аның әсәрләрен дилетантизмда, тарихи методиканың нигезләрен белмәүдә, фактларны санга сукмауда һәм славяннар тарихын мөмкин кадәр борынгырак итү теләгендә гаепләнә. Икенче яктан, аның Россиядә дә, Болгариядә дә славян-болгар тарихы белән кызыксыну уятудагы казанышлары бәхәссез. Брокгауз һәм Эфрон энциклопедик сүзлеге язганча, "ул Болгарияне яңа чаралар өчен уятты, данлы үткәнен искә төшерде, телгә, гореф-гадәтләргә һәм иҗтимагый тормышның барлык күренешләренә дөрес карарга өйрәтте" ^[4] . Болгар милли яңарышы фигуралары Венелинны юл башлаучы дип атый ^[5], аларның кайберләре ( Васил Априлов, Николай Палаузов ) аның белән шәхсән таныш була. Венелин фамилиясе гомуми болгар шәхси исеменә әйләнде .

Соңгы елларда, Россия, Болгария, Словения, Карпат арты, Украинада Венелин мирасы белән кызыксыну арта бара.