Яктыртучанлык

Яктыртучанлык яки яктырту сәләте — физикада, астрономиядә кулланыла торган төшенчә.

Яктыртучанлык
Үлчәмлек	${\displaystyle {\mathsf {L}}^{2}{\mathsf {M}}{\mathsf {T}}^{-3}}$
Күләме символы (LaTeX)	${\displaystyle L}$
Киңәш ителгән үлчәү берәмлеге	ватт

NGC 4945 галактика үзәгенең гаять зур яктыртучанлыгы

Фотометрик яктыртучанлык

Фотометрик яктыртучанлык — берәмлекле мәйданнан таратыла торган нурланышның яктылык агымы. Кечкенә мәйданнан таратылган яктылык агымы бу мәйданга чагыштырмасына тигез:

${\displaystyle M_{v}={\frac {\mathrm {d} \Phi _{v}}{\mathrm {d} S}}}$,

биредә: dS - мәйданыннан таратыла торган dΦ_v — яктылык агымы.

СИ үлчәү системасында яктыртучанлык люмен/м² белән үлчәнә.

Энергетик яктыртучанлык — фотометрик яктыртучанлыкка охшаш төшенчә, тик яктылык агымы урынында нурланыш агымы кулланыла, аның үлчәү берәмлеге - Вт/м².

Күк җисеме яктыртучанлыгы

Күк җисеме яктыртучанлыгы (астрономия) — астрономик объект (планета, йолдыз, галактика һ.б.) тарафыннан вакыт берәмлегендә таратыла торган бар энергия. СИ үлчәү системасында - Вт, СГСта - эрс/с белән үлчәнә, яки Кояш яктыртучанлыгы белән үлчәнә ${\displaystyle L_{\bigodot }}$ = 3,86×10³³ эрг/с .

Яктыртучанлык объектка кадәрге аралыкка бәйсез, тик күренүчән йолдызча зурлык аңа бәйле. Яктыртучанлык - йолдызлар сыйфатларының иң мөһиме була, ул спектр-яктыртучанлык (Һерцшпрунг–Рассел диаграммасы), масса-яктыртучанлык диаграммасында төрле йолдызларны чагыштыру мөмкинлеген бирә.

Йолдызның яктыртучанлыгы формула буенча исәпләнә:

${\displaystyle L=4\pi R^{2}\cdot \sigma T^{4},\,}$

биредә R — йолдызның радиусы, T — аның өслеге температурасы, σ — Стефан-Больцман даимие.

Тизләткеч яктыртучанлыгы

Тизләткеч яктыртучанлыгы - элементар кисәкчекләр физикасында кисәкчекләрнең ике бәйләме бәрелешләр интенсивлыгын тасвирлаучы зурлык, тизләткечнең параметры. Шул яктыртучанлык L см⁻²·с⁻¹ белән үлчәнә.

Реакциянең кисеме яктыртучанлыкка тапкырчыгышы коллайдерында процессның узу ешлыгын күрсәтә: ${\displaystyle {\dot {N}}_{\text{process}}=L\cdot \sigma _{\text{process}}}$

Башта Зур адрон коллайдерында яктыртучалык 10²⁹ кисәкчек/см²·с тәшкил итте.

Әдәбият

• «Светимость» // Физическая энциклопедия. Гл. ред. Прохоров А. М. — М.: «Большая Российская энциклопедия», 1994. — Т. 4. — С. 461. — 704 с. — ISBN 5-85270-087-8.
• Светимость в астрономии // Физика космоса: Маленькая энциклопедия / Под ред. Р. А. Сюняева. — 2-е изд. — М.: Советская Энциклопедия, 1986. — С. 607. — 783 с. — ISBN 524(03). (Проверено 27 июня 2014)
• Шкловский И. С. Звёзды: их рождение, жизнь и смерть, М.: Наука, 1984 2005 елның 10 декабрь көнендә архивланган.
• Физика космоса. Маленькая энциклопедия, М.: Советская Энциклопедия, 1986
• Постнов К. А. Эволюционная астрофизика