Александр Невский ордены (ССРБ)

Алексадр Невский ордены (рус. орден Александра Невского) — Cəʙᴎт Социалистик Җɵᴍhүpᴎᴙтләр Беpᴫеᴦенең дәүләт хәрби бүләге. 1942 елның 29 июлендә Cəʙᴎт Социалистик Җɵᴍhүpᴎᴙтләр Беpᴫеᴦе Югары Советы Президиумы Указы белән кабул ителгән^[1].

Александр Невский ордены
Ил	Калып:Байрак/Cəʙᴎт Социалистик Җɵᴍhүpᴎᴙтләр Беpᴫеᴦе
Төр	орден
Кемгә бирелә	офицерларга
Кем бирә	Cəʙᴎт Социалистик Җɵᴍhүpᴎᴙтләр Беpᴫеᴦе Югары Советы Президиумы
Статусы	{{{статусы}}}
статистика
Булдыру датасы	{{{булдыру датасы}}}
Беренче бүләкләү	5 ноябрь 1942 ел (өлкән лейтенант И.Н. Рубан)
Бүләкләүләр саны	42 165
Юкка чыгару датасы	гамәлдә
Чиратлылык
Олырак бүләк	III дәрәҗә Богдан Хмельницкий ордены
Кечерәк бүләк	I дәрәҗә Ватан сугышы ордены

Рәссамы — Игор Сергей улы Телятников.

Бөек Ватан сугышы чорында 40 000 сугышчы бүләкләнә.

Орден статуты

Бу орден белән Совет Армиясенең аз көч белән күп санлы дошман гаскәрләренә каршы оста көрәшә белүче кыю офицерлары (взводтан алып полк командирына хәтле) бүләкләгән.

Тасвирлама

Куе кызыл эмаль белән капланган кызыл йолдыз ян-якка нурлар чәчүче ункырлы фигурага урнаштырылган. Йолдызның уртасындагы дәфнә яфраклары белән уратылган калканга 1242 елгы Боз сугышы каһарманы Александр Невский сурәте төшерелгән. (Аның портреты булмау сәбәпле, рәссам кинофильмда А. Невский ролен уйнаган актёр Николай Черкасовның профиль сурәтен урнаштырган). Әйләнәгә Александр Невский дип калку итеп язылган.

Нурлар фонында өстә — ике балта (бердыш), аста — ук, җәя, сөңге, садак сурәте. Түгәрәк калкан астындагы фигуралы кече калканга алтын белән йөгертелгән урак–чүкеч ясалган.

Орден көмештән ясала. Биеклеге 50 мм, үзәгеннән йолдыз очларына кадәр озынлыгы 26 мм.

Тарих

Өлкән лейтенант Иван Назар улы Рубан иң беренче булып бу бүләккә лаек булды. Сугышта күрсәткән батырлыгы өчен 1942 елның 5 ноябренда аңа Александр Невский ордены тапшырылган. Сталинград шәһәрен саклаганда күрсәткән искиткеч кыюлыгы, тапкырлыгы һәм хәрби осталыгы өчен бирелде. Рубан батальоны танклар белән коралланган алман полкын тар-мар итщ. Көч ягыннан берничә тапкырга өстенрәк булса да, дошман гаскәрләре диңгез пехотачылары саклаган саклану сызыгын үтә алмады. Киресенчә, гаскәренең яртысыннан артыгын югалтып, кире чигенде^[2].

• Cəʙᴎт Социалистик Җɵᴍhүpᴎᴙтләр Беpᴫеᴦе таркалгач та, Александр Невский ордены Россия Федерациясенең дәүләт бүләге буларак сакланып кала^[3].
• 2010 елның 7 сентябреннән яңа статут буенча хәрби орден булудан туктый, бизәлеше Октябрь инкыйлабына кадәр Россия империясенең дәүләт бүләге булган Александр Невский орденына охшап кала^[4].

Әдәбият

1. Н.Черкасов. Ватан бүләкләре. Казан, 1975.
2. Гребенникова Г. И., Каткова Р. С. Ордена и медали СССР. М., 1982.
3. Шишков С. С., Музалевский М. В. Ордена и медали СССР. Владивосток, 1996.
4. Дуров В. А. Русские и советские боевые награды. М., 1990.
5. Дуров В. А. Награды Великой Отечественной. М., 1993.
6. Дуров В. А. Отечественные награды. 1918—1991. М., 2005.
7. Горбачёв А. Н. Многократные кавалеры орденов СССР. М., 2006.

Моны да карагыз

• Указ Президиума Верховного Совета СССР «Об учреждении военных орденов: Ордена Суворова, первой, второй и третьей степени, Ордена Кутузова, первой и второй степени и Ордена Александра Невского» от 20 июля 1942 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1942. — 5 августа (№ 30 (189)). — С. 1.