Ижора теле

Ижора теле (үз исеме - ižorin klili) - Россия Федерациясенең Ленинград өлкәсендә яшәүче аз санлы ижор халкы теле. Урал теле гаиләсенең Балтыйк буе фин телләренең төньяк төркеменә керә.

Ижора теле
Lua хатасы: expandTemplate: template "lang-izh" does not exist.
Дәүләт	Россия[1][2][3]
Барлыкка килү урыны	Ижора[3], Ленинград өлкәсе[3] һәм Ингерманландия[d]
Тел типологиясе	агглютинатив тел, SVO[d], номинатив-аккузатив тел[d], язык со свободным порядком слов[d], стресс[3], прилагательное, потом существительное[d], Singarmonizm[3] һәм чередование ступеней[d][3]
Килешләр	баш килеш[d][3], төшем килеше[d][3], иялек килеше[d][3], партитив[d][3], иллатив[d][3], инессив[d][3], элатив[d][3], аллатив[d][3], адессив[d][3], чыгыш килеше[3], транслатив[d][3], охшату килеше[d][3], эксессив[d][3] һәм комитатив[d][3]
Грамматик заманы	хәзерге заман[3], имперфект изъявительного наклонения[d][3], present perfect[d][3] һәм past perfect[d][3]
Мәелләр	хикәя фигыль[d][3], боерык фигыль[d][3], шарт фигыль[d][3] һәм потенциалис[d][3]
Имеет грамматическую категорию лица	первое лицо единственное число[d][3], второе лицо единственное число[d][3], третье лицо единственное число[d][3], первое лицо множественное число[d][3], второе лицо множественное число[d][3] һәм третье лицо множественное число[d][3]
Язу	латин язуы[d][3]
Сөйләшүчеләр саны	120 кеше кеше (2010)[4]
Телнең ЮНЕСКО статусы	җитди куркыныч астында[d][5]
Ethnologue каталогында телнең статусы	8a Moribund[d][4]
Ижора теле Викиҗыентыкта

Ижора теленең I һәм II меңъеллыклар арасында таралышы

Ижор теле юкка чыгу куркынычы астында: 2009 елда ул ЮНЕСКО тарафыннан «югалуы куркынычы көчле булган телләр» астында (инглизчә severely endangered) искә алына.

Ижор теленең төп дүрт диалекты — сойка, түбән луга, хэва һәм оредеж (соңгы икесе бүгенге көнгә юкка чыкканнар) аерылып тора.

Ижор теле сүзләрендә басым беренче иҗеккә ясала. Сузык авазлар сузылу буенча аерыла. Синтаксис сүзләрнең ирекле тәртибе белән характерлана,төп тәртип SVO булып санала. Лексика, күпчелек өлешендә, үзенеке; алынмалар арасында русизмнар өстенлек итә.

Таралышы

Хәзерге вакытта Ленинград өлкәсенең Кингисепп районында ижор телендә сөйләшәләр. Элегрәк ул Ломоносов һәм Гатча районнарында да таралган була.

1732 елда Игерманландиянең яңа кушылган җирләрендә патша хакимияте 14,5 мең "ижорян" кешесен исәпләгән, шул ук вакытта гомуми санга водь халкы да кергән, П.И. Кеппен исәпләп чыгарганча, 1848 елда ижорлар 18 489 кеше булган (Санкт-Петербург губернасында 17 800 һәм Карелиядә 689). 1897 ел мәгълүматлары буенча, 13 725 кеше. 1926 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, ижорлылар саны 16 137 кеше, 1959 елгы халык санын алу буенча — 1062 кеше генә, аларның 369ы — тел йөртүче; 1970 елгы халык санын алу буенча 781 кеше, шуларның 208е туган телен ижор теле дип санаган; 1979 елгы халык санын алу нәтиҗәсендә, 748 ижор теркәлгән, 1989 елгы халык санын алу вакытында 820 кеше ижор була, шуларның 302се ижор телен туган теле дип санаган. 2010 ел мәгълүматлары буенча, ижор теленә ия булу турында 123 кеше белдергән. 2002 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, ижорларның уртача яше 65,8-70,5 яшь булган.

Ижорлылар, Ленинград өлкәсендә яшәүче аз санлы халык буларак, 2002 елда Россия Федерациясе Хөкүмәтенең «Россия Федерациясенең аз санлы халыкларының бердәм исемлеге турында»2000 елның 24 мартындагы 255 номерлы карары белән расланган Россия Федерациясенең аз санлы халыкларының бердәм исемлегенә кертелгән.

Язу

2014 елдан кулланыла торган ижора теле әлифбасы:

A a	B в	C c	D d	E e	F f	G g	H h
I i	J j	K k	L l	M m	N n	O o	P p
R r	S s	Š š	T t	U u	V v	Y y	Z z
Ž ž	Ä ä	Ö ö