Lusaka
From Wikipedia, the free encyclopedia
Lusaka ni msumba ukuru wa Zambia. Msumba uwu ndiwo ukukura mwaluŵiro comene mu vyaru vya kumwera kwa Africa.[7]Msumba wa Lusaka uli kumwera kwa chigaŵa chapakati pa mapiri ndipo uli pa mtunda wa mamita 1,279. Mu 2019, ŵanthu ŵa mu tawuni iyi ŵakaŵa 3.3 miliyoni, apo mu 2018 ŵanthu ŵa mu matawuni agha ŵakaŵa 2.5 miliyoni.[8]Msumba wa Lusaka ndiwo uli pakatikati pa vyamalonda na boma mu Zambia. Chiyowoyero cha boma mu tawuni iyi ni Chingelezi, ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakuyowoya viyowoyero vya mu misewu nga ni Bemba, Tonga, Lenje, Soli, Lozi, na Nyanja.
Lusaka
Mwalusaka | |
---|---|
City | |
Coordinates: 15°25′S 28°17′E | |
Country | Zambia |
Province | Lusaka Province |
District | Lusaka District |
Established | 1905 |
City status | 25 August 1960 |
Government | |
• Type | Mayor-council government |
• Mayor | Chilando Chitangala (PF) |
Area | |
• City | 360 km2 (140 sq mi) |
Elevation | 1,279[2] m (4,190 ft) |
Population (2010 Census) | |
• City | 1,747,152[3] |
• Estimate (2020) | 2,731,696[4] |
• Metro | 2,238,569 |
Time zone | UTC+2 (CAT) |
Area code | 0211[5] |
HDI (2018) | 0.664[6] Medium |
Website | http://www.lcc.gov.zm |
Ukaboni wakwambilira wakuti ŵanthu ŵakakhalanga mu chigaŵa ichi ni wa m'ma 500 C.E., ndipo ŵanthu ŵakamba kukhala mu chigaŵa ichi m'ma 1000 C.E. Kufuma mu 17 panji 18 C.E., ŵanthu ŵa ku Lenje na Soli ŵakakhalanga mu msumba uwu. Msumba uwu ukazengeka mu 1905, apo ukaŵa pasi pa boma la Britain ilo likalamuliranga Northern Rhodesia. Gulu la BSAC likazenga njanji iyo yikakhwaskananga migodi yawo ya Copperbelt na Cape Town ndipo Lusaka ndiyo yikaŵa malo ghakukhazikako maji pa msewu uwu. Pamanyuma, ŵalimi ŵa mitundu yinyake ŵakamba kukhala mu chigaŵa ichi ndipo ŵakamba kuchita malonda mu Lusaka. Mu 1929, pati pajumpha vyaka vinkhondi kufuma apo boma la Britain likapokelera charu cha Northern Rhodesia, likasintha msumba ukuru wa charu ichi kufuma ku Livingstone kuya ku malo ghanyake. Ŵanthu awo ŵakanozganga vinthu vya mu tawuni iyi, kusazgapo Stanley Adshead, ndiwo ŵakazenga msumba uwu.
Mu 1953, msumba wa Lusaka ukazgoka msumba ukuru wa charu cha Rhodesia na Nyasaland, ndipo sono ni Harare mu charu cha Zimbabwe. Kweni mu 1964, msumba uwu ukazgoka msumba ukuru wa Zambia. Pamanyuma, ŵakazenga nyumba zinandi mu msumba uwu, kusazgapo nyumba za boma, Yunivesite ya Zambia, na chiŵanja cha ndege chiphya. Ku Lusaka kuli malo ghanyake agho ŵanthu ŵakutemwa chomene. Ŵanthu ŵanandi ŵakafumanga ku vigaŵa vinyake vya Zambia pambere charu chindafume mu mawoko gha boma, kweniso pamanyuma pakuti charu cha Zambia chafwatuka.