Anafilaktik shok
From Wikipedia, the free encyclopedia
Anafilaktik shok (qadimgi yunoncha ἀνά- qarshi va φύλαξις himoya soʻzlaridan) bu — darhol turdagi allergik reaksiya[1], allergenni qayta-qayta kiritish bilan rivojlanadigan tananing keskin yuqori sezuvchanligi holati. Anafilaktik shok anafilaksiyaning oʻta ogʻir shaklidir. Anafilaktik shokni anafilaktoid reaktsiyalarning koʻrinishlaridan biri boʻlgan anafilaktoid shok bilan aralashtirib yubormaslik kerak.
Taxminan 10-20 % hollarda tugaydigan dori allergiyasining eng xavfli asoratlaridan biri oʻlimga olib keladi[2].
Anafilaktik shok holatlarining tarqalishi: yiliga 100 000 kishiga 5 ta holat. Anafilaksi holatlarining oʻsishi 1980-yillarda 20: 100 000 dan 1990-yillarda 50: 100 000 gacha koʻtarildi[3]. Bu oʻsish oziq-ovqat allergiyalari bilan kasallanishning ortishi bilan bogʻliq[4]. Anafilaksi ayollar va yosh erkaklarda koʻproq uchraydi[3][5].
Anafilaktik shokning paydo boʻlish tezligi allergen bilan aloqa qilish boshlanganidan bir necha soniya yoki daqiqadan 5 soatgacha. Bemorlarda anafilaktik reaktsiyaning rivojlanishida yuqori darajadagi sensibilizatsiya, na doza, na allergenni yuborish usuli hal qiluvchi rol oʻynaydi. Shu bilan birga, preparatning katta dozasi shokning zoʻravonligi va davomiyligini oshiradi. Bu atama bir vaqtning oʻzida rus- fransuz immunologi Aleksandr Mixaylovich Bezredka[6] va fransuz fiziologi Sharl Richet[7] tomonidan kiritilgan boʻlib, u 1913-yilda anafilaksiyani oʻrganish uchun fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan[8][9].
Anafilaktik shokning asosiy sababi zaharning inson tanasiga kirib borishi edi, masalan, ilon chaqishi bilan. Soʻnggi yillarda terapevtik va diagnostik aralashuvlar paytida anafilaktik shok tez-tez kuzatilmoqda—dori vositalarini (penitsillin va uning analoglari, streptomitsin, B1 vitamini, diklofenak, amidopirin, analgin, novokain), immun zardoblari, yod oʻz ichiga olgan teri moddalari, radiopak moddalarni qoʻllash test va giposensibilizatsiya terapiyasi. Allergenlar yordamida, qon quyishdagi xatolar, qon oʻrnini bosuvchi moddalar va boshqalar.