From Wikipedia, the free encyclopedia
E pluribus unum (/iː ˈplɜːrɪbəs ˈuːnəm/ ee PLUR-ib-əs OO-nəm, klassik lotincha: [eː ˈpluːrɪbʊs ˈuːnʊ̃], lotincha talaffuz: [e ˈpluribus ˈunum]) — lotincha "Ko‘plarning biri"[1][2] (shuningdek, „Ko‘pdan biri“[3] yoki „Ko‘pdan bir“[4] deb tarjima qilingan) — anʼanaviy shior. Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhrida Annuit cœptis (lotincha „u majburiyatni tasdiqlaydi“ [lit. „bajarilgan ishlar“]) va Novus ordo seclorum (lotincha „asrlarning yangi tartibi“) shiorlari bilan birga tasvirlangan. Buyuk muhrning orqa tomoniga bu shiorning kiritilishi 1782-yilda Kongress akti bilan tasdiqlangan[2]. Uning milliy shior sifatidagi maqomi koʻp yillar davomida norasmiy boʻlgan boʻlsa-da, E pluribus unum hali ham Amerika Qoʻshma Shtatlari mustaqilligining dastlabki yillaridanoq de-fakto shiori sifatida tanilgan[5]. Oxir-oqibat, Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressi 1956-yilda „In God We Trust (Biz Xudoga ishonamiz)“ jumlani rasmiy shior sifatida qabul qilingan hujjatni (HJ rezolyutsiyasi 396) rasman qabul qildi[6].
E PLURIBUS UNUM oʻn uchta harfdan iborat boʻlganligi sababli uning ishlatilishini AQSh bayrogʻidagi oʻn uchta chiziq kabi oʻn uchta asl koloniyaning ramzi sifatida etirof etiladi.
Bu iboraning maʼnosi dastlabki oʻn uchta mustamlaka birlashmasidan yangi yagona xalq paydo boʻlgan degan tushuncha asosida kelib chiqadi[8]. U oʻram qogʻoziga yozilgan va Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhrida burgut tumshugʻiga qisilganholda tasvizlangan[8][9].
13 harfdan iborat shior 1776-yilda Per Eugene du Simitiere tomonidan muhrni ishlab chiqish uchun mas’ul etib tayinlangan qoʻmitaga naʼmuna sifatida taklif qilingan. Amerika inqilobi davrida bu ibora ilk bor, 1731-yilda asos solingan Londonning mashxur jurnallaridan biri Gentlemanʼs Magazine ning sarlavha sahifasida muntazam chop etilgan[10][11]. Mazkur jurnal koʻplab manbalardan foydalangan holda oʻz davrining mashxur maqolalarni bitta davriy nashrga toʻplagan. Bu qoʻllanish oʻz navbatida Londonda joylashgan Gugenot Piter Entoni Motteuxga tegishli boʻlib, u oʻzining "The Gentlemanʼs Journal(Jentlmenlar jurnali)" yoki „The Monthly Miscellany(Oylik turfa xillik“ (1692-1694) nomi bilan tanilgan jurnalida bu jumladan koʻp foydalangan. Bu ibora Geraklit haqidagi asaroʻninchi boʻlagining lotincha tarjimasiga oʻxshaydi: "Bir narsa hamma narsadan iborat va hamma narsa bir narsadandan kelib chiqadi". Bu iboraning yana bir varianti „Moretum“ qoʻshimchasiga tegishli boʻlgan "Virgiliana" sheʼrida qoʻllangan. Sheʼr matnida rang est e pluribus unus turli ranglarning bir rangga qo‘shilishini tasvirlaydi. Avliyo Avgustin oʻzining „Confessions (Eʼtiroflar)“ asarida ex pluribus unum facere (koʻp narsadan bir narsa yasa) iborasining boshqacha bir variantini ishlatgan[12]. Ammo bu ibora Sitseronning „De Officiis“ asarida, Pifagorning jamiyat va davlatlarning kelib chiqishi sifatidagi asosiy boʻgʻin: oila va ijtimoiy rishtalar deb hisoblangaligi xususidagi munozarasini tilga oladi. Mazkur munozaraning bir qismi sifatida aytgan soʻzlar ayni Epluriubus Unum shioriga ishora qilinganga oʻxshab jaranglaydi: "Har bir inson bir-birini shunchalik sevsa. Pifagor hamma narsaning doʻstlikda boʻlishini istaganidek, oʻzi ham koʻpdan birni yaratadi (unum fiat ex pluribus)[13].
Annuit cœptis („U bizning tashabbuslarimizni qoʻllab-quvvatlaydi“) va Novus ordo seclorum („Asrlarning yangi tartibi“) shiorlari katta muhrning orqa tomonida joylashgan boʻlsa, E Pluribus Unum shiori muhrning old tomonida (Charlz Tomson tomonidan ishlab chiqilgan dizaynga asosan) joylashgan. Uning tasviri AQShning milliy gerbi sifatida ishlatiladi va pasport kabi rasmiy hujjatlarning jild qismida tasvirlanadi. Shuningdek, bu simbol Prezident muhrida va Qoʻshma Shtatlar vitse-prezidenti, Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressi, Amerika Qoʻshma Shtatlari Vakillar Palatasi, Amerika Qoʻshma Shtatlari Senati muhrlarida va Amerika Qoʻshma Shtatlari Oliy Sudining muhrida tasvirlangan.
Dime Koʻpchilikdan biri oʻymakor yozuvi. |
---|
Obvers: Franklin D. Roosevelt portreti,
yil va AQSh milliy shiori (In God We Trust) |
Revers: ''E pluribus unum'', zaytun novdasi,
mash'ala va eman novdasi, tanganing nominal qiymati va mamlakat nomi. |
1965 yildan 2015 yilgacha jami 86 408 282 060 ta
tanga zarb qilingan. |
E pluribus unum boʻlgan birinchi tangalar 1786-yilda Nyu-Jersi shtatining Rahvey shahrida Tomas Goadsbi va Albion Koks tomonidan Nyu-Jersi shtatining ruxsati bilan zarb qilingan[14]. Shiorning Nyu-Jersi bilan bogʻliqligi yoʻq edi, bu shunchaki Uolter Mold tomonidan avvalgi yil uchun berilgan muvaffaqiyatsiz federal tangalar takliflaridan biri hisoblanib[15], Uolter Mold, Nyu-Jersi shtatida ushbu shior bilan shtat mis tangalarini zarb etishga ham ruxsat oldi va buni 1787-yil boshida Nyu-Jersi shtatining Morristown shahrida amalga oshiradi. Massachusets shtatidagi Uksbrij shahridan boʻlgan podpolkovnik Seth Read AQSh tangalariga E pluribus unum shiorining qoʻyilishda muhim rol oʻynagan[16]. Seth Read va uning ukasi Jozef Readga 1786-yilda Massachusets Bosh sudi tomonidan mis tangalar ishlab chiqarishga ruxsat berilgan edi. 1786-yilning mart oyida Seth Read Massachusets Bosh sudiga, palataga va Senatga mis hamda kumush tangalar zarb qilish huquqini berishi toʻgʻrisida ariza bilan murojaat qildi va „bu kelishuvga erishildi“[17][18]. Katta harflar bilan yozilgan E pluribus unum jumlasi koʻpgina AQSh valyutalarida yozilgan, harflar oraligʻidan baʼzi oʻzgarishlar(masalan, dimening reversi) mavjud. Shuningdek, u dollar tangalarining chetida naqshinkor tarzda oʻyib yozilgan.
AQSh Gʻaznachiligi maʼlumotlariga koʻra, E pluribus unum shiori birinchi marta 1795-yilda AQSh tangalarini zarb etishda qoʻllangan, oʻshanda yarim burgut aks ettirilgan (5 dollarlik oltin) tanganing reversi (teskari tomoni)da Qoʻshma Shtatlar Buyuk muhrining asosiy belgilari aks etgan. E pluribus unum Buyuk Muhrning oʻram qogʻozida yozilgan. Bu shior 1798-yilda baʼzi kumush tangalarga ham yoziladigan boʻldi va tez orada qimmatbaho metallardan (oltin va kumush) yasalgan barcha tangalarda aks ettirila boshladi. 1834-yilda tangalarning standart nozikligi oʻzgarishi sababli avval zarb etilgan oltin tangalarning koʻpchiligidan oʻz qiymatini yoʻqotdi. 1837-yilda mazkur ibora kumush tangalarda ham yozilmay qoʻydi, bu qayta koʻrib chiqilgan zarb kodeksi qoidalariga asosan yuz berdi. 1873-yilgi tangalar toʻgʻrisidagi qonun Amerika Qoʻshma Shtatlari tangalaridagi yozuvni qonun talabiga mos boʻlishi lozimligi haqida edi. E pluribus unum hozirda ishlab chiqarilayotgan barcha AQSH tangalarida, shu jumladan 2007-yilda ishlab chiqarila boshlagan Prezident dollarlarida ham aks ettirilgan, uning chetida „In God We Trust“ jumlasi, kupyura chiqarilgan yil va zarb belgisi tasvirlangan. Inqilobdan soʻng, Nyu-Jersi shtatidagi Rahway E pluribus unum yozuvi tushirilgan tanga yaratgan birinchi milliy zarbxonaning uyiga aylandi.
2007-yilning boshida sifat nazorati xatos sabbali Filadelfiya zarbxonasi chetida E pluribus unum jumlalari yozilmagan bir necha dollarlik tangalarni zabt etdi; bu tangalar oʻshandan beri kolleksiyanerlar toʻplamlaridan joy egallagan.
2009 va 2010-yilda zabt etilgan pennilar reversi (orqa tomoni) yangi dizaynda yaratilgan bo‘lib, unda oldingi yillarga qaragan nisbatan kattaroq harflar bilan E pluribus unum iborasi aks ettirilgan[1].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.