From Wikipedia, the free encyclopedia
Ittifoq davlati (belaruscha: Саюзная дзяржава, ruscha: Союзное государство) - bosqichma-bosqich tashkil etilgan yagona siyosiy, iqtisodiy, harbiy, bojxona, valyuta, huquqiy, gumanitar, bozor va madaniy makonga ega boʻlgan Rossiya va Belarusiyaning millatlararo tuzilmasi.
Poytaxt |
Minsk, Belarus Moskva, Rossiya |
---|---|
Eng katta shahar | Moskva, Sankt-Peterburg, Minsk |
Rasmiy til(lar) | rus tili, belarus tili |
Yetakchilar | |
• Davlat kotibi |
Rossiya Dmitriy Mezensev |
• Oliy Davlat kengashi raisi |
Belarus Aleksandr Lukashenko |
• Vazirlar Kengashi Raisi |
Rossiya Mixail Mishustin |
Maydon | |
• Butun |
17 332 791 km² km2 |
Aholi | |
• 2021-yilgi roʻyxat |
155 520 660 (9-oʻrin) |
• Zichlik | 8,97/km2 |
Pul birligi |
Belarus: belarus rubli (BYN) Rossiya: rossiya rubli (RUB) |
Telefon prefiksi |
+7 (Rossiya) +375 (Belarus) |
Shuningdek, matbuotda "Rossiya va Belarus ittifoqi", "Rossiya va Belarus ittifoqi davlati", "Belarus va Rossiya ittifoqi", "Belarus va Rossiya ittifoqi davlati" nomlari mavjud. Umumiy bayram - Belarus va Rossiya xalqlarining birligi kuni (1997-yil 2-apreldan beri nishonlanadi).
1990-yillarning oʻrtalarida Belarus Respublikasi va Rossiya Federatsiyasining yaqinlashishi birinchi navbatda Sovet davridagi iqtisodiy aloqalarni tiklashdan iborat edi, oʻsha paytda BSSRning yirik eksportga yoʻnaltirilgan korxonalari mahsulotlarni yigʻish bilan shugʻullangan. Butun SSSRda ishlab chiqarilgan komponentlar nafaqat Rossiya, balkim Belarus sanoati uchun butlovchi qismlar va xom ashyo manbai ham asosiy bozoe boʻlgan edi[1]. Rossiya bilan yaqinlashish shiori 1994-yil iyul oyida boʻlib oʻtgan prezidentlik saylovlari kampaniyasi paytida Aleksandr Lukashenko tomonidan ilgari surilgan edi. Davlat rahbari boʻlgach, u bu mavzudan Rossiyadan siyosiy va iqtisodiy imtiyozlarni olish uchun foydalangan. Shu bilan birga 1990-yillarda ittifoq davlatining shakllanishiga har ikki davlat ichida sodir boʻlgan siyosiy va iqtisodiy jarayonlar toʻsqinlik qildi.
1995-yilning 6-yanvarida Bojxona ittifoqi toʻgʻrisidagi shartnoma, 1995-yil 21-fevralda 10 yil muddatga Doʻstlik, yaxshi qoʻshnichilik va hamkorlik toʻgʻrisida shartnoma imzolandi. Integrasiya yoʻnalishi 1995-yildan keyin boshlandi. 1990-yillarning ikkinchi yarmida davlatlararo hujjatlar imzolanib bordi[2]:
Dastlabki "Belarus va Rossiya hamjamiyatini yaratish toʻgʻrisidagi shartnoma" (1996-yil 2-aprel) xalqaro xarakterga va "amorf mazmun"ga ega boʻldi[3]. Bir necha yil oʻtgach, Hamjamiyat integratsiya birlashmasiga - Belarus va Rossiya Ittifoqiga aylantirildi[4]. "Belarus va Rossiya Ittifoqi toʻgʻrisidagi shartnoma" (1997-yil 2-aprel) va Ittifoq ustavi (1997-yil 23-may)[5] imzolandi. 1998-yil 8-oktyabrdan 1999-yil 1-yanvargacha boʻlgan davrda jamoat tashkilotlari ishtirokida tuzatilgan Ittifoq davlatini tashkil etish toʻgʻrisidagi shartnoma loyihasi nashr etildi[6].
Asosiy qadam Ittifoq davlatini tashkil etish toʻgʻrisidagi shartnomaning imzolanishi (1999-yil 8-dekabr) boʻlib, u huquqiy va siyosiy asosga aylandi. Keyingi integratsiya[7] 2000-yilning 26-yanvarida Shartnoma ikki davlat parlamentlari tomonidan ratifikatsiya qilinganidan keyin kuchga kirdi.
2006-yil oxirida, Rossiyaning Belarus uchun gaz narxini keskin oshirganligi munosabati bilan, Prezident Lukashenko norozi boʻldi. 2007-yilning yanvar oyida u shunday dedi: "Bizdan Rossiyaga qoʻshilish talab qilinmoqda... Men Belarusimning suvereniteti va mustaqilligini koʻmmoqchi emasman..."[1].
Biroq, 2007 va 2008 yillar oraligʻida integratsiya jarayoni faollashdi. Rossiya va Belarus prezidentlari Konstitutsiyaviy qonunning ekspertlar tomonidan tayyorlangan versiyalarini, Ittifoq vakolatlarini topshirish va Ittifoqning milliy oliy organlarini shakllantirishni, shuningdek, Ittifoq Prezidenti saylovini koʻrib chiqdilar[8]. 2008-yil may oyidan 2012-yil iyuligacha Vladimir Putin Ittifoq davlati Vazirlar Kengashining rahbari etdi[9].
Biroq yuzaga kelgan iqtisodiy va siyosiy qarama-qarshiliklar tufayli ikki davlatning integratsiyalashuvi jarayoni sekin kechdi va 2010-yilda Rossiya va Belarus oʻrtasidagi munosabatlardagi jiddiy murakkabliklar va davlat rahbarlari oʻrtasidagi kelishmovchiliklar tufayli integratsiya amalda toʻxtadi. 2011-yilgacha loyiha ikkala davlatning strategik manfaatlaridagi farq tufayli jimgina "oʻlib ketdi" va faqat 2011-yilda mamlakatlar oʻrtasidagi munosabatlarning iliqlashishi Ittifoq gʻoyasini asta-sekin avvalgi darajasiga qaytardi[10].
2019-yil 3-sentabrda Belarus hukumati integratsiya boʻyicha harakatlar dasturi loyihasini tasdiqlash uchun Prezident Aleksandr Lukashenkoga taqdim etdi. Unda “ikki davlat – bir bozor” tamoyilini amalga oshirishni nazarda tutuvchi konsepsiya mavjud qilindi. Oʻsha yilning 6-sentabrida Belarus va Rossiya bosh vazirlari Sergey Rumas va Dmitriy Medvedev ikki davlat integratsiyasi dasturini qoʻllashdi. Yoʻl xaritalari roʻyxati tasdiqlandi - roʻyxatga 31ta xaritalar kiritildi, ammo ularning mazmuni oshkor etilmagan edi[11]. 2019-yil 8-noyabrga qadar Belarus va Rossiya hukumatlari ikki davlatning iqtisodiy integratsiyasi doirasida ishlab chiqilgan 31ta yoʻl xaritasidan 16tasi boʻyicha kelishib oldilar[12]. 7-dekabr kuni Sochida davlat rahbarlarining navbatdagi uchrashuvi boʻlib oʻtdi, natijada 8ta xarita yoʻli kelishib olinmadi[13]. 7-8-dekabr kunlari Minskda Rossiya bilan chuqur integratsiyaga qarshi koʻchalarda namoyishlari boʻlib oʻtdi[14]. 20-dekabr kuni Sankt-Peterburgda boʻlib oʻtgan uchrashuvda elektr energetikasi va bojxona xizmatlari oʻrtasidagi hamkorlik masalalari boʻyicha hujjatlar loyihalari kelishib olindi, biroq yana 3 ta savol bloklanib qoldi[15].
2021-yilning 10-sentabrda Minsk shahrida Rossiya va Belarus ittifoqdosh davlati Vazirlar kengashining yigʻilishida Rossiya va Belarus Bosh vazirlari Mixail Mishustin va Roman Golovchenko 28ta ittifoq dasturini imzoladilar va “Ushbu tashkilot qoidalarini amalga oshirishning asosiy yoʻnalishlari boʻlib qoldi. 2021-2023 yillarga moʻljallangan Ittifoq davlatini barpo etish toʻgʻrisidagi shartnoma tuzildi»[16][17].
2021-yil 5-noyabrda Rossiya va Belarus prezidentlari Vladimir Putin va Aleksandr Lukashenko Ittifoqning soliq va kreditlash masalalarida integratsiyalashuv, shuningdek, neft, gazning yagona bozorlarini yaratish boʻyicha 28ta dasturni tasdiqlovchi farmonini imzoladilar[18].
[[File:Belarusian involvement in the 2022 Russian invasion of Ukraine.png|thumb|Belarus va Rossiyaning Ukrainaga bosqini 2022-yil 24-fevralda Rossiya rasman Ukrainaga bostirib kirishni boshladi. Belarus Rossiya armiyasi uchun oʻz hududini taqdim etdi, bu mamlakat hukumati tomonidan tasdiqlangan. Allied Resolve 2022 qoʻshma harbiy mashqlari qoʻshinlarni toʻplash uchun bahona sifatida ishlatilgan edi deb aytadilar gʻarbiy matbuotlar. Rossiya Federatsiyasining rasmiy aytishicha, u Ukrainada denatsifikatsiya va demilitarizatsiya maxsus harbiy operatsiyasini oʻtkazmoqda.
2001-yilda Moldova prezidenti Vladimir Voronin Moldovaning Ittifoqqa qoʻshilish rejalarini eʼlon qildi, ammo 2001-2002 yillarda Rossiya prezidenti Vladimir Putin bilan koʻplab uchrashuvlardan soʻng bu masala hal etilmadi.
1999-yilda Yugoslaviya prezidenti Slobodan Miloshevich oʻz mamlakatining Ittifoq davlatiga kuzatuvchi sifatida qoʻshilishini istashini eʼlon qildi[19].. Ammo uni keyinchalik Gaagada sudlashadi va keyinchalik Serbiya ittifoqda boʻlmaydi.
Qirgʻizistonda muxolifat 2007-yil iyun oyida Ittifoq davlatiga qoʻshilish boʻyicha referendum oʻtkazishga harakat qildi[20].
2008-yil 17-oktabrda Abxaziya va Janubiy Osetiya parlamentlari Ittifoq Davlati Parlament Assambleyasida doimiy kuzatuvchilar maqomini oldi[21]. 2022-yilda Janubiy Osetiya Rossiyaning subyekti boʻlishi boʻyicha referendum tashkil etishini maʼlum qildi[22].
Belarus Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi fuqarolarining teng huquqliligi toʻgʻrisidagi normalar:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.