Nosiriya
From Wikipedia, the free encyclopedia
Nosiriya (arabcha: ; BGN : an-Nāṣiriyya) Iroqdagi shahar. U Furot daryosining quyi qismida, Bagʻdoddan 360 km janubi-janubiy sharqda, qadimiy Ur shahri xarobalari yaqinida joylashgan. Bu shahar Ziqar gubernatorligining poytaxti. 2003-yilda uning aholisi 560 000 ga yetib, Iroqdagi toʻrtinchi yirik shaharga aylandi.[2] 20- asr boshida aholisi asosan musulmon, mandaiylar va yahudiylardan iborat edi[3]. Bugungi kunda shaharda asosan shia musulmonlari yashaydi[2].
Nosiriya ٱلنَّاصِرِيَّة | |
|---|---|
| Shahar | |
       | |
| 31°2′38″N 46°15′27″E | |
| Asos solingan | 1872 |
| Aholisi (2018 (Estimate)) |
558,400[1] |
|
| |
Nosiriya 19-asr oxirida Usmonlilar davrida Muntafiq qabilasi tomonidan tashkil etilgan. Oʻshandan beri u transport uchun asosiy markazga aylandi[2]. Nosiriya xurmo yetishtiriladigan hududning markazi. Shaharning asosiy sanoati qayiqsozlik, duradgorlik va kumushchilikni oʻz ichiga oladi.[4] Shahar muzeyida Shumer, Ossuriya, Bobil va Abbosiylarga oid koʻplab eksponatlar mavjud. Qadimgi Ur va Larsa shaharlarining xarobalari yaqin joylashgan va Furot shahardan 10 kilometr uzoqlikda Dajla bilan qoʻshiladi.
Nosiriya issiq choʻl iqlimiga ega, qishi iliq va yozi juda issiq. Nosiriyaning oʻrtacha yillik oʻrtacha koʻrsatkichi 25.0 °C (77.0 °F) ni tashkil qiladi, oʻrtacha yillik eng yuqori koʻrsatkich 32.3 °C (90.1 °F) va oʻrtacha yillik eng past koʻrsatkich 17.8 °C (64.0 °F). Iyul, eng issiq oy, oʻrtacha harorat 36.4 °C (97.5 °F), eng yuqori harorat 44.8 °C (112.6 °F) (avgust oyining oʻrtacha koʻrsatkichi bir xil), eng sovuq oy yanvarda esa oʻrtacha harorat 11.6 °C (52.9 °F) ga teng.
Yoz qishdan quruqroq, iyul va avgust oylarida esa yogʻingarchilik umuman boʻlmaydi. Eng yomgʻirli oy yanvar boʻlib, yogʻingarchilik oʻrtacha 7 kunni tashkil etadi.
Tashkil etish va Usmonlilar davri
Nosiriyaga 1872-yilda Nosir as-Sadun Posho (arabcha: ) tomonidan asos solingan. U muntafiq qabila kengashining shayxi („boshliq“), boʻlgan shahar uning nomi bilan atalgan[5][6]. Oʻsha yili Muntafiq sanjagi („tuman“)ning maʼmuriy markaziga aylandi[5]. Nosir posho sunniy musulmon as-Saadun urugʻining boshligʻi boʻlib, qabilalari asosan shia musulmonlari boʻlgan Muntafiqning hukmron oilasi edi. Nosiriyaga asos solingan vaqtda Basra viloyatidagi (Iroq janubi) Muntafiq hokimiyati oʻz oʻrnini Usmonlilarga boʻshatib bergan edi. Nosir Posho Usmonlilar tomonidan viloyat (viloyat) boshlig‘i etib tayinlandi va Nosiriya atrofidagi katta yerlarni o‘z nomiga yozib oldi[5][6] Uning oʻgʻli Saadun Posho Nosiriyaning mutassarifi (soliq yigʻuvchisi) boʻldi. 1908-yilga kelib u 1908-yilgi Yosh turklar inqilobini qattiq qoʻllab-quvvatlab, Iroqning janubini ular nomidan boshqardi[6].
U Usmonli Iroqida yirik savdo markazi boʻlgan. Bagʻdod va Basra bilan savdo orqali chet el tovarlarini import qilgan. Nosiriya tomonidan ishlab chiqarilgan asosiy mahsulotlar teri, don va sariyogʻ edi. Shaharda 600 ga yaqin yaxshi qurilgan tosh uylar bor edi, lekin koʻpchilik binolar va uylar loy gʻishtdan qurilgan . Nosiriyada 350 ga yaqin doʻkon va beshta karvonsaroy (mehmonxona) boʻlgan. Shahar atrofidagi hududda xurmo va don yetishtirilgan. Shahar boshqa yirik maʼmuriy markazlar kabi devor bilan himoyalanmagan.[7]
Britaniya va Hoshimiylar hukmronligi
Birinchi jahon urushi paytida inglizlar 1915-yil iyul oyida oʻsha paytda Usmonli imperiyasi tomonidan nazorat qilingan shaharni qoʻlga kiritdilar. 1915-yil 24-iyulda Nosiriya uchun jangda 400 ga yaqin ingliz va hind va 2000 ga yaqin turk askari halok boʻldi[8].
1920-yilda Nosiriya 6523 nafar aholiga ega edi. Aholi etnik jihatdan xilma-xil boʻlib, aholining 72,7 % arab musulmonlari, yahudiylar 8 %, mandeanlar 9,7 %, forslar 4,6 %, lurlar 4,3 % va nasroniylar tashkil qilgan[3].
Iroq Kommunistik partiyasi 1930-yillarda Yusuf Salmon Yusuf („Fahd“ nomi bilan tanilgan) tomonidan Nosiriyada tashkil etilgan[9]. Shahar shuningdek, 1950-yillarda Iroq Baʼs partiyasini asos solgan Fuad al-Rikabining tugʻilgan joyi edi. Oʻsha paytda Iroq Baʼs koʻpincha Nosiriyalik odamlardan, yaʼni Rikabining qarindoshlari va sheriklaridan iborat edi[10].
Koʻrfaz urushi
1991-yil mart oyida, Fors koʻrfazi urush tugaganidan va Amerika qoʻshinlarini olib chiqib ketganidan soʻng, Nosiriya shahridagi shia aholisi Iroq prezidenti Saddam Husayn hukmronligiga qarshi qoʻzgʻolonda qatnashdi. Qoʻzgʻolon Iroq harbiylari tomonidan zoʻravonlik bilan bostirilib, katta qurbonlar va koʻp jismoniy zarar koʻrildi. Uning koʻplab aholisi Iroq hukumat kuchlari tomonidan qirgʻin qilingan[2].
2003-yilgi Iroq urushigacha Nosiriya Iroqdagi mandaiylarning eng yirik jamoalaridan biri boʻlgan[4]. Nosiriyada mandaiylar asosan Furot daryosining shimoliy qirgʻogʻida joylashgan "Subba kvartalida " yashagan[11].
Iroq urushi
2003-yil mart oyida Nosiriyada 2003-yilda AQShning Iroqqa bostirib kirishi paytidagi birinchi yirik janglardan biri boʻlib oʻtdi.
Nosiriya is a major administrative headquarters and is also [Iraqi General] Majid's military district headquarters. It is a major strategic crossing point of the Euphrates. For all those reasons Nosiriya will be well defended, which will slow the Mech [invasion] down for a while.
— Phillip Mitchell, Gains in south spur thrust in Baghdad – The Guardian
23-mart kuni AQSh Bosqinchi kuchlar shahar yaqinida pistirmaga uchradi. 11 AQSh askari halok boʻldi va otishmalar paytida oddiy askar Jessika Linch, armiya oddiy Lori Piesteva va mutaxassis Shoshana Jonson asirga olindi. Iroq kuchlari va AQSh dengiz piyodalari korpusining 2-dengiz ekspeditsiya brigadasi oʻrtasidagi Nasiriya jangi taxminan 23-martdan 29-martgacha davom etdi, unda 18 dengiz piyodasi halok boʻldi va 150 dan ortiq kishi yaralandi[12], ammo Iroq qarshiliklari shundan so‘ng juda tez mag‘lubiyatga uchradi. Saddam Husayn qulaganidan beri shahar nisbatan tinch.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
