Prezervativ
Bu vosita ham jinsiy yo'l bilan yuqadigan kasalliklarni oldini ololmaydi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Prezervativ (fransuzcha: préservatif) — bu jinsiy aloqa paytida homiladorlik yoki jinsiy yoʻl bilan yuqadigan infektsiya (STI) ehtimolini kamaytirish uchun ishlatiladigan qobiq shaklidagi toʻsiq.[1] Erkaklar uchun ham ayollar uchun ham prezervativlar mavjud.[2] Toʻgʻri foydalanish va har bir jinsiy aloqada foydalanish — sheriklari prezervativlardan foydalanadigan ayollarda yiliga 2 % homiladorlik darajasi kuzatiladi.[1] Odatiy foydalanish bilan homiladorlik darajasi yiliga 18 % ni tashkil qiladi. Ulardan foydalanish gonoreya, xlamidiya, trichomoniasis, gepatit B va OIV/OITS xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.[1] Kamroq darajada ular genital herpes, inson papillomavirusi (HPV) va sifilizdan ham himoya qiladi.[1]
Erkak prezervativi jinsiy aloqadan oldin tik turgan jinsiy olatni ustiga oʻraladi va spermani jinsiy sherikning tanasiga kirishiga toʻsqinlik qiladigan jismoniy toʻsiq hosil qilish orqali ishlaydi.[1][3] Erkak prezervativlari odatda lateksdan va kamdan kam xollarda poliuretan, poliizopren yoki qoʻzichoq ichaklaridan tayyorlanadi.[1] Erkak prezervativlari foydalanish qulayligi, topish oson boʻlgan va kam aks taʼsir kabi afzalliklarga ega.[1] Lateks allergiyasi boʻlgan erkaklar lateksdan boshqa materiallardan, masalan, poliuretandan tayyorlangan prezervativlardan foydalanishlari kerak.[1] Ayol prezervativlari odatda poliuretandan tayyorlanadi va bir necha marta ishlatilishi mumkin.[3]
Jinsiy yoʻl bilan yuqadigan kasalliklarning oldini olish usuli sifatida prezervativlar kamida 1564-yildan beri qoʻllanilgan[1] Rezina prezervativlar 1855-yilda, keyin esa 1920-yillarda lateks prezervativlar paydo boʻldi.[4][5] U Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining asosiy dorilar roʻyxatiga kiritilgan.[6] Qoʻshma Shtatlarda prezervativlar odatda 1,00 AQSh dollaridan kamroq turadi.[7] 2019-yil holatiga koʻra, dunyo boʻylab tugʻilishni nazorat qilishni qoʻllaydiganlarning taxminan 21 foizi prezervativdan foydalangan, bu esa ayollarni sterilizatsiya qilishdan keyin ikkinchi eng keng tarqalgan usul (24 %).[8] Prezervativdan foydalanish darajasi Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo, Yevropa va Shimoliy Amerikada eng yuqori.[8] Yiliga taxminan olti-toʻqqiz milliard sotiladi.[9]