Qirolicha Viktoriya binosi

Qirolicha Viktoriya binosi (qisqartirmasi: QVB) — arxitektor Jorj Makrey tomonidan ishlab chiqilgan, 19-asr oxiridagi Avstraliya milliy merosi roʻyxatiga kiritilgan bino boʻlib, Avstraliyaning Yangi Janubiy Uels shtatidagi, Sidney markaziy biznes tumanidagi, Jorj koʻchasi 429-uyda joylashgan. Bino 1893— 1898-yillarda qurilgan, kengligi 30 metr, uzunligi 190 metrni tashkil etadi.

Qirolicha Viktoriya binosi
Umumiy maʼlumot
Meʼmoriy uslubi	Romanesk
Joylashuvi	Jorj ko'chasi, Sidney, Yangi janubiy Uels
Mamlakat	Avstraliya
Koordinatalar	33°52′18″S 151°12′24″E
Qirolicha Viktoriya binosi

Tarixi

Sobiq Sidney bozorlarining yogʻoch oʻymakorligi (1850)

Bino 1842-yildan, Sidney Town tashkil etilgandan beri, Sidney shahar kengashi nazorati ostida edi. Ilgari bu shahar bozorlari uchun joy boʻlgan, birinchisi Gregori Blakslend tomonidan „oddiy ombor“ qurilgan. Gubernator Makquari boshchiligida u keyinchalik meʼmor Frensis Grinvey tomonidan „katta fuqarolik maydoni“ sifatida koʻzda tutilgan. 1830-yillarda Ambrose Hallen^[1] dizayni boʻyicha „toʻrtta muhim tosh zal“ qurilgan^[2][3].

Katta Markaziy gumbaz

„Sobor miqyosidagi“ bino^[4] 1884-yilda Sidneyga kelgan shotlandiyalik arxitektor Jorj Makrey tomonidan ishlab chiqilgan^[5]. Oʻsha paytda Sidneyda qurilish jadal rivojlanayotgan edi va arxitekturada „hech kim maktab yoki uslub ustunlik qilmagani“ sababli, Makrey turli uslublarda (Gotika, Qirolicha Anna va Romanesk uslubi) boʻlgan toʻrtta bino dizaynini ishlab chiqardi^[6]. Kengashning Viktoriya Romanesk uslubini tanlashi amerikalik meʼmor Genri Xobson Richardsonning taʼsirini oʻz ichiga oladi. Ustunlar, ravoqlar va tanlangan dizaynda Makrey tomonidan ishlatilganidek, juda koʻp tafsilotlardan foydalanish Richardsonian Romanesk uslubiga xos boʻlib, 1877—1886-yillar orasida aniqlangan eklektik uslubdir^[7]. Binoning asosiy xususiyati markaziy gumbaz boʻlib, u ichki shisha gumbaz va mis qoplamali tashqi tomondan iborat boʻlib, gumbazli gumbaz bilan qoplangan. Har xil oʻlchamdagi kichikroq gumbazlar tom tepasida, shu jumladan toʻrtburchaklar shaklidagi binoning har bir yuqori burchagida joylashgan. Butun bir shahar bloki boʻlgan sayt avval mahsulotlar bozori va Markaziy politsiya sudi tomonidan ishgʻol qilingan. Ushbu foydalanish 1891-yilda toʻxtatildi va er Sidney shahar kengashi tomonidan sotib olindi. Australasian Builder and Pudrators' News 1893-yil iyul oyida toʻrtta dizaynni „ilmiy Uygʻonish davri“, „Qirolicha Anna uslubi“, „Klassik Gotika“ va „Amerika Romanesk“ uslublari deb taʼriflagan. Tanlangan uslub oxirgi boʻlib, poydevor toshi 1893-yil dekabrda mer, ser Uilyam Menning tomonidan qoʻyilgan. Ushbu poydevor toshi besh tonnalik granit bloki boʻlib, Jorj va Druitt koʻchalarining burchagiga qoʻyilgan va tushirilgan. Bino qurilish vaqtida juda rivojlangan muhandislik tizimlarining keng barrel shaklidagi tomida ishlaganligi bilan ajralib turardi. Arxitektura tarixchilari Makreyni qurilish texnikasining konservatizmini buzadigan yangi qurilish usullari va materiallarining yetakchi qahramonlaridan biri deb hisoblashadi. Binoning mustahkamligi va maydoniga erishish uchun Makrey misli koʻrilmagan miqyosda poʻlat, temir, beton, armatura, mashinasozlik gʻishtlari, shisha, import qilingan plitkalar, yongʻinga qarshi, perchin va gidravlikadan foydalangan.

Bino 1893— 1898-yillar orasida „Sidneyning yetakchi qurilish pudratchilari“ aka-uka Phippardlar (Genri 1854-yilda, Edvin 1864-yilda tugʻilgan) tomonidan qurilgan^[8][9].

Ochilish marosimi

1898-yil 21-iyul payshanba kuni Qirolicha Viktoriya bozori binosining ochilishini nishonlash uchun boʻsh rasmiy taklifnoma.

Bino rasman 1898-yil 21-iyul payshanba kuni ochildi^[10] va tikuvxonalar, merserlar, sartaroshxonalar, floristlar va qahvaxonalar, shuningdek, koʻrgazma zallari va konsert zali uchun biznes muhitini taʼminladi^[11]. Kechqurun qoʻshni shahar hokimiyatida mingdan ortiq mehmonlar uchun katta ball boʻlib oʻtdi^[12], unda Sidneyning oʻsha paytdagi meri Metyu Harris^[13] ham bor edi.

Druitt koʻchasiga kirish eshigini mer esdalik uchun yaxlit oltin kalit yordamida ochdi, uning ustida asosiy gumbaz va kichikroq gumbazlar tasvirlangan, „qiymati 50 funt sterlingdan qimmat“, Feyrfaks va Roberts tomonidan ishlab chiqarilgan va ular tomonidan taqdim etilgan^[14]. Bino 1000 ga yaqin Welsbach choʻgʻlanma lampalari bilan yoritilgan.

Rekonstruksiya

Bino 1917-yil may oyida Shahar Kengashi tomonidan qabul qilgan qarorga koʻra, rekonstruksiya qilindi. Binoga quyidagcha oʻzgartirishlar kiritildi:

• Ayvonni olib tashlash va uning oʻrniga astarli soffitli zamonaviy konsolli ayvon bilan almashtirish.
• Jorj koʻchasidan York koʻchasigacha, doimiy ishlaydigan doʻkonlarning birinchi qavatdagi ichki arkadani olib tashlash.
• Galereya maydoni birinchi qavatda kengaytirildi va boʻsh joyni qisqartirildi.
• Plitkali pol beton va yogʻoch bilan qoplangan, aylana yoʻlak chiroqlari olib tashlandi.
• Druitt koʻchasidan uchta koʻchaga old tomoni boʻlgan bitta yirik doʻkon yaratish uchun kirishni olib tashlash.
• Binoning Druitt koʻchasidagi zinapoyaga va liftga kirishni taʼminlash uchun York koʻchasi tomoniga yangi kirish joyi qoʻyildi.
• Jorj koʻchasi fasadiga yangi doʻkonlar taqdim etildi. Doʻkonlar qatori ustunlar qatoridan oʻtib, yangi marmar va plastinka oynasi oʻrnatildi. Qoʻrgʻoshinli shisha panellar transom chizigʻining tepasida, ayvon ostida oʻrnatildi. Doʻkonlar peshtaxtalari ostidagi doʻkon chiroqlari ham olib tashlandi, biroq buning oʻrnini qoplash uchun yangi yoʻlak chiroqlari oʻrnatildi.
• Jorj koʻchasi boʻylab asl yogʻoch va shisha doʻkonlar York koʻchasidagi doʻkonlarga qayta oʻrnatildi.
• York koʻchasi boʻylab yangi mezzanina darajasida yangi hammom jihozlari taqdim etildi.
• Yertoʻlaga yangi zinapoya oʻrnatildi.
• Shimoliy zinapoyadagi lobbidagi bitta lift olib tashlandi.
• York koʻchasi tomonidagi markaziy kirish eshigiga yangi yuk lifti oʻrnatildi.
• Markaziy gumbaz ostidagi boʻshliq yangi yoʻlovchi lifti bilan toʻldirildi.
• York koʻchasi boʻylab podvalga olib boradigan ikkita arava koʻtargichlari olib tashlandi va natijada doʻkonlar paydo boʻldi.
• Birinchi va ikkinchi qavatlardagi galereyalar boʻsh joyga yetti fut uzoqlikda joylashtirilgan va doʻkonlar ijarada mavjud maydonni koʻpaytirish uchun yetti fut oldinga siljigan.
• Balandligi 42 fut boʻlgan mavjud kontsert zali shahar kutubxonasini joy bilan taʼminlash uchun uchta darajani taʼminlaydigan katta maydonga ikkita yangi qavat oʻrnatilib, qayta taʼmirlandi.

Dizayn

1893-yildan 1898-yilgacha boʻlgan Federatsiya Romanesk uslubida yaratilgan bino, qumtosh bilan qoplangan devorlari va mis gumbazlari boʻlgan uch qavatli ajoyib Qirolicha Viktoriya binosidir. Birinchi qavatdan tashqari, boshqa qavatlar oʻzgarmagan. Sidney fristonesida poʻlat tom konstruktsiyasi va tashqi koʻrinishi bilan gʻisht va betondan qurilgan. Bino podval, zamin va ikkita asosiy yuqori qavatdan iborat boʻlib, oxirgi pavilyonlarda qoʻshimcha binolar mavjud.

Ichki interyer

Binoning ichki qismi

Bino toʻrtta asosiy savdo maydonchasidan iborat. Yuqorisi dekorativ quyma temir panjaralar bilan himoyalangan, ular shiftdan tabiiy yorugʻlikni pastki qavatlarni yoritishga imkon beradi. Plitkalarning katta qismi, ayniqsa markaziy gumbaz ostidagilar, marmartoshlar bilan bezatilgan.

Yuqori qavat, ayniqsa, binoning shimoliy va janubiy tomonlari juda keng hisoblanadi.

Meros roʻyxati

Qirolicha Viktoriya binosi, 2010-yil 5-martda Yangi Janubiy Uels milliy davlat merosi reestriga kiritilgan. Bu oʻzining meʼmoriy uslubi, koʻlami, detallari va hunarmandchiligi boʻyicha Avstraliyada tengi yoʻq boʻlgan, Avstraliyadagi Viktoriya federatsiyasi davridagi yirik savdo binolarining yorqin namunasi sifatida qayd etiladi^[15][16].

Galereya

• 
  Qirolicha Viktoriya ko'rgazmasi
• 
  Janubdagi (Druitt ko'chasi) kirish eshigi oldida Qirolicha Viktoriya haykali
• 
  Yuqoridan Qirolicha Viktoriya binosi gumbazlarning joylashishi
• 
  York ko'chasi (taxminan 1900-yil)

Manbalar

1. Shaw, John. The Queen Victoria Building 1898–1986. Sydney, NSW, Australia: Wellington Lane Press, 1987. ISBN 0-646-35181-8.
2. „Advance Australia Arms Queen Victoria Building, 1898“. Environment & Heritage. Government of New South Wales (1-sentabr 2012-yil).
3. Ellmoos. „Queen Victoria Building“. Dictionary of Sydney. Dictionary of Sydney Trust (2008).
4. Kapur, R.. Bazaars Down Under. Mumbai: Popular Prakashan Pvt.Ltd, 2007 — 16-bet. ISBN 81-7991-259-0.
5. „George McRae“. Sydney Architecture. Qaraldi: 28-fevral 2014-yil.
6. Shaw, John. The Queen Victoria Building 1898–1986. Sydney, NSW, Australia: Wellington Lane Press, 1987. ISBN 0-646-35181-8.
7. O'Gorman, J. F.. Three American Architects: Richardson, Sullivan, and Wright, 1865–1915. Chicago: University of Chicago Press, 1991 — 30-bet. ISBN 0-226-62072-7.
8. „Important building operations in Sydney“. Australian Town and Country Journal (12-yanvar 1895-yil), s. 25. Qaraldi: 28-fevral 2014-yil.
9. „Queen Victoria Market Buildings“. The Sydney Morning Herald (15-iyun 1898-yil), s. 5. Qaraldi: 27-fevral 2014-yil.
10. Shaw, John. The Queen Victoria Building 1898–1986. Sydney, NSW, Australia: Wellington Lane Press, 1987. ISBN 0-646-35181-8.
11. „About QVB“. QVB. Qaraldi: 15-fevral 2014-yil.
12. „Ball at the Town Hall“. The Sydney Morning Herald (22-iyul 1898-yil), s. 3. Qaraldi: 28-fevral 2014-yil.
13. Rutledge. „Harris, Sir Matthew (1841–1917)“. Australian Dictionary of Biography. National Centre of Biography, Australian National University. Qaraldi: 28-fevral 2014-yil.
14. „The Queen Victoria Markets“. The Sydney Morning Herald (22-iyul 1898-yil), s. 3. Qaraldi: 28-fevral 2014-yil.
15. Graham Brooks and Associates, 2003.
16. National Trust of Australia

Adabiyotlar

• Balint, E.. Historic Record of Sydney City Buildings, 1984.
• City of Sydney. State Heritage Inventory form for Queen Victoria Building.
• Council of the City of Sydney (1979) Queen Victoria Building: restoration brief. Sydney, NSW: The Council
• Gamble, Allan (1988) The Queen Victoria Building: a sketch portrait. Seaforth, NSW: Craftsman House, ISBN 0947131124
• Graham Brooks & Associates. QueenVictoria Building, Sydney, NSW : archival recording stage 2, 2009.
• Graham Brooks and Associates. Conservation Management Plan – Queen Victoria Building, 2003.
• Graham, S. J. (2008) Victor Turner and Contemporary Cultural Performance. Berghahn Books. ISBN 9781845454623ISBN9781845454623
• Ipoh Garden (Aust) Pty Ltd. (1986) The Queen Victoria Building: restoration. Sydney, NSW: John Fairfax & Sons
• Jonathan Bryant, Graham Brooks and Associates (GBA). Queen Victoria Building Heritage Database Suggested Amendments, 2009.
• Macmahon, B. (2001) The Architecture of East Australia. London: Edition Axel Menges ISBN 3930698900
• National Trust of Australia (NSW). National Trust City Register.
• O'Brien, Geraldine. Dowager to vamp in a dash of bold colour (SMH 19-dekabr 2003-yil), 2003.
• Sheedy, D.. Queen Victoria Building Classification Card, 1974.

Havolalar

• Rasmiy sayti