Sharqiy Timor
From Wikipedia, the free encyclopedia
Sharqiy Timor (Timor-Leste) — Sharqiy Timor Demokratik Respublikasi, Janubiy-Sharqiy Osiyodagi davlatlardan. Timor orolining sharqiy yarmini oʻz ichiga oladi, uning gʻarbiy yarmi Indoneziya tomonidan boshqariladi, orolning shimoli-gʻarbiy yarmidagi Oecusse eksklavi va kichik Atauro va Jako orollari joylashgan. Avstraliya mamlakatning janubiy qoʻshnisi boʻlib, Timor dengizi bilan ajralib turgan. Mamlakatning maydoni 14,874 kvadrat kilometr (5,743 kvadrat milya)ni tashkil etadi. Dili uning poytaxti va eng katta shahridan boʻlgan. Sharqiy Timor XVI-asrda Portugaliya taʼsiriga tushib, 1975-yilgacha Portugaliyaning mustamlakasi boʻlib qolgan. Ichki mojaro bir tomonlama mustaqillik eʼlon qilinishidan va Indoneziya istilosi anneksiyasidan oldin boʻlgan. Qarshilik butun Indoneziya hukmronligi davrida davom etib, 1999-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti homiyligidagi oʻz taqdirini oʻzi belgilash akti Indoneziyaning hudud usti nazoratdan voz kechishiga olib kelgan. 2002-yil 20-mayda Timor-Sharqiy davlat sifatida XXI-asrning birinchi yangi suveren davlatiga aylangan. 2002-yili Indoneziya bilan munosabatlar oʻrnatilgach, Indoneziya ham Sharqiy Timorning ASEANga qoʻshilganda qoʻllab-quvvatlangan. Milliy hukumat yarim prezidentlik tizimida ishlay boshlaganda xalq tomonidan saylangan prezident hokimiyatni Milliy parlament tomonidan tayinlanadigan bosh vazir bilan taqsimlagan. Ko'pgina mahalliy rahbarlar norasmiy ta'sirga ega bo'lsa-da, hokimiyat milliy hukumat ostida markazlashtirilgan. Mamlakat xalqaro hamkorlik siyosatini yuritadi, Portugal tillari mamlakatlari hamjamiyatining a'zosi, Tinch okeani orollari forumining kuzatuvchisi va ASEAN a'zoligiga da'vogar hisoblangan. Mamlakat nisbatan qashshoqligicha qolmoqda, iqtisodiyoti tabiiy resurslarga, ayniqsa neftga va xorijiy yordamga tayanib qolgan. Aholining umumiy soni 1,1 milliondan oshdi va tug'ilish darajasi yoshlarga nisbatan yuqoriladi. Ta'lim so'nggi yarim asrda savodxonlikni oshirishga olib keldi, ayniqsa portugal va tetumning ikki rasmiy tillarida. Yuqori etnik va til xilma-xilligi mamlakatda so'zlashadigan 30 ta mahalliy tilidan namoyon bo'lgan.
Timor-Sharqiy Demokratik Respublikasi
| |
---|---|
| |
Shior: Unity, Action, Progress | |
Madhiya: East Timor | |
Poytaxt | 8.55°S 125.56°E / -8.55; 125.56 G O |
Eng katta shahar | Dili |
Rasmiy til(lar) |
|
Hukumat | Prezidentlik respublikasi |
• Prezident |
José Ramos-Horta |
• Premyer Ministr |
Xanana Gusmão |
Qonun chiqaruvchi organ (Milliy parlament) | |
• |
1975-yil 28-noyabr |
Maydon | |
• Butun |
14,874 km² (5,743 sq mi) (154th) km2 |
• Suv (%) |
ahamiyatsiz |
Aholi | |
• 2021-yil taxminan-yilgi roʻyxat |
1 340 513 (153)[1] (50-oʻrin) |
• Zichlik | 78/km² (202.0/sq mi)/km2 |
YIM (XQT) | 2023-yil roʻyxati |
• Butun |
AQSh$105,078 mlrd. (183-oʻrin) |
• Jon boshiga |
AQSh$1.425 |
Pul birligi | Timor (USD) |
Vaqt mintaqasi | UTC+9 |
UTC+9 | |
Telefon prefiksi | +670 |