From Wikipedia, the free encyclopedia
Yaponiya banki (yaponcha: 日本銀行 Nippon Ginkō , JASDAQ:8301) – Yaponiyamarkaziy banki[4]. Koʻpincha qisqa shaklda Nichigin (yaponcha: 日銀 ) deb ataladi. Bosh ofisi Tokioning Chuo maxsus tumanida joylashgan[5].
Chūō, Tokio | |
Bosh qarorgohi | Chūō, Tokio, Yaponiya |
---|---|
Koordinatalari | 35.6861°N 139.7715°E |
Tashkil etilgan yili | 1882-yil 27-iyun/10-oktyabr |
Mulkchilik shakli | Jami kapitalining kamida 55% Yaponiya hukumati tomonidan egalik qilinishi kerak[lower-alpha 1] |
Rais |
Kazuo Ueda (2023-yil 9-aprel – hozirgi kungacha) |
Markaziy banki | Yaponiya |
Valyutasi |
Iyena Andoza:ISO 4217/code (ISO 4217) |
Oltin-valyuta zaxiralari |
AQSh$1,12 trillion (2023-yil oktyabr)[2] |
Foiz stavkasi | +0.25%[3] |
Veb sayti | boj.or.jp |
Aksariyat zamonaviy yapon institutlari singari, Yaponiya banki Meiji islohotlaridan keyin tashkil etilgan. Islohotdan oldin Yaponiyaning feodallari oʻzlarining hansatsu deb atalgan pullarini emissiya qilgan, ularning nominallari bir-birlariga mos kelmagan, biroq Yangi valyuta qonuni Meiji 4 (1871-yil) ularni bekor qiladi va Meksika kumush dollari bilan paritetga bogʻlangan iyenani yangi oʻnlik pul birligi sifatida joriy qiladi[6]. Eski hanlar (feodallar yerlari) prefekturalarga aylanadi va ularning zarbxonalari xususiy ustav banklariga aylanadi va dastlab pul chop etish huquqini saqlab qoladi. Bir muncha vaqt markaziy hukumat ham, „milliy“ deb ataladigan bu banklar ham pul emissiya qilgan. Belgiya modeli asosida 1882-yilgi (1882-yil 27-iyun) Yaponiya banki toʻgʻrisidagi qonunga asosan Meiji 15 (1882-yil 10-oktyabr) da Yaponiya banki tashkil etilganda bunday kutilmagan oqibatlar davri tugaydi. Oʻshandan beri Yaponiya banki qisman xususiy sanaladi (bank aksiyalarining bir qismi fond birjasida ochiq savdolarda sotiladi)[7]. Boshqa milliy banklar asosidagi bir qator oʻzgartirishlar bank tashkil etilishiga asos boʻlgan qonunlarga kiritilgan[8]. 1884-yilda muassasaga pul massasini nazorat qilish monopoliyasi beriladi, ammo ilgari chiqarilgan banknotlari bekor qilinishiga yana 20 yil kerak edi[9].
Konvertatsiya qilinadigan banknotlar toʻgʻrisidagi reglament (1884-yil may) qabul qilingandan soʻng, Yaponiya banki oʻzining birinchi banknotlarini 1885-yilda chiqardi (Meiji 18). Baʼzi kichik nosozliklarga qaramay, masalan, qalbakilashtirishning oldini olish uchun qogʻozga aralashtirilgan konyak oʻsimligi kukuni banknotlarni kalamushlar uchun tansiq taomga aylantirgani maʼlum boʻladi – tiraj asosan muvaffaqiyatli amalga oshadi. 1897-yilda Yaponiya oltin standartga qoʻshildi[10] va 1899-yilda sobiq „milliy“ banknotlar bosqichma-bosqich rasman bekor qilindi.
Meiji davri boshidan beri Yaponiya banki Tokio va Osakadagi asosiy ofislaridan turib toʻxtovsiz ishladi.
Yaponiya Banki 1942-yil 24-fevralda eʼlon qilingan Yaponiya banki toʻgʻrisidagi qonun (yaponcha: 日本銀行法 昭和17年法律第67号 ) asosida 1942-yilda[4] (toʻliq 1942-yil 1-maydan keyin) qayta tashkil etilgan. Urushdan keyingi qisqa davr Yaponiyani bosib olish davri boʻlib, bu vaqtga kelib, bankning faoliyati toʻxtatilgan va harbiy valyuta muomalaga chiqarilgan. 1949-yilda bank yana qayta tashkil etiladi[4].
70-yillarda bankning faoliyat muhiti xorijiy valyutaning qatʼiy belgilangan kursi va nisbatan yopiq iqtisodiyotdan oʻzgaruvchan valyuta kursiga ega boʻlgan yirik ochiq iqtisodiyotga oʻtish bilan rivojlandi[11].
Urushdan keyingi butun davr mobaynida, kamida 1991-yilgacha, Yaponiya bankining pul-kredit siyosati asosan oʻzining „darcha tamoyili“ (窓口指導) (Xitoy markaziy banki pul-kredit siyosatining asosiy vositasi uchun namuna) kredit nazorati orqali amalga oshirildi. Bunda Markaziy bank tijorat banklariga bank kreditlarining oʻsishiga kvotalar qoʻyadi. Ushbu vosita 1980-yillardagi „koʻpikli iqtisodiyot“ ni yaratishda muhim rol oʻynadi. U 1986-yildan 1989-yilgacha boʻlgan „koʻpikli yillar“da Toshihiko Fukui (1990-yillarda rais oʻrinbosari va 2003-yilda rais boʻlgan) tomonidan boshqariladigan Yaponiya bankining oʻsha paytdagi „Biznes departamenti“ (営業局) tomonidan amalga oshirilgan[12].
1997-yilda Yaponiya banki toʻgʻrisidagi qonunning jiddiy qayta koʻrib chiqilishi unga koʻproq mustaqillik berish uchun yoʻnaltirilgan[13]. Ammo Yaponiya banki allaqachon haddan tashqari mustaqillikka ega va ushbu qonun eʼlon qilinishidan oldin javobgarlik yoʻqligi uchun tanqid qilingan[14]. Muayyan darajada qaramlik yangi Qonunda mustahkamlangan deb aytish mumkin, uning 4-moddasida:
Biroq, yangi qonun joriy qilinganidan beri Yaponiya banki hukumatning iqtisodiyotni ragʻbatlantirish boʻyicha soʻrovlarini rad etib kelgan[15].
1971-yil avgust oyida Nikson shoki sodir boʻlganda, Yaponiya banki inflyatsiyani oldini olish uchun valyutani qadrini oshirishi mumkin edi. Biroq, bank hali ham belgilangan kursni ikki hafta davomida 360 Iyena/$ kursida ushlab turdi, shuning uchun ortiqcha likvidlikni keltirib chiqardi. Bundan tashqari Smitson kursi (308 Iyena/$) saqlab qolindi va 1973-yilgacha monetar yumshatishni davom ettirildi. Bu oʻsha paytda 10% dan ortiq inflyatsiya darajasini yaratdi. Stagflyatsiyani nazorat qilish uchun rasmiy bank stavkasi 7% dan 9% gacha koʻtarildi va 1978-yilda narxlarning keskin koʻtarilishi asta-sekin tugadi.
1979-yilda energiya inqirozi roʻy berganda, Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini tezda oshirdi. Regulyator tez iqtisodiy tiklanishga erishdi. Inqirozdan oʻtib, rasmiy bank stavkasi pasaytirildi. 1980-yilda Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini avgust oyida 9,0% dan 8,25% gacha, noyabrda 7,25% va 1981-yil dekabrda 5,5% gacha pasaytirdi. Amerikada „Reyganomika“ modaga aylandi va AQSh dollari qadri oshdi. Biroq, Yaponiya oʻsha paytda fiskal rekonstruksiyani amalga oshirishga harakat qildi, shuning uchun moliyaviy tartibga solish toʻxtatilmadi.
1985-yilda Plaza kelishuvi deb nomlanuvchi G5 davlatlarining kelishuvi bilan AQSh dollari kursi pasaydi va Iyena/$ kursi 1985-yil oxirida 240 iyena/$ dan 200 iyena/$ ga oʻzgardi. Hatto 1986-yilda ham AQSh dollari pasayishda davom etdi va 1 dollar 160 iyenaga tushdi. Deflyatsiyadan qochish uchun Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini yanvar oyida 5 foizdan 4,5 foizga, mart oyida 4,0 foizga, aprelda 3,5 foizga, noyabrda 3,0 foizga tushirdi. Shu bilan birga, hukumat 1985-yilda Yaponiyada yalpi talabni oshirishga harakat qildi va 1986-yilda iqtisodiy siyosatni amalga oshirdi. Biroq, bozor AQSH dollari kursining tez tushishidan sarosimaga tushdi. 1987-yil fevral oyida Luvr kelishuvidan keyin Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini 3% dan 2,5% gacha pasaytirdi, ammo JPY/USD oʻsha paytda 140 iyena/$ edi va 1987-yil oxirida 125 iyen/$ ga yetdi. Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini 1989-yil may oyiga qadar 2,5% darajasida ushlab turdi. Moliyaviy va fiskal tartibga solish koʻchmas mulk va investitsiyalarning ortiqcha baholanishiga olib keldi va Yaponiya oʻsha paytda pufakka duch keldi.
1990-yildan keyin fond bozori va real aktivlar bozori pasaydi. Oʻsha paytda Yaponiya banki pufakni tugatish uchun 1991-yilgacha bozorlarni tartibga solishni amalga oshirdi.
1995-yil yanvar oyida Buyuk Hanshin zilzilasi sodir boʻldi va yapon iyenasi tobora kuchayib bordi. JPY/USD kursi 80 iyena/$ ga yetdi, shuning uchun Yaponiya banki asosiy stavkasini 0,5% gacha pasaytirdi va iyena tiklandi. Oʻsha paytda deflyatsiya davri boshlandi.
1999-yilda Yaponiya banki nol foizli siyosatni (zero-interest-rate policy – ZIRP) boshladi, ammo 2000-yilda IT pufak paydo boʻlganida hukumat qarshiligiga qaramay, bu siyosat tugatildi. Biroq, 2001-yilda Yaponiyaning iqtisodiy pufagi yorildi va Yaponiya banki 2001-yil mart oyida nol foiz siyosatidan oʻtib, joriy hisob balansini moliya bozorini moslashtirish uchun asosiy operatsion target sifatida qabul qildi (miqdoriy yengillik siyosati). 2003-yildan 2004-yilgacha Yaponiya hukumati katta miqdordagi valyuta intervensiyasi operatsiyasini amalga oshirdi va iqtisodiyot ancha tiklandi. 2006-yil mart oyida Yaponiya banki miqdoriy yumshatishni tugatdi va iyun oyida nol foizli siyosatni tugatdi va asosiy stavka 0,25% gacha koʻtarildi.
2008-yilda moliyaviy inqiroz yuz berdi va Yaponiya iqtisodiyoti yana yomonlashdi. Yaponiya banki taʼminlanmagan stavkani 0,3% gacha pasaytirdi va joriy hisob siyosatining qoʻshimcha balansini qabul qildi. 2008-yil dekabr oyida Yaponiya banki taʼminlanmagan stavkani yana 0,1% gacha pasaytirdi va tijoriy qimmatli qogʻozlar (CP) va korporativ obligatsiyalar bilan birga Yaponiya davlat obligatsiyasini (JGB) sotib olishni boshladi[16].
Salbiy foiz stavkalari 2014-yilda boshlandi. 2013-yilda Yaponiya banki rahbari (Kuroda) yangi miqdoriy yumshatish dasturini (QE) eʼlon qildi. Bu dastur miqdoriy juda katta boʻlardi, lekin u sifat jihatidan ham boshqacha boʻlar edi – sifat jihatidan yengillik (QQE). Boshqacha aytganda, Yaponiya banki qimmatli qogʻozlar va REIT kabi riskli aktivlarni ham sotib olishi mumkin edi (va sotib oldi)[17].
2016-yilda Yaponiya banki rentabellik egri chizigʻini nazorat qilishni (YCC) boshladi[18].
2016-yilda Yaponiya banki oʻzining salbiy foiz stavkalari siyosatini (negative interest rate policy – NIRP) boshladi[18].
Bank yapon aksiyalarining eng yirik egasidir[19][20][21].
2012-yil dekabr oyida Shinzō Abe Bosh vazir etib saylanganidan soʻng, Yaponiya banki Abening taklifi bilan Yaponiyada deflyatsiyani jilovlash uchun faol choralar koʻrdi. 2012-yil 30-oktyabrda Yaponiya banki bir oy ichida ikkinchi marta monetar yumshatish boʻyicha keyingi chora-tadbirlarni amalga oshirishini eʼlon qildi[22]. Yangi rais Haruhiko Kuroda boshchiligida Yaponiya banki 2013-yil 5-aprelda Yaponiyaning pul bazasini ikki barobarga oshirish maqsadida yiliga 60-70 trillion iyena miqdorida qimmatli qogʻozlar va obligatsiyalar sotib olishini eʼlon qildi[23]. Ammo 2016-yilga kelib, uch yillik monetar yumshatish deflyatsiyaga unchalik taʼsir qilmagani maʼlum boʻldi, shuning uchun Yaponiya banki oʻzining monetar ragʻbatlantirish dasturini qayta koʻrib chiqishni boshladi[24].
Oʻzining nizomiga koʻra, Yaponiya banki quyidagi vakolatlarga ega:
Yaponiya banki bosh ofisi Tokioning Chuo maxsus tumani Nihonbashi biznes tumanida, sobiq oltin zarbxonasi (Kinza) joylashgan joyda va, tasodifan, nomi „kumush yalpiz“ degan maʼnosini anglatuvchi mashhur Ginza tumani yaqinida joylashgan. Yaponiya bankining Tokiodagi neo-barokko uslubidagi binosi 1896-yilda Tatsuno Kingo tomonidan loyihalashtirilgan.
Nakanoshimadagi Osaka filiali baʼzida bankni muassasa sifatida samarali ramzlovchi tuzilma sifatida qaraladi.
Kazuo Ueda | |
---|---|
Bank Raisi | |
Mansab davri 2023-yil 9-aprel | |
Hukumat boshligʻi | Fumio Kishida |
Oʻtmishdoshi | Haruhiko Kuroda |
. |
Yaponiya banki raisi (yaponcha: 総裁 sōsai ) Yaponiya hukumatining iqtisodiy siyosatiga katta taʼsir koʻrsatadi.
# | Rais | Lavozimga kirishish sansi | Lavozimdan ketish sanasi |
---|---|---|---|
1 | Yoshihara Shigetoshi | 1882-yil 6-oktyabr | 1887-yil 19-dekabr |
2 | Tomita Tetsunosuke | 1888-yil 21-fevral | 1889-yil 3-sentabr |
3 | Kavada Koichiro | 1889-yil 3-sentabr | 1896-yil 7-noyabr |
4 | Ivasaki Yanosuke | 1896-yil 11-noyabr | 1898-yil 20-oktyabr |
5 | Tatsuo Yamamoto | 1898-yil 20-oktyabr | 1903-yil 19-oktyabr |
6 | Shigeyoshi Matsuo | 1903-yil 20-oktyabr | 1911-yil 1-iyun |
7 | Korekiyo Takahashi | 1911-yil 1-iyun | 1913-yil 20-fevral |
8 | Yatarō Mishima | 1913-yil 28-fevral | 1919-yil 7-mart |
9 | Junnosuke Inoue (Birinchi marta) | 1919-yil 13-mart | 1923-yil 2-sentabr |
10 | Otohiko Ichiki | 1923-yil 5-sentabr | 1927-yil 10-may |
11 | Junnosuke Inoue (Ikkinchi marta) | 1927-yil 10-may | 1928-yil 12-iyun |
12 | Hisaakira Hijikata | 1928-yil 12-iyun | 1935-yil 4-iyun |
13 | Eigo Fukai | 1935-yil 4-iyun | 1937-yil 9-fevral |
14 | Seihin Ikeda | 1937-yil 9-fevral | 1937-yil 27-iyul |
15 | Toyotaro Yuki | 1937-yil 27-iyul | 1944-yil 18-mart |
16 | Keizo Shibusava | 1944-yil 18-mart | 1945-yil 9-oktyabr |
17 | Eikichi Araki (Birinchi marta) | 1945-yil 9-oktyabr | 1946-yil 1-iyun |
18 | Hisato Ichimada | 1946-yil 1-iyun | 1954-yil 10-dekabr |
19 | Eikichi Araki (Ikkinchi marta) | 1954-yil 11-dekabr | 1956-yil 30-noyabr |
20 | Masamichi Yamagiva | 1956-yil 30-noyabr | 1964-yil 17-dekabr |
21 | Makoto Usami | 1964-yil 17-dekabr | 1969-yil 16-dekabr |
22 | Tadashi Sasaki | 1969-yil 17-dekabr | 1974-yil 16-dekabr |
23 | Teiichiro Morinaga | 1974-yil 17-dekabr | 1979-yil 16-dekabr |
24 | Haruo Maekava | 1979-yil 17-dekabr | 1984-yil 16-dekabr |
25 | Satoshi Sumita | 1984-yil 17-dekabr | 1989-yil 16-dekabr |
26 | Yasushi Mieno | 1989-yil 17-dekabr | 1994-yil 16-dekabr |
27 | Yasuo Matsushita | 1994-yil 17-dekabr | 1998-yil 20-mart |
28 | Masaru Hayami | 1998-yil 20-mart | 2003-yil 19-mart |
29 | Toshihiko Fukui | 2003-yil 20-mart | 2008-yil 19-mart |
30 | Masaaki Shirakava | 2008-yil 9-aprel | 2013-yil 19-mart |
31 | Haruhiko Kuroda | 2013-yil 20-mart | 2023-yil 9-aprel |
32 | Kazuo Ueda | 2023-yil 9-aprel | Hozirgacha |
2023-yil 9-aprel holatida pul-kredit siyosatini belgilash uchun mas’ul kengash quyidagi 9 aʼzodan iborat[25]:
Yaponiya banki Tokio fond birjasining 4,7 foiziga egalik qiladi[26]. 2020-yildan beri boshqalarga qaraganda bozorning koʻproq ulushiga egalik qilmoqda[27].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.