Yevropa Ittifoqi iqtisodiyoti
From Wikipedia, the free encyclopedia
Yevropa Ittifoqi iqtisodiyoti Yevropa Ittifoqiga (YI) aʼzo davlatlarning qoʻshma iqtisodiyotidir. U nominal koʻrsatkichlar boʻyicha dunyoda AQSH va Xitoydan keyin, xarid qobiliyati pariteti (PPP) boʻyicha esa Xitoy va Qoʻshma Shtatlardan keyin uchinchi oʻrinda turadi. Yevropa Ittifoqining yalpi ichki mahsuloti 2022-yilda 16,6 trillion dollarni (nominal) tashkil etishi koʻzda tutilgan, bu jahon iqtisodiyotining oltidan bir qismini tashkil qiladi[17].
Parij, Yevropa Ittifoqidagi eng yirik megapolis | |
Valyutasi | Yevro (EUR, €) va 8 ta boshqa valyutalar |
---|---|
Moliyaviy yil |
Kalendar yil |
Savdo tashkilotlari |
WTO, G20, G7 va boshqalar |
Statistikalar | |
Aholi | 447,706,209 (YI27, 1-yanvar 2020 his.)[1] |
YaIM | |
YaIM oʻsishi |
|
Jon boshiga YaIM |
|
Tarmoqlar boʻyicha YaIM |
|
Inflyatsiya (INI) |
|
Qashshoqlik chegarasidan past aholi |
|
▲ 30.4 oʻrtacha (YI27, 2018 his.)[6] | |
Ishchi kuchi |
|
Ishchi kuchi kasb boʻyicha |
|
Ishsizlik | |
€24,946 yillik (2021)[11] | |
Asosiy ishlab chiqarish |
|
Tashqi aloqalar | |
Eksport | $7.102 trillion (2019 his.)[12] |
Eksport tovarlari |
mashinalar, avtotransport vositalari, farmatsevtika va boshqa kimyoviy mahsulotlar, yoqilgʻi, samolyotlar, plastmassa, temir va poʻlat, yogʻoch va qogʻoz mahsulotlari, spirtli ichimliklar, mebel |
Asosiy eksport hamkorlari |
|
Import | $6.650 trillion (2019 his.)[12] |
Import tovarlari |
yoqilgʻi va xom neft, mashinalar, transport vositalari, farmatsevtika va boshqa kimyoviy moddalar, qimmatbaho toshlar, toʻqimachilik, samolyotlar, plastmassalar, metallar, kemalar |
Asosiy import hamkorlari |
|
€161.6 milliard; YaIMning 1.1 %i (2015)[14] | |
Yalpi |
$13.05 trillion (31-dekabr 2014 his.)[12] |
−€2,557.4 milliard; YaIMning 17.5 %i (2015)[15] | |
Davlat moliyasi | |
Byudjet balansi |
|
Daromadlar | YaIMning 46.9 %i (YI27; 2021)[16] |
Asosiy maʼlumotlar manbasi: Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan. |
Yevro ikkinchi eng yirik zahira valyutasi va dunyoda AQSh dollaridan keyin ikkinchi eng koʻp sotiladigan valyutadir[18][19][20]. Yevrodan Yevropa Ittifoqiga aʼzo 27 ta davlatdan 19 tasi foydalanadi, umuman olganda, u 25 ta mamlakatda, yevro hududida va boshqa oltita Yevropa davlatida rasmiy yoki de facto rasmiy valyuta hisoblanadi.
Yevropa Ittifoqi iqtisodiyoti erkin bozor va ilgʻor ijtimoiy modellarga asoslangan aralash iqtisodiyotning ichki bozoridan iborat. Masalan, u tovarlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchining erkin harakatiga ega boʻlgan ichki yagona bozorni oʻz ichiga oladi[21]. Yevropa Ittifoqida aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot (PPP) 2018-yilda 43 188 dollarni tashkil etdi[22], AQShda bu koʻrsatkich 62 869 dollar, Yaponiyada 44 246 dollar va Xitoyda 18 116 dollarga teng[23]. Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlar oʻrtasida aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotda (PPP) Lyuksemburgdagi 106 372 dollardan Bolgariyada 23 169 dollargacha sezilarli tafovut mavjud[24]. Gini koeffitsiyenti 31 ga teng boʻlgan Yevropa Ittifoqi dunyo boʻyicha oʻrtacha daromaddan koʻra koʻproq tenglik taqsimotiga ega[25][26].
2012-yilda Yevropa Ittifoqining xorijiy davlatlarga kiritgan sarmoyalari 9,1 trillion dollarni tashkil etgan boʻlsa, Yevropa Ittifoqiga kiritilgan xorijiy investitsiyalar 2012-yilda jami 5,1 trillion dollarni tashkil etib, dunyodagi eng yuqori xorijiy va mahalliy sarmoya hisoblandi[27][28]. Euronext yevro hududining asosiy fond birjasi boʻlib, bozor kapitallashuvi boʻyicha dunyoda oltinchi oʻrinda turadi[29]. Yevropa Ittifoqining eng yirik savdo hamkorlari: AQSh, Xitoy, Buyuk Britaniya, Shveysariya, Rossiya, Turkiya, Yaponiya, Norvegiya, Janubiy Koreya, Hindiston va Kanada[30]. Yevropa Ittifoqiga real investitsiyalar 2020-yilning ikkinchi choragi oxiriga kelib, 2019-yilning toʻrtinchi choragiga nisbatan 14,6 foizga kamaydi. Bu kamayish qayta tiklanib, 2021-yilning ikkinchi choragida 2019-yil darajasiga qaytdi.
2009-yilda davlat qarzi inqirozi boshlanganidan beri, bir tomondan Janubiy Yevropa, ikkinchi tomondan Markaziy va Shimoliy Yevropa oʻrtasida qarama-qarshi iqtisodiy vaziyatlar yuzaga keldi: Malta bundan mustasno boʻlgani holda, Oʻrta yer dengizi mamlakatlarida yuqori ishsizlik darajasi va davlat qarzi yuzaga keldi, Sharqiy va Shimoliy aʼzo mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning oʻsish sur’ati yuqoriligi kuzatilib, ishsizlik darajasi past boʻldi. 2018-yilda Yevropa Ittifoqida davlat qarzi YaIMning 80 foizini tashkil etdi, bunda eng past koʻrsatkich Estoniya 8,4 foiz va eng yuqori oʻrinda Gretsiya 181,1 foizni tashkil etdi[31].