Dnipro (shahar)

Dnipro (ukraincha: Дніпро́) – Ukraina davlatida joylashgan shahar, Dnepropetrovsk viloyatining maʼmuriy markazi. Dnepr daryosidagi port. U Ukrainaning toʻrtinchi yirik shahri boʻlib, taxminan bir million aholiga ega^[1][2][3][4]. Dnipro Ukraina sharqida, poytaxt Kiyevdan 391 km (243 mi) janubi-sharqda^[5], Dnepr daryosi boʻyida joylashgan va oʻz nomini shu daryodan olgan. Shaharda Dnepr urban hromadasining maʼmuriyati joylashgan^[6]. 2022-yilgi hisob-kitoblarga koʻra, Dnepr aholisi 968,502 kishini tashkil qiladi.

Dnipro ukraincha: Дніпро́
Shahar
Bayroq Gerb
48°28′3″N 35°2′24″E
Mamlakat	Ukraina
viloyat	Dnepropetrovsk viloyati
{{{tuman_turi}}}	Dnipro tumani
Asos solingan	1776
Avvalgi nomlari	Dnepropetrovsk
Aholisi  (2023)	984 423
Vaqt mintaqasi	UTC+2
Telefon kodi	+380 56
Pochta indeks(lar)i	49000—49489
Dnipro

Qora metallurgiya (2 ta metallurgiya zavodi, 2 ta quvur prokati zavodi va boshqalar), mashinasozlik zdi, ogʻir press ishlab chiqarish birlashmalari, kon-shaxta, metallurgiya jihozlari, stanoksozlik, elektrovozeozlik, kombayn zavodlari, radiozavod va boshqa kimyo (plastmassa, shina ishlab chiqarish), koks kimyosi, kurilish materiallari, yengil, oziq-ovqat sanoati korxonalari bor. Ukraina Fanlar akademiyasining ilmiy markazi, 9 ta oliy oʻquv yurti (jumladan 2 universitet), 5 ta teatr (opera va balet teatri va boshqalar), 3 ta muzey (shu jumladan badiiy va tarixiy muzeylar) mavjud. Dniproga 1776-yil asos solingan. Potyomkin saroyi (hozirgi Talaba saroyi, 18-asr oxiri), Preobrajenskiy kafedrali sobor (19-asr) saqlangan.

Nomi

Hozirgi nomi

• ukraincha: Дніпро uk
• ruscha: Днепр ru

Avvalgi nomlari

• Novyi Kodak 1645–1784
• Yekaterinoslav (ruscha: Екатеринослав) yoki Katerynoslav (ukraincha: Катеринослав uk) 1784–1796
• Novorossiysk (ruscha: Новороссийск, ukraincha: Новоросійськ uk) 1796–1802, Yekaterina II ning nafratlangan oʻgʻli podsho Pol I hukmronligi davrida qisqa nom oʻzgartirilgan; ammo avvalgi nomi podsho Aleksandr I tomonidan otasi oʻldirilganidan keyin qayta tiklangan^[7][8].
• Yekaterinoslav 1802–1918. 19-asrga oid baʼzi xaritalarida Catharinoslav shaklida tilga olingan^[9].
• Sicheslav (ukraincha: Січеслав uk) 1918–1921 (morasmiy nomi)^[10]
• Yekaterinoslav/Katerynoslav 1918–1926
• Dnipropetrovsk (ukraincha: Дніпропетровськ uk, shuningdek Dnipropetrovske (ukraincha: Дніпропетровське) Xarkov orfografiyasi boʻyicha (1926–2016)^[11]. Bu soʻz ukraincha Dnepr (Dnepr, „Dnepr daryosi“) va Petrovskiy (Petrovskiy) (sovet inqilobchisi Grigoriy Petrovskiy) qoʻshilishidan Dnepropetrovskshaklida paydo boʻlgan. (ruscha: Днепропетровск)

Nomining kelib chiqish tarixi

Zamonaviy Dnepr shahri hududida joylashgan ukrain kazaklarining asl shahri Noviy Kodak (ukraincha: Новий Кодак uk, Yangi Kodak) deb atalgan^[12]. Keyinchalik, Rossiya imperiyasi bu hududda Yekaterinoslav („Yekaterina shon-shuhrati“) shahrini tashkil topgan^[13].

Bu nom birinchi marta 1776-yil 23-aprelda Azov gubernatori Vasiliy Chertkovning Grigoriy Potemkinga hisobotida tilga olingan. Unda aytilishicha: „Yekaterinoslav deb ataladigan viloyat shahri Dnepr daryosining oʻng qirgʻogʻida, Kaydak (yaʼni Yangi Kodak [uk]) yaqinida joylashishi kerak…“

1784-yil 23-yanvarda Rossiya imperatori Yekaterina II farmoni bilan shahar qurilishi rasman daryoning oʻng qirgʻogʻiga koʻchirildi^[8].

17-asrda shahar Polovitsia nomi bilan ham tanilgan^[14].

1918-yilda Ukraina Xalq Respublikasining Markaziy Kengashi shahar nomini „Sicheslav“ deb oʻzgartirishni taklif qildi, ammo bu taklif xalq tomonidan qoʻllab-quvvatlanmadi^[15].

1926-yilda shahar kommunistik rahbar Grigoriy Petrovskiy nomi bilan ataldi^[16][17][18]. Sovuq urush davrida baʼzi ingliz tilidagi ommaviy axborot vositalari Dneprni „Raketa shahri“ nomi bilan atashgan^[19].

2015-yilda qabul qilingan dekommunizatsiya qonuni shahar nomini oʻzgartirishni talab etardi^[16]. 2015-yil 29-dekabrda Dnepr shahar kengashi shahar nomining Petrovskiyga emas, balki Avliyo Pyotr sharafiga qoʻyilganligini rasman eʼlon qilgan. Shu tariqa nom qonun talablariga muvofiq boʻlgan^[20], ammo asl nom oʻzgarishsiz qolgan.

2016-yil 3-fevralda Ukraina parlamenti (Verxovna Rada) shahar nomini Dneprga oʻzgartirish toʻgʻrisida qonun loyihasini qabul qilgan. 2016-yil 19-mayda Ukraina parlamenti shaharning rasmiy ravishda Dnepr deb nomlanishini tasdiqlovchi qonunni maʼqullagan. Qaror 344 deputatdan 247 tasi tomonidan qoʻllab-quvvatlangan, 16 nafari esa qarshi chiqqan^{[21][nb 1][nb 2]}.

Shahar nomi oʻzgartirilgandan soʻng, Petrovskiy nomi shahar nomi bilan bogʻliq muassasalardan olib tashlangan. Biroq, muhim istisno – bu shahar atrofidagi viloyat nomi boʻlib, u Ukraina Konstitutsiyasidagi hududiy tuzilishda „Dnepropetrovsk viloyati“ sifatida koʻrsatilgan^[25]. Konstitutsiyaga tuzatishlar kiritish murakkab va uzoq muddatli jarayon boʻlganligi sababli, viloyat rasmiy ravishda hozircha ushbu nomni oʻzida saqlab qolmoqda.

Tarixi

Rossiya imperiyasi 1776–1917 1917–1918 ∟ Rossiya Respublikasining avtonom hududi Ukraina davlati 1918 1918–1920  Ukraina Sovet Sotsialistik Respublikasi 1920–1941 ∟ 1922-yildan Sovet Ittifoqi tarkibiga kirgan Ukraina Reyx Komissarligi 1941–1944 ∟ Germaniya bosib olgan Yevropaning bir qismi  Ukraina Sovet Sotsialistik Respublikasi 1944–1991 ∟ Sovet Ittifoqining bir qismi  Ukraina 1991–hozir

Dnepr Dmitriy Yavornitskiy milliy tarixiy muzeyidagi Kuman haykallari kollektsiyasining bir qismi

Yana qarang

• Dnepr

Izohlar

1. Shahar meri Boris Filatov shahar nomining oʻzgartirilishini „munozarali va ahamiyatga molik emas“ deya taʼriflagan^[22] Oleksandr Vilkul (2015-yilgi mer saylovida Filatovga qarshi chiqqan) aholining 90 foizi shahar nomini oʻzgartirishga qarshi ekanligini taʼkidlagan^[22].
2. 2016-yil 1-iyunda Ukraina parlamenti nomni oʻzgartirishni bekor qilish toʻgʻrisidagi rezolyutsiyani qoʻllab-quvvatlashdan bosh tortgan^[23]. 2016-yil 16-iyun kuni 48 deputat Ukraina Konstitutsiyaviy sudi nomini o‘zgartirishga qarshi shikoyat qilgan^[24]. Konstitutsiyaviy sud 2016-yil 12-oktyabrda ushbu ishni koʻrib chiqishni rad etgan^[23].