Jualiy tumani

Jualiy tumani (qozoqcha: Жуалы ауданы) — Qozogʻiston Respublikasining janubidagi Jambul viloyatidagi maʼmuriy birlik. Maʼmuriy markazi — Bauirjan Momishuli qishlogʻi. Tumanning maydoni — 4,2 ming kv. km². Tuman hokimi — Murtazo Jalgas^[3]. Ushbu tuman ikki davlat (Qirgʻiziston va Oʻzbekiston) bilan chegaradosh.

Jualiy tumani
qoz. Жуалы ауданы

tuman
Tarkibida	Janubiy Qozogʻiston viloyati
Maʼmuriy markazi	Bauirjan Momishuli
Asos solingan sanasi	1933-yil 27-dekabr
Rasmiy tillar	qozoq, rus
Aholi (2019)	52 169
Millatlar tarkibi	Qozoqlar - 90,01% Ruslar - 6,13% boshqa xalqlar - 3,87% [1][2]
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Rasmiy sayti	http://zhb.sko.kz
Xaritada
42°37′1″N 70°45′59″E

Tarixi

Tuman 1933-yil 27-dekabrda Janubiy Qozogʻiston viloyati tarkibida Juvali tumani sifatida tuzilgan. 1939-yil 14-oktyabrdan Jambul viloyati tarkibida boʻlgan. 1993-yil 4-mayda Jualiy nomiga oʻzgartirildi.

Geografiyasi

Jualiy tumani Teris daryosining yuqori va oʻrta oqimini (quyi oqimi Assa deb ataladi), Jualiy togʻ tizmasining katta qismini (markaziy qismining balandligi 900 m, boshqa joylari 1200 m) egallaydi. Shimolda Qoratov tizmasi, gʻarb va janubi-gʻarbdan Boraldaytau togʻlari, janub va janubi-sharqda Talas Olatov tizmasi bilan oʻralgan. Foydali qazilmalari: koʻmir, qurilish materiallari. Yanvarning oʻrtacha harorati −2 °C, iyulniki 18 °C. Oʻrtacha yillik yogʻin 400 mm boʻlib, asosan bahorga toʻgʻri keladi. Qor qoplami taxminan 30 sm, u noyabrdan mart oyining oxirigacha davomli boʻladi. Viloyat hududidan bir nechta daryolar oqib oʻtadi: Teris, Oqsoy, Koʻksoy, Oqjar, Boralday, Qoʻshqarata va boshqalar. Teris daryosida Teris-Ashchibuloq suv ombori qurilgan. Viloyatning shimoliy qismida Bilikoʻl koʻli bor. Tuprogʻi toʻq va och jigarrang. Daryo boʻylarida shuvoq, tipchak, chalov va buta oʻsimliklari (spiraea, naʼmatak, doʻlana) oʻsadi. Togʻlarda yovvoyi olma, nok va boshqa mevali daraxtlarni uchratish mumkin. Talas Olatau togʻ yon bagʻirlari Aksu-Jabagʻli qoʻriqxonasining shimoliy qismiga toʻgʻri keladi. U yerda hayvonlardan boʻri, tulki, togʻ echkisi, choʻchqa, quyon, oʻrdak, gʻoz, qirgʻovul, keklik uchraydi; suv havzalarida — qorakoʻl baligʻi, sazan, som, karas baliqlari, marinka va boshqa koʻplab baliq turlarini uchratish mumkin.

Demografiyasi

2019-yil boshida tuman aholisi soni 52 169 nafar boʻlgan. Aholi dinamikasi :

Nomlar/Yillar	1999-yil	2000-yil	2001-yil	2002-yil
Jualiy tumani	50,4 ming	49,1 ming	49,6 ming	49,6 ming
B. Momishuli nomidagi qishloq	10,5 ming	11,9 ming	11,8 ming	11,8 ming

Maʼmuriy birligi

2006-yil boshiga kelib tuman tarkibiga 15 ta qishloq okrugi kiritiladi.

B. Momishuli qishloq okrugi

• B. Momishuli nomidagi qishloq.

Oqsoy qishloq okrugi

1. Qayrat qishlogʻi
2. Dehqon qishlogʻi

Aqtoʻbe qishloq okrugi

1. Bayterek qishlogʻi (oktyabr)
2. Janatalap qishlogʻi
3. Kurkureusu stansiyasidagi qishloq
4. Oqtoʻgʻon qishlogʻi (Maryanovka)

Bilikoʻl qishloq okrugi

1. Qarabastau qishlogʻi
2. Darbaza qishlogʻi (1-boʻlim Bilikoʻl)
3. Jilibulaq qishlog‘i (4-bo‘lim Bilikoʻl)
4. Abduqodir qishlog‘i (Lenin yo‘li)

Boralday qishloq okrugi

1. Koʻltoʻgʻan qishlogʻi (Alekseevka)
2. Ertay ovuli (Kenes)
3. Risbeka botir nomidagi ovul (Shubargash)

Burnooktyabr qishloq okrugi

1. Nurlikent qishlogʻi (Burno-Ivanov, Burnnooktyabr)
2. Kazbastau razyezdi
3. Tuktibay ovuli (Gagarino)

Jetitoʻbe qishloq okrugi

1. Qariqoʻrgʻon qishlogʻi (Kazanka)
2. Qo‘ng‘irto‘be ovuli (Uspenovka)
3. Qosmurat qishlogʻi (Lyubimovka)
4. Maybuloq qishlogʻi (Mayoq)
5. Tasbastau qishlogʻi (Blagoveshchenka)
6. Shinbulaq ovuli (Bratskoe)

Ko‘kbastau qishloq okrugi

1. Teris qishlogʻi
2. Baqali ovuli
3. Koʻktoʻbe qishlogʻi (Novovoznesenovka)
4. Qoʻsboltek ovuli (Kastalevka)

Kurenbel qishloq okrugi

1. Kurenbel qishlogʻi (Samsonovka)
2. Qaratas qishlogʻi (Chapayev)

Qarasaz qishloq okrugi

1. Qarasaz ovuli (Petrovka)
2. Aqbastau ovuli (Yasnaya Polyana)
3. Jurumbay qishlogʻi (Zykovka)
4. Qarasuv qishlogʻi (Yuryevka)
5. Koʻktas qishlogʻi (Yusupovka)

Qoʻshqarata qishloq okrugi

1. Qo‘shqarata qishlog‘i (Kantemirovka)
2. Aqtasti qishlogʻi (Nekrasovka)
3. Qiztoʻgʻan qishlogʻi

Shaqpaqata qishloq okrugi

1. Shaqpaqata (Kremenevka)
2. Tattibay Duysebayuli ovuli (Amangeldi)
3. Amansay qishlogʻi (Kalinino)
4. Shaqpaq stansiyasi yaqinidagi qishloq (Choqpak)
5. Intimaq qishlogʻi

Qizilariq qishloq okrugi

1. Qizariq qishlogʻi
2. Aqtoʻbe qishlogʻi (Novopokrovka)
3. Alatau qishlogʻi (Andreevka)
4. Surum stantsiyasidagi qishloq
5. Teraschibulaq qishlogʻi

Mingbuloq qishloq okrugi

1. Kolbastau ovuli (Evgenevka)
2. Talapti qishlogʻi

Iqtisodiyoti

Iqtisodiyotining asosiy tarmogʻi: vinochilik, goʻsht va sutchilik. Tumanda asosan don va yem-xashak ekinlari hamda sabzavotlar, kartoshka, poliz ekinlari yetishtiriladi. Chorvachilikda qoramol, qoʻy, echki, ot kabilar boqiladi. Tuman hududidan „Toshkent — ​​Olmaota“ temir yoʻli hamda „Toshkent — ​​Olmaota“, „Bauyrjon Momishuli-Qoʻshqoʻrata“ avtomobil yoʻllari oʻtgan.

Tumandan yetishib chiqqan taniqli shaxslar

• Karim Bayaliev (1927-yilda tugʻilgan), yozuvchi, jurnalist.
• Bauirjon Momishuli (1910—1982) — Sovet Ittifoqi Qahramoni, Moskva jangi qatnashchisi.
• Baxitjan Ertaevich Ertaev (1952-yilda tugʻilgan), Qozogʻiston Respublikasi Qurolli Kuchlari Bosh shtabi boshligʻi, general-leytenant.
• Abzal Saparbekuli — Qozogʻiston elchisi.
• Azimsharov Alixan Azimsharovich (1949-yil) — Terapevt.
• Chingisboyeva Oltinkul Jursinaliyeva (1948-yil) — feldsher- akusher.
  • Sherxon Murtazo (1932—2018) — yozuvchi, jamoat arbobi, Qozogʻiston Respublikasida xizmat koʻrsatgan madaniyat xodimi, Qozogʻiston xalq yozuvchisi.
  • Mirazova Ayagul Toreevna (1948-yil) — Qozogʻiston Mehnat Qahramoni, Qozogʻiston SSR xalq taʼlimi aʼlochisi, pedagogik mehnat faxriysi, Olmaota shahri faxriy fuqarosi.