Shayx Hasina
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Shayx Hasina Vazed (1947-yil 28-sentyabr)[1] — Bangladeshlik siyosatchi, 2009—2024-yillarda Bangladesh Bosh vaziri boʻlib ishlagan. Hasina Bangladeshning asoschisi va birinchi prezidenti Bangabandhu Shayx Mujibur Rahmonning qizi[2]. U avval 1996-yilning iyunidan 2001-yilning iyuligacha bosh vazir lavozimida ishlagan. U Bangladesh tarixidagi eng uzoq vaqt xizmat qilgan bosh vazir bo‘lib, jami 18 yildan ortiq vaqt davomida xizmat qilgan. 2025-yil 12-avgust holatiga ko‘ra, u tarixda dunyodagi eng
uzoq vaqt xizmat qilgan ayol Bosh vazir hisoblanadi[3][4][5] Shuningdek, u Bosh vazir lavozimida eng uzoq qolgan ayol rekordchi hisoblanadi.
2014-yilda Bangladesh Millatchilar partiyasi tomonidan boykot qilingan saylovda u uchinchi muddatga qayta saylandi. U 2018-yilda muxolifat zoʻravonligi bilan kechgan saylovlardan soʻng toʻrtinchi muddatga gʻalaba qozondi. Shayx Hasina 2018-yil 30-dekabrda o‘tkazilgan 11-milliy parlament saylovlarida uning partiyasi Avami Ligasi boshchiligidagi Buyuk Alyans mutlaq g‘alaba qozonganidan so‘ng, 2019-yil 7-yanvar kuni to‘rtinchi marta Bangladesh Xalq Respublikasi Bosh vaziri sifatida qasamyod qildi. Shayx Hasina bir qancha reytinglarda dunyodagi eng qudratli ayollardan biri sanaladi[6][7]
Remove ads
Yoshligi
Hasina 1947-yil 28-sentyabrda Sharqiy Bengaliyadagi Tungipara shahridagi Bengal musulmon shayxi oilasida tugʻilgan. Uning otasi Bangladeshning asoschisi va birinchi prezidenti Shayx Mujibur Rahmon edi. Uning otasi bobosi Shayx Lutfar Rahmon orqali Iroq arablaridan kelib chiqqan boʻlib, u XV asrdagi musulmon voizi Bagʻdodlik Shayx Avvalning bevosita avlodi boʻlgan[8]. Onasi Shayx Fazilatunnisa Mujib edi[9]. U koʻplab intervyularida otasining siyosiy ishlari tufayli qoʻrquvda oʻsganini aytgan[10]. U 1968-yilda fizik MA Vazed Miahga turmushga chiqdi [11] U Dakka universitetining talabalar siyosatida faol ishtirok etgan[12].1975-yil 15-avgustda Bangladesh armiyasining dindan qaytgan ofitserlari tomonidan amalga oshirilgan harbiy to‘ntarishda uning otasi va uning ko‘pchilik oilasi o‘ldirilganida, Hasina Bangladeshda bo‘lmagan. U Gʻarbiy Germaniyada yadro fizikasi boʻyicha ishlagan eri, MA Vazed Miah bilan birga edi. U 1975-yil oxirida Hindistondan boshpana olgan holda Yangi Dehliga koʻchib oʻtdi. Uning oʻgʻli Sajib Vazed Joy Hindiston maktab-internatlarida tahsil olgan. Hindistonda boʻlgan vaqtlarida Hasina siyosat bilan shugʻullanmadi, lekin Hindistonning boʻlajak
prezidenti Pranab Mukerjining rafiqasi Suvra Mukerji bilan yaqin doʻst edi[11][13].
Hasina 1981-yil 16-fevralda Avami ligasini boshqarishga saylanguniga qadar Bangladeshga qaytishi taqiqlangan va 1981-yil 17-mayda uyiga kelgan[10].
Remove ads
Dastlabki siyosiy martabasi
Harbiy boshqaruvga qarshi harakat, 1981-1991
Hindistonda surgunda yashayotgan Hasina 1981-yilda Avami Ligasi (AL) prezidenti etib saylandi[14].
Hasina 1980-yillar davomida hibsda edi. 1984-yilda u fevral va noyabrda yana uy qamogʻiga olindi. 1985-yil mart oyida u yana uch oyga uy qamogʻiga oʻtkazildi[15][16].
Hasina va AL 1986-yilda prezident Husayn Muhammad Ershad davrida oʻtkazilgan Bangladeshdagi umumiy saylovda qatnashgan. U 1986-1987-yillarda parlament muxolifati yetakchisi boʻlib ishlagan[9]. U Ershodga qarshi muxolifat sifatida sakkiz partiyadan iborat ittifoqni boshqargan[17]. Hasinaning saylovda ishtirok etish qarori uning raqiblari tomonidan tanqid qilingan, chunki saylov harbiy holat sharoitida oʻtgan va boshqa asosiy muxolifat guruhi soʻrovni boykot qilgan. Biroq, uning tarafdorlari u Ershod hukmronligiga qarshi kurashish uchun parlamentdan samarali foydalanganini taʼkidladilar. Ershod parlamentni 1987-yilning dekabrida Hasina va uning Avami Ligasi neytral hukumat ostida yangi umumiy saylov oʻtkazishga chaqirish maqsadida isteʼfoga chiqqanida tarqatib yubordi. 1987-yilning noyabr va dekabr oylarida Dakkada ommaviy qoʻzgʻolon boʻlib oʻtdi va bir necha kishi, jumladan, Avami Ligasi faoli va Hasinani qoʻllab-quvvatlagan Nur Husayn halok boʻldi[18].
Uning partiyasi Xalida Ziya boshchiligidagi Bangladesh Millatchilar partiyasi (BNP) bilan birgalikda demokratik yoʻl bilan saylangan hukumatni tiklash boʻyicha ishlarni davom ettirdi, ular mamlakatni parlament boshqaruv shakliga qaytarish boʻyicha konstitutsiyaviy
referendumdan soʻng erishdilar. 1991-yilgi parlament saylovlarida BNP gʻalaba qozondi.
Muxolifat rahbari, 1991-1996
Bir necha yillik avtokratik boshqaruvdan soʻng, keng tarqalgan norozilik namoyishlari va ish tashlashlar iqtisodiyotni falaj qildi. Hukumat amaldorlari buyruqlarni bajarishdan bosh tortdilar va isteʼfoga chiqdilar. Bangladesh miltiqlari aʼzolari namoyishchilarga qarata oʻq otish oʻrniga qurollarini qoʻyishdi va komendantlik soati ochiqdan-ochiq buzildi. Hasina Xolida Ziyo bilan birga Ershodga muxolifatni tashkil qilishda ishlagan[19]. 1990 yil dekabr oyida boʻlib oʻtgan ommaviy norozilik namoyishi Ershodni oʻz vitse-prezidenti, Bangladesh Oliy sudining bosh sudyasi adliya Shahabuddin Ahmad foydasiga isteʼfoga chiqargach, hokimiyatdan chetlatilgan. Ahmad boshchiligidagi muvaqqat hukumat parlamentga umumiy saylov oʻtkazdi. Xalida Ziyo boshchiligidagi Bangladesh millatchi partiyasi umumiy ko‘pchilik ovozni qo‘lga kiritdi va Hasinaning Avami ligasi eng yirik muxolifat partiyasi sifatida maydonga chiqdi[20]. Hasina ishtirok etgan uchta saylov okrugidan ikkitasida yutqazib, bittasida g‘alaba qozondi. Magʻlubiyatdan soʻng, u partiya prezidenti lavozimidan isteʼfoga chiqishni taklif qildi, ammo partiya rahbarlarining iltimosiga binoan oʻz faoliyatida qoldi.
Bangladeshdagi siyosat 1994-yilda, oʻsha okrug deputati, Hasina partiyasi aʼzosi vafotidan soʻng oʻtkazilgan Magura-2dagi qoʻshimcha saylovdan soʻng hal qiluvchi burilish yasadi. Avami ligasi oʻz oʻrnini qaytarib olishini kutgan edi, ammo BNP nomzodi soxtalashtirish va manipulyatsiya orqali gʻalaba qozondi[21].
Remove ads
Bangladesh Bosh vaziri, 1996-2001
Avami Ligasi (AL) boshqa muxolif partiyalar bilan birgalikda navbatdagi umumiy saylovlar neytral muvaqqat hukumat ostida o‘tkazilishini va muvaqqat hukumatlarning saylovlarni boshqarishi sharti konstitutsiyaga kiritilishini talab qildi. Hukmron Bangladesh millatchilar partiyasi (BNP) bu talablarga amal qilishdan bosh tortdi[22].Hasina Bangladesh Bosh vaziri lavozimida birinchi muddatni 1996 yildan 2001 yilgacha boshqargan. U Bangladesh mustaqillikka erishgandan keyin butun besh yillik muddatini yakunlagan birinchi bosh vazir bo‘ldi. [9] U Hindiston bilan Gang daryosini boshqaradigan 30 yillik suv taqsimoti shartnomasini imzoladi. Uning maʼmuriyati Shayx Mujib, uning otasi va Bangladeshning birinchi prezidentining qotillariga taʼqib qilishdan daxlsizlik bergan tovon toʻlash toʻgʻrisidagi qonunni bekor qildi. Uning hukumati telekommunikatsiya sanoatini xususiy sektor uchun ochdi, shu paytgacha u faqat davlat kompaniyalari bilan cheklangan edi. 1999 yilda hukumat xususiy sektorni mustahkamlash va oʻsishni ragʻbatlantirishga qaratilgan Yangi sanoat siyosatini (NIP) boshladi. [23]
2001-2008: Muxolifat davri
Avami ligasi deputatlari keyingi davrda parlamentda tartibsiz qatnashdilar[24]. 2003-yil oxirida Avami ligasi hukumatga qarshi birinchi yirik harakatini boshladi va partiya bosh kotibi Abdul Jolilning hukumat 2004 yil 30 aprelgacha qulashi haqidagi bayonoti bilan yakunlandi. Bu amalga oshmadi va Jalilni bilvosita qoʻllab-quvvatlagan partiya va Hasinaga zarba sifatida qaraldi. 2007-yil aprel oyida Hasinaga 2006-2008-yillardagi siyosiy inqiroz davrida harbiylar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan muvaqqat hukumat tomonidan tovlamachilik va tovlamachilikda ayblangan. U tadbirkor Tajul Islom Farukni 1998 yilda uning kompaniyasi elektr stansiyasini qurishdan oldin uni pora berishga majburlaganlikda ayblangan. Faruk oʻz loyihasini maʼqullagani uchun Hasinaga pul toʻlaganini aytdi[25]. Hasina mamlakatni tark etib, avval AQShga, keyin esa Buyuk Britaniyaga qochib ketdi[26].2008-yil 13-yanvarda Hasina ikki qarindoshi, singlisi Shayx Rehana va amakivachchasi Shayx Selim bilan birga maxsus sud tomonidan tovlamachilikda ayblangan[27]. 6-fevral kuni Oliy sud uni favqulodda holat joriy etilgunga qadar sodir etilgan jinoyatlar uchun favqulodda holatlar to‘g‘risidagi qonunlar bo‘yicha jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin emasligi haqidagi qaror bilan sud jarayonini to‘xtatdi. [28]2008-yil 11-iyunda Hasina tibbiy sabablarga koʻra shartli ravishda ozod qilindi. Ertasi kuni u eshitish, koʻz muammolari va yuqori qon bosimi uchun davolanish uchun
AQShga uchib ketdi[29]. Uning shaxsiy shifokori Sayid Modasser Ali muvaqqat hukumatni Hasinaning hibsga olingan vaqtida davolanishiga beparvolik qilgani uchun sudga berish bilan tahdid qildi[30].
Remove ads
Bangladesh Bosh vaziri, 2009-yildan hozirgacha
Ikkinchi premerlik, 2009-2014
2008-yil 6-noyabrda Hasina 29-dekabrga belgilangan 2008-yilgi umumiy saylovda ishtirok etish uchun Bangladeshga qaytib keldi[31]. U parlament saylovlarida Husayn Muhammad Ershod boshchiligidagi Jatiya partiyasi bilan „Buyuk ittifoq“ shiori ostida uning asosiy hamkori sifatida ishtirok etishga qaror qildi. 2008-yil 11-dekabrda Hasina matbuot anjumanida oʻz partiyasining saylovoldi manifestini rasman eʼlon qildi va 2021-yilgacha „Raqamli Bangladesh“ni qurishga vaʼda berdi[32].Hasina oʻz partiyalarining avvalgi muvaqqat hukumat tomonidan amalga oshirilgan islohotlarni qoʻllab-quvvatlagan koʻplab siyosatchilarni lavozimidan chetlatdi. U 2009-yilda Bangladesh miltiqlari qoʻzgʻoloni koʻrinishidagi yirik milliy inqirozga qarshi turishi kerak edi, natijada Bangladesh armiyasi zobitlari, shu jumladan 75 kishi halok boʻldi[33][34]. Bangladesh armiyasining baʼzi ofitserlari oʻlimda Hasinani aybladilar, chunki ular ilgari armiyaga yuborilmagan[35]. 2011-yilda parlament partiyasiz muvaqqat hukumatga saylovlar oʻtkazishni talab qiluvchi qonunni olib tashladi[36]. 2012-yilda u qatʼiy pozitsiyani saqlab qoldi va 2012-yilgi Rakxayn shtatidagi tartibsizliklar paytida Myanmadan qochgan rohinja qochqinlariga kirishga ruxsat bermadi[37].
Remove ads
Shaxsiy hayoti
1968-yilda Xasina bangladeshlik fizik, yozuvchi va Bangladesh Atom energiyasi komissiyasi raisi MA Wazed Miahga (1942-2009) turmushga chiqdi[1][38] Uning Sajib Vazed ismli oʻgʻli va Saima Vazed ismli qizi bor[1]. Hasinaning yagona tirik ukasi Shayx Rehana 2017-yilda Gopalganjdagi Avami ligasi Tungipara upazila bo‘limining maslahatchisi etib tayinlangan[39]. Sheikh Hasina o‘zining siyosiy faoliyati davomida jami 19 marta o‘z hayotiga suiqasddan omon qolgan[40].
Remove ads
Jahonda
Manbalar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads