Aristotele
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Aristòtełe[1] (in grego antigo: Ἀριστοτέλης, Aristotélēs; Stagira, 384 a.C. – Càlside, 322 a.C.) el xe stà un fiłòxofo greco, dito "el fiłòxofo del'imanénsa". El xe considerà un dei più inovativi e prołìfisi ómeni de cultura del mondo antigo e na de łe mente fiłoxòfeghe più stimae e influénte, e anca un precursor de scoverte in desferénti canpi de ła conosiénsa.
Aristòtełe el ga cresuo un sistema fiłozòfego de estension strazordenaria, drio spasiar da ła łòzega a ła metafìzega, da l'ètega a ła poètega, da ła fìzega a ła biołozia.
El ga ponesto łe baze de racuante disipline sientìfeghe e'l ga tenjuo sanca in maniera concluziva a'l nasimento de'l mètodo enpìrego, drio pòner l'oservasion l'esperiensa sensìbiłe a'l sentro de ła conjosensa. A'l roverso de'l so mistro Platon, che'l privilejava l'intełezìbiłe e łe idee, Arisòtełe el ga consepio ła reraltà cofà un insenbre ordenà de sostanse tanzìbiłi, indotae de forma e fin.
Ła so influensa ła se estende ben oltra l'antighità: inte'l Età de mezo el ze stà considerà el "Fiłòzofo" par cełensa da i pensaori scołàsteghi, in particołare da Tomazo da Acuin, e i so scriti i ga continuà a èsar studiai fiso manman el Renasimento e oltra. Łe so òpare, tante łe ne ze rivae soto forma de aponti e tratai tècneghi, łe conpone oncora ancò el ponto de referimento par racuanti canpi de'l saver.
Remove ads
Biografia
Aristotele el xe nasùo a Stagira, sità de ła Macedonia greca, inte el 384 a.C. El xe intrà inte ła scóła de Platon xà a disisete ani e el só maestro el ghe ga dà i primi fondamenti de pensièr, influensando ła sóa fiłoxofia. Co el maestro el xe morto, a trentasete ani Aristotele el se ga spostà a Aso, indove el ga fondà na sóa scóła, de ciara ispirasion platònega, co dó conpagni ciamai Corisco e Erasto. El se gà spoxà co Pitia, ła fia de Ermia, el tirano del posto e daspò tre ani el xe 'ndà a Mitiłene, sul'ìxoła de Lesbo.
Na svolta par ła sóa vita ła xe capitada inte el 342 a.C., co el re de Macedonia Fiłipo eo gà ciamà par arlevar el só fio Lisandro[2], chel deventerà inperador de na granda parte del mondo eora cognosùo. El ga avùo sto incargo grasie al fato che só pare, Nicomaco, el gera stà dotor a ła corte macèdone qualche dexena de ani prima. Lisandro, da Aristotele, el ga tólto ła concesion de superiorità de ła xente greca e del bixogno de na poténte e granda unità połìtega.
Inte el 335 a.C. Aristotele el xe tornà indrio a Atene, indove el ga fondà ła cademia ciamada Liceo[3], chel podéva despóner de un pòrtego, ciamà perìpato, indove el fiłòxofo el tegniva łe sóe łesion. Grasie al favor del'inperador Lisandro, Aristotele el gaveva a despoxision na granda quantità de material e testi.
A ła fin Lisandro el xe morto inte el 323 a.C. e a Atene ła reputasion de Aristotele, considerà masa visin al'inperador morto, ła xe crołada. El fiłòxofo el xe morto a Càlside l'ano daspò, par un małano al stòmego.
Remove ads
Òpere
Łe òpere de Aristotele łe se divide in scriti acroamàtisi o exotèrisi, chei i xe spunti par łe lesion del fiłòxofo, e esotèrisi, fati par el pùblico. Sti ùltemi i xe un grupo de diàłoghi, un protrètico' (testo chel conségia ła fiłoxofia) e un su ła fiłoxofia .
I exotèrisi invese i xe dixisi in:
- Testi de metafìxica, in quatòrdexe libri, chei demostra ła progresiva destinsion del pensièr de Aristotele da queo del maestro Platon, i ga come tema prinsipal ła sostansa, prinsipio baxe del'èser aristotèłego, da ła qual deriva łe tratasion del discorso su łe cauxe prime, del devegnir e de Dio, ła sostansa imòviłe.
- Cołigà a ła metafìxica el xe l'órganon, chel suna tuti i testi de łòxica chei parla de categorie, conceti, propoxision e siłogismi.
- Testi de fìxica, chei suna temi desferénti come matemàtega e fiłoxofia, i ga come prinsipio fondamental el movimento.
- Testi de ètica, połìtega e arte.
Remove ads
Notasion
Altri projeti
Linganbi foresti
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads