Cometa

Na cometa ła xe un ojeto celeste bastansa ceo, conpagno de n'asteroide ma fato par de pi de giaso. Inte el Sistema Sołare le òrbite de łe comete łe xe anca pi distanti de cheła de Pluton. De sołito łe comete no łe xe vixìbiłi a òcio nudo e par vardarle se dopara i tełescopi, anca se a volte łe połe èsar cusì ciare e renti de ła tera che łe połe védarse anca a ocio nudo.

Na foto de ła cometa Hale-Boop

Łe comete łe ga de sołito orbite altamente eccentric orbite ełitiche, e łe ga un gran intervało de periodo orbitałe, che łe va da diversi ani a potensialmente diversi milioni de ani. Le comete a periodo curto łe vien dała sentura de Kuiper o dała so asocià disco sparso, che łe xe oltre l’orbita de Netuno. [[#Periodo longo|Se pensa che łe comete a periodo longo] łe vegna dała Nuvoła de Oort, na nuvoła sferica de corpi giasài che ła se slonga da fora dała fasa de Kuiper a metà strada deła steła pi visina.^[1] Łe comete a longo periodo łe vien messe in movimento verso el Sol da perturbasion gravitasionałe da stéłe che pasa e dała marea gałatica. Łe comete iperbołiche łe pol pasare na volta atraverso el sistema sołare prima de esar butàe nel spasio interstełare. L’aparision de na cometa ła xe ciamà aparision.

Comete estinte che łe xe pasàe tante volte vissin al Sol łe ga perso quasi tuti i so vołatiłe giassi e pólvare e i pol deventar somejare a picołi asteroidi.^[2] Se pensa che i asteroidi i gabia na orixene difarente dałe comete, avendose formài drento l'orbita de Giove pitosto che nel Sistema Sołare esterno.^[3][4] Tutavia, ła scoperta de comete deła sintura prinsipałe e de centauro pianeti minori ła ga sfocà ła distinsion tra asteroidi e comete. A l'inizio del XXI secolo, la scoperta de alcuni corpi minori con orbite de comete a lungo periodo, ma caratteristiche dei asteroidi interni del sistema solare, xe stai ciamadi cometa manx. Sono ancora classificati come comete, come C/2014 S3 (PANSTARRS).^[5] Vintisete comete Manx łe xe stà catàe dal 2013 al 2017.^[6]

Al 2021, ghe xe 4.584 comete conosùe.^[7] Tutavia, questo el raprexenta na frasión picoła de ła popołasion potensiałe totałe dełe comete, parché el serbatoio de corpi simiłi a comete inte ła sistema sołare esterno (inte ła Oort cloud) ła xe de sirca un trilion.^[8][9] Pi o manco na cometa a l’ano ła xe vixibiłe a ocio nudo, anca se tante de queste łe xe debołe e poco spetacołari.^[10] I exénpi particołarmente łuminoxi i xe ciamài "grande comete". Łe comete łe xe stà visitàe da sonde sensa equipaggio come łe Deep Impact deła NASA, che łe ga fato s-ciopar un cratere suła Cometa Tempel 1 pa studiar el so interno, e ła Rosetta de l'Agensia Spasiàl Europea, che ła xe deventada ła prima nave spasiàl.^[11]