Perù
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
El Perù (en kecua e in aimara: Piruw), ufisalmente Repùblega del Perù, el ze un paeze sovran ponesto a l'ovest de Amèrika del Sud. El osèano Pasìfego el borda ła so kosta e el konfina co l'Ekuador e Kołónbia al nord, Braziłe a l'est, e Bołìvia e Ciłe al sudest. El so teritòrio el ze formà da difarenti paezaji: łe vałi, i altipiani (las mesetas) e łe alte sime de ła Kordilera de łe Ande łe se deslarga a l'ovest verso ła kosta dezèrtega e a l'est verso de l'Amasònia. El ze uno dei paezi ko pì granda diversità biołòzega e pì alte reserve minerałi del mondo[14][15].
.jpg)
Remove ads
El Antigo Perù el zera sta na rejon de sucesive siviłizasion partindo dal sorzimento de keła Karałe-Supe inte el 3200 v. K.[16]. El Inpero inkàego el zera sta l'ùltemo Stato autòktono o indìzeno, el kuało el ghea domenà granda parte de l'osidente sudamerican verso el sekoło XV. Inte el sekoło dopo, ła se ghea vesta ła Konkuista de l'Inpero Inka, dopo de ła kuała el teritòrio el se ghea konfigurà kofà un vireinà de l'Inpero spagnoło. No-ostante de ke inte łe Leji Nove del 1542 se ghe rekonoseva i indìzeni kofà dei sùditi lìbari de ła Korona spagnoła, ła kreasion de łe incomiende łe ghea zenerà ke ła ekonomia del vireinà ła se fuse artikułada da torno al disfrutamento de l'arzento e oro kol lavoro forsà dei indìzani e de sciavi africani in miniere e kanpi. Inte el 1551, ła korona spagnoła ła fonda ufisalmente ła Università de San Markos de Lima, ła prima e pì antiga università del Novo Mondo[17]. Le reforme borbòneghe del sekoło XVIII secoło łe ghea orizenà difarenti sorlevamenti kontro ła autorità kołoniałe, intrà i kuałi el zera sta ła rebejon de Túpak Amaru II[18].
Ko ła okupasion de Spagna e ła promulgasion de ła kostitusion spagnoła del 1812, i se ghea difondesto idee de autonomia pułìtega inte ła Amèrika spagnoła. La Indipendensa del Perù ła zera stada proklamà formalmente inte el 28 de lujo del 1821 dal zenerałe José Francisko de San Martín e Matoras, e ła zera sta definia inte ła bataja de Aiakuco tre ani dopo[19]. El paeze el se ghea mantegnesto in recesion e soto el kaudilismo miłitare finmente al perìodo de prosperità e deklin de ła era del Guano, ke ła zera finia poko prima de ła Guera del Pasìfego. Inte el dopoguera, ła se ghea cimentà na pułìtega ołigàrkega ke ła ghea prevałesto finmente a ła fin dei Undaze ani del goerno de Augusto Bernardino Leguía. I sucesivi goerni demokràteghi i zera stai kostantemente interonpesti da kolpi de Stato[20]. Inte el 1968, ła se ghea inponesto na ditadura miłitar de tinta sociałista ke ła ghea introduzesto difarenti e profonde reforme de stanpo nasionałista[21]. El goerno demokràtego e reprezentativo el zera sta restabiłio inte el 1980, anka se el zera skumisià un perìodo karaterizà da un sanguenàrio konflito armà intrà i grupi teroristi de Sendero Luminoso e MRTA kontro del Stato; e inte el kontenpo na krize inflasionària. Inte i ani 1990 el se ghea inplementà un modeło ekonòmego neołibarałe, ke el sèvita rezistendo onkora inte el dì de unkó. Gràsie al modeło ekonòmego adotà, inte el skumìsio del XXI sekoło, el paeze el ghea sperimentà un inportante kresimento ekonòmego e na redusion de ła poaresa.
El Perù el ze konsiderà èsar un markà emerzente[22], ko un alto pontejo inte l'Ìndaze de desviłupo uman e na ekonomia dei rèditi mèdia alta. Intrà łe so prinsipałi atività ekonòmeghe łe se inklude ła agricultura, ła minerària, ła peska, ła kostrusion e el komèrcio[23].
La kultura peruana ła ze difarente kofà rezultà de l'intenso smisioto kulturałe orizenà inte el perìodo de ła kołonizasion. A sto smisioto ła se unise na posteriora influensa de imigrasion inte el XIX secoło provegnenti dal Japon, Cina e Eoropa. Ła łéngua prinsipałe e pì parlà ła ze ła łéngua spagnoła, anka se un nùmero signifegadivo de peruani i parla vàriei łéngue nadive, intrà łe pì parlae el Kecua (inte ła so variansa suregna[24]), ła Aimara, l'Ashàninca e el Aguaruna. Pułitegamente, el paeze el ze organizà kofà na repùblega presidensiałista ko un sistema multipartidista struturà soto i prinsipii de ła separasion dei poderi e desentrałizasion. Aministrativamente, el se divide in veintikuatro departementi e ła provincia konstitusionałe del Kalao[25].
Remove ads
Organizasion teritoriałe
Goerni rejonałi
I departementi łe ze łe divizion aministrative majori del paeze d'akordo ko ła kostitusion in vigor[26]. La divizion departementałe ła nase partindo da ła Indipendensa. El grado de autonomia dei departementi el ze sta flutuante inte ła istòria. Inte l'ano 2002, i zera stai kreai veintisìncue goerni rejonałi kofà enti autònomi destinai a aministrar i veintikuatro departementi e ła provincia del Kalao. I goerni rejonałi i ze formai da un goernador e un konsejo, i kuałi i vien ełezesti da votasion direta e i sta inte el so inkargo par un perìodo de kuatro ani[27]. Le ze zurisdision kol so pròpio goerno rejonałe i seventi vintikuatro departementi e ła provincia kostitusionałe:
.png){kind=small}
.png){kind=small}
Goerni locałi
Le provinse (196 provinse inte el 2015) i ze i munisipi del paeze, komandai da konseji komunałi konosesti kofà Munisipałità Provinsałi. Sti kuà a so volta, i se kata sudividesti in distreti, i kuałi i ze 1869[28], dirizesti a so volte da Munisipałità Distretuałi. La leje ła permete ła konformasion de Munisipałità de Sentri Popołai, ke i dirize el goerno munisipałe de na popołasion distante da ła kapitałe del distreto par petision dei so abitanti. Ai prinsipałi mandai pułìteghi dei goerni Munisipałi, ełezesti ko un voto popołar ogni kuatro ani, i vien denomenai Sìndaghi provinsałi o Sìndaghi distretuałi (in spagnoło: Alcaldes Provinciales o Alcaldes Distritales).
Àree metropułitane
Le àree metropułitane łe se ga formà kofà konsevensa del kresimento urban de łe sità peruane pì popołae e łe ze formae da ła integrasion de do o pì munisipii. Drio ła Leje 27795 de Demarcasion e Organizasion Teritoriałe, łe vien konsiderae metròpułi peruane łe sità ke łe ga pì de 500 001 abitanti e ke i ga un Pian de Reorganizasion e un Pian de Desviłupo Metropułitan[29], ste kuà łe ze: Lima-Kalao,[30] Trujillo,[31] Arekipa,[32][33] Ciklaio[34] e Piura.[35]
Remove ads
Demografia
El ga 27 949 630 abitanti.
Gałeria de someje
Masiso de el Huaskaràn a el sentro ovest
fiume Manù a sudest
panorama de Kuzko
sito istorego de Cancan
Notasion
Altri projeti
Łinganbi foresti
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads