Svìsara

Ła Svìsara (en tedesco Schweiz, in franseze Suisse, in itałian Svizzera, in romansio Svizra), co nome ofisial Confederasion Svìsara (in tedesco Schweizerische Eidgenossenschaft, in franseze Confédération Helvétique, in itałian Confederazione Svizzera, in romancio Confederaziun Svizra, in łatin Confœderatio Helvetica^[28]), el ze un paeze de l'Eoropa sentrałe.
Ła confina a nord co ła Zermania, a est co'l Liechtenstein e l'Àustria, a sud co l'Itałia, e a òvest co ła Fransa.

Svìsara

Schweizerische Eidgenossenschaft (de) Confédération suisse (fr) Confederazione Svizzera (it) Confederaziun svizra (rm)
Bandiera Stema
Ino	Swiss Psalm
Bomò	«Unus pro omnibus, omnes pro uno (it) »
Epònemo	Canton Svitto
Pozision
46°47′54.82″N 8°13′55.1″E46°47′54.82″N, 8°13′55.1″E
Continente	Eoropa
Capitałe	Berna (1848–)
Popołasion
Totałe	8 902 308 (2023)
Densità	215,63 hab./km²
Zènaro	4 322 218 (%48,6)   (%47,8) 4 253 063
Demònemo	svìsara, svìsare, svìsari, svìsaro
Idioma	todesco italian franseze romàncio
Speransa de vita	82,89756 (2015, 2016) −1,10244 (2021)
Taso de suicìdio	9,8 (2019)
Putełi no scołarizai	69 459 (2015) −5 734 (2014)
Zeografia
Parte de	Eoropa sentrałe
Àrea	41 285 km²
Ponto pì alto	Ponta Dufour (4 634 m)
Ponto pì baso	Lago Major (193 m)
Rente a	Àustria   Fransa   Itàłia   Zermània   Liechtenstein   Union Eoropea (1957–)
Dati istòreghi
Avegnimento ciave	introduzione del suffragio universale per uomini e donne (it)
Dì festivo	Festa nasionałe svìsera (1° de agosto) vènare santo (du dì prima de Pàscua) cao de l'an (1° de genaro) notte di San Silvestro (it) (31 de diçenbre) luni de Pàscua (dì dopo Pàscua) Ascensione di Gesù (it) vezìlia de Nadałe (24 de diçenbre) Dì de Nadałe (25 de diçenbre) Santo Stefano in Ungaria (20 de agosto)
Organizasion pułìtega
Forma de goerno	sistema diretoriałe e repùblega federałe
Òrgano ezecutivo	consejo federałe
Òrgano lejislativo	Asenblea Federałe
Canceliero de ła Confederasion Svìsara	Viktor Rossi (1º de zenaro 2024)
Presidente de ła Confederasion Svìsara	Viola Amherd (1º de zenaro 2024)
Màsema autorità zudisiałe	Corte suprema federałe de ła Svìsara
Ìndaze de Democrasia	9.32/10
Menbro de	Organizasion de łe Nasion Unìe[1], Organizasion par ła Cooperasion e Desviłupo Econòmego, Consejo d'Eoropa, Ajensia Spasiałe Eoropea, Organizasion mondiałe del comerso[2], Asociasion Eoropea de Lìbaro Scànbio, Oservatòrio Eoropeo del Sud, Organizasion par ła Seguresa e Cooperasion inte l'Eoropa, Banca Internasionałe par ła Recostrusion e Desviłupo, Asociasion Internasionałe del Desviłupo, Corporasion Finansiària Internasionałe, Organismo Multilaterałe de Garansia dei Investimenti, Sentro Internasionałe de Regołamento de Difarense Rełasionae ai Investimenti, Banca Africana del Desviłupo[3], Banca Aziàtega del Desviłupo, Grupo Austràlia, Union Eoropea dei Pagaminti, EUROCONTROL, Rezime de Controło de ła Tecnołozia dei Mìsiłi[4], Interpol[5], Grupo de Fornidori Nucleari[6], Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe[7], Ajensia Internasionałe de l'Enerzia[8], UNESCO[9], Grupo de Oservasion de ła Tera, Union Postałe Universałe[10], Union Internasionałe de Tełecomunicasion[11], Spàsio Schengen[12], Organizasion Internasionałe de ła Francofonia, Visa Waiver Program[13], Organizasion Internasionałe de Protesion Siviłe[14], Organizasion Meteorołòzega Mondiałe[15], Organizasion mondiałe de ła sanità[16], Sentro Internasionałe par el Desviłupo de Pułìteghe Migratòrie, Organizasion Mondiałe de łe Dogane[17], Liansa Internasionałe par ła memòria del Olocàusto[18], CERN Council[19] e Tratà de No-Prołifarasion Nucleare[20]
Economia
PIL nomenałe	807 706 035 352 $ (2022)
Persentuałe IVA	7,7 %[21]
Budget	89 700 000 000[22]  (2024[22] )
Ìndaze de desviłupamento oman	0,962[23]  (2021[23] )
Moneda	franco svìsaro
Banca sentrałe	Banca Nasionałe Svìsara
Taso de dezocupasion	4 %[24]
Coefisente de Gini	33.1/100
Còdazi de identifegasion
ISO 3166-1	CH[25] CHE 756
Còdaze de matricołasion	CH
Fuzo oràrio	UTC+1 Ora de l'Eoropa Sentrałe UTC+2 Eoropa/Zurigo
Domìnio de primo liveło	.ch[26] e .swiss
Prefiso tełefònego	+41
Tełèfono d'emerzensa	112 (servìsio de emerzensa) 117 (połisia) 118 (ponpieri) 144 (servìsio mèdego d'emerzensa) 1414 (ełicòtaro, servìsio mèdego d'emerzensa) 140 (asistensa stradałe) 145 (invełenamento)
Còdaze NUTS	CH0
Preza ełètrega	Europlug[27] e tipo J[27]
Sito web	admin.ch

Istoria

Ła Confederasion Svìsara ła jera abitàa inte l'antighità da i Elvezi^[29], un pòpoło de raiza gàłega.
Ła ze stàa concuistada da i Romani guidài da Giułio Cesare durante ła so concuista de ła Gałia.

El 1° de agosto de'l 1291 i raprezentanti de tre cantoni i ga desidesto de ałearse formando na confederasion. Isteso, ła jera senpre influensada da l'Inpero Austrìago.
Ła ze stà reconosesta independente co ła Paze de Vestfałia inte'l 1648.

Napołeon ła ga invadùa inte'l 1798 e ła ze deventàa na repùblega. Inte'l 1803 se ga reformà na confederasion ciamada Confederasion Elvètega.
Inte'l 1815, co'l Congreso de Viena, ła ze stàa reconosùa cofà stato de "neutrałità permanentemente armada".

Zeografìa pułìtega

Ła Svìsara ła ze un stato federałe.

Divizion aministrative

Ła ze dividesta in 26 cantoni, ognun co ła so autonomìa łejislativa e fiscałe.

Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Cantoni de ła Svisera.

Partesipasion a organizasion sorastatałi

Ła ze senpre stada neutrałe anca tegnendo rełasion comersiałi e pułìteghe co altri Stati e ła ga negà de vołer ndar drento inte ła CEE e ła NATO.

Capitałe e altre sità

Ła capitałe federałe de facto ła ze Berna, che ła ze anca ła capitałe de l'omònimo canton.

Cultura

Durante ła Revołusion protestante in Svìsara vivéa do inportanti teołoghi cofà Ulrico Zwingli e Zani Calvin.

Gałerìa de someje

• 
  Jasaro de Aletsch
• 
  Cascada de'l Reno
• 
  Panorama de Baziłèa
• 
  Sito UNESCO de'l monaster benedetin de San Zani in Müstair