Azot

Azot (N — nitrogenium latinan kelel «sündutai nitratad») om seičemenz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videndestoštkümnendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — videnden gruppan päalagruppas, VA), tabluden kahtendes periodas.

7	0 0 0 0 0 5 2
N 14,00674
Azot

Azotan optine spektr

Ühthižed andmused

Vl 1772 šotlandine Daniel' Rezerford-himik pästi dissertacijad azotan ičendoiden ümbrikirjutamiženke^[1], lugetas händast azotan avaidajaks. Vll 1772−1777 ročine Karl Šeele-himik tedoiži azotan ičendoid i publikui rezul'tatoid, niiš ümbrikirjuti atmosferan il'mad ezmäižen kerdan kut «lämoiil'man» (hapanikan) i «reduil'man» (azotan) segoitust.

Vl 1787 nügüd'aigaižen himijan Antuan Lavuazje-alusenpanii tariči nimitada elementad azotaks (franc.: azote) amuižgrekan kelen ἄζωτος-sanaspäi azotos «hengmätoi», sikš miše azot ei pid'oitele palandan i hengaidusen processid.

Fizižed ičendad

Atommass — 14,00674. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 0,001251 g/sm³. Suladandlämuz — 63,15 K (−210,00 C°). Kehundlämuz — 77,35 K (−195,79 C°).

Azot om kaks'atomine gaz mujuta, maguta da hajuta. Londuseline azot kogoneb kahtes stabiližes izotopaspäi: ¹⁴N (99,635 %) i ¹⁵N (0,365 %). Sen ližaks om sadud 14 ratud radioaktivišt izotopad 10..13 i 16..25 atommassanke, üks' izomär mugažo (m11). Kaikiden niiden pol'čihodamižen pord om sekundad lühüdamb päiči ¹³N (kümne minutad), ¹⁶N (7,13 s) i ¹⁷N (4,173 s).

Himižed ičendad

Inertine element, no reagiruib päličmänendmetalloiden kompleksižidenke ühtnendoidenke. Azotan ühtnendad oma aktivižed da toksižed paksus.

Järgeližiš arvoimižiš azot reagiruib litijanke vaiše ičeze inertižusen tagut:

${\displaystyle {\ce {6Li + N2 -> 2Li3N}}}$

Reagiruib lämbitamižes erasidenke-se toižidenke metalloidenke i metallatomidenke substancijoidenke säten nitridoid mugažo:

${\displaystyle {\ce {3Mg + N2 -> Mg3N2}}}$

${\displaystyle {\ce {2B + N2 -> 2BN}}}$

Azotan i vezinikan reakcii om egzotermine, ammiak tegese sen satuseks:

${\displaystyle {\ce {N2 + 3H2 <=> 2NH3}}}$

Reagiruind mäneb molembinpol'žikš, kävutadas katalizatoroid (paksumba metalline raud alüminijan i kalijan hapandusidenke), korktoid lämuzid i painuzid ližadamha ammiakan sädandad. Se reakcii varatab ižandust azotühtnendoil, sauptab niiden kulutandan tobjad palad.

Kävutand

Seičemenz' element om levitadud londuses lujas, Man atmosfer kogoneb sišpäi 78,09 % mülün mödhe. Sadas il'maspäi, koume nelländest kändase ammiakaks.

Azot om üks' tarbhaižiš elementoišpäi elon olendan täht, mülüb vauktušihe. Kävutadas inertižeks ümbrištoks, agentaks vilugoitimiš.

Galerei

• 
  Nozoltadud azot
• 
  Kehui azot metalližes stokanas
• 
  Kolb azot-gazanke