Kal'cii

Kal'cii (Ca — calcium latinan kelel) om 20nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — kahtenden gruppan päalagruppas, IIA), tabluden nelländes periodas.

Kal'cii argonas

20	0 0 0 2 8 8 2
Ca 40,078
Kal'cii

Ühthine ümbrikirjutand

Kal'cii om levitadud Man kores lujas, otab 3,38 % massan mödhe (videnz' sija). Mülünd merivedes — 400 mg/L. Ei voi löuta kal'cijad joudjas olendas londuses elementan korktan himižen aktivižusen tagut.

Vl 1808 anglijalaine Hemfri Devi-himik sai elementarišt kal'cijad ezmäižen kerdan nepsan sambutadud moucan (Ca(OH)₂) i artutin hapandusen (HgO) elektrolizan abul platinan olendanke. Hän nimiti ut metallad latinižen calx-sanal genitivas (calcis) «mouc», «pehmed kivi».

Kal'cii om tarbhaine element eläjiden täht. Ristitun hibjan lud i hambhad mülütadas kal'cijan ühtnendoid. Elementan ionad palahtoittas vert.

Fizižed ičendad

Kal'cii om pehmed hobedaižvauged muglmetall, kudamb om lujas aktivine himižešti. Kristalline segluz om kubine, sen kaks' toižendad oma olmas. Toižetamine α↔β tegese 443 C° lämudel, madalambal lämudel segluz om tahkoncentriruidud, korktembal — mülüncentriruidud.

Atommass — 40,078. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,55 g/sm³. Suladandlämuz — 1112 K (838,85 C°). Kehundlämuz — 1757 K (1483,85 C°).

Londuseline kal'cii kogoneb kudes izotopaspäi, niiden keskes viž oma stabiližed: ⁴⁰Ca (96,941 %), ⁴²Ca (0,647 %), ⁴³Ca (0,135 %), ⁴⁴Ca (2,086 %), ⁴⁶Ca (0,004 %), ⁴⁸Ca (0,187 %, T_½=6,4 × 10¹⁹ vot, kändase titanaks). Tetas mugažo 18 ratud radioaktivišt izotopad 34..39, 41, 45, 47, 49..57 atommassanke, izomärid ei ole löutud. Kaikiš hätkembad oma ⁴¹Ca-izotop (sen T½ om läz 99400 vot), ⁴⁵Ca 162,6 päiväd pol'čihodamižen pordonke i ⁴⁷Ca (4,5 päivest). Radioaktivižed izotopad nomeranke 35..37 hajetas β- i protonižen čihodamižen kal't, kändasoiš argonaks i kalijaks. Kaik toižed izotopad heittas β-čihodamižen kal't, kändasoiš skandijaks, nomerad 38, 39 i 41 — kalijaks, nomer 41 kävutab elektronan tabadandad.

Himižed ičendad

Kal'cijan muigotandmär om +2. Element reagiruib hapanikanke, hloranke, bromanke, jodanke i hil'muiktuzgazanke honuzližel lämudel, oz.:

${\displaystyle {\mathsf {2Ca+O_{2}\rightarrow 2CaO}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Ca+Br_{2}\rightarrow CaBr_{2}}}}$

Reakcii vedenke om terav, no poukahtuseta:

${\displaystyle {\mathsf {Ca+2H_{2}O\rightarrow Ca(OH)_{2}+H_{2}\uparrow }}}$

Metall palab il'mas huldutamižel, leskusen muju om savičunvuitte rusked.

Elementarine kal'cii sase tegimel vakuumas mouckiven (kal'cijan hapandusen) endištusel alüminijan tuhkan abul +1200 C° lämudel:

${\displaystyle \mathrm {4\ CaO+2\ Al\ {\xrightarrow {1200^{\circ }C}}\ CaAl_{2}O_{4}+3\ Ca\uparrow } }$

Purustadud kal'cii keradase i puhtastase.

Kävutand

Ottas kävutamižhe kal'cijan mineraloid sauvondas amuižiš aigoišpäi, ned oma mouckivi i mouc, mramor, gips.

Kal'cijan ližaduz om tarbhaine terasen tehmižes^[1]. Kävutadas metallišt kal'cijad endištajaks metalloiden samižes.