Kalii

Kalii (K — kalium latinan kelel) om 19nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühtendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — ühtenden gruppan päalagruppas, IA), tabluden nelländes periodas.

Metalline kalii

19	0 0 0 1 8 8 2
K 39,0983
Kalii

Ühthižed andmused

Kalii om levitadud Man kores, sen seičemenz' element (2,4 %) i videnz' metall levigandusen mödhe. Element om aktivine himižešti lujas, i sikš ei voi löuta sidä londuses puhthas olendas, necil se om natrijan pojav.

Vl 1807 anglijalaine Hemfri Devi-himik sai puhtast kalijad ezmäižen kerdan sen nozolan gidrohapandusen (KOH) elektrolizan abul. Nimituz libub araban al'-kali-sanaspäi «potaš» (kalijan karbonat).

Kalijan biologine ühtnend om tarbhaine. Stajad mülütadas kalijad, sen mairiž voib kucta kibuid eläbil olijoil. Kalii i natrii oma antagonistoikš biologižes funkcijas.

Fizižed ičendad

Kalii om pehmed hobedaižvauged muglmetall. Kristalline segluz om kubine.

Atommass — 39,0983. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 0,856 g/sm³. Suladandlämuz — 336,8 K (63,65 C°). Kehundlämuz — 1047 K (773,85 C°).

Londuseline kalii kogoneb koumes izotopaspäi, kaks' niišpäi oma stabiližed: ³⁹K (93,258 %), ⁴⁰K (0,0117 %, T_½ — 1,25 mlrd vot) i ⁴¹K (6,730 %). Kaikuččel sekundal ⁴⁰K-izotopan nell' tuhad čihodamižid tegese ristitun hibjas, voib kodvda dozimetral kalijan kodiühtnendoid (potaš, kalijan hlorid, kalijan nitrat-selitr). Se izotop otab nell' videndest ristitun hibjan londuseližes radioaktivižuses (4..5 kBk), ¹⁴C-izotop otab jättud päpaloin. Tetas mugažo 23 ratud radioaktivišt izotopad 31..38, 42..56 atommassanke, i niiden viž izomärad. Kaikiš hätkembad oma ⁴³K-izotop, sen T_½=22,3 časud, ⁴²K 12,35 časud pol'čihodamižen pordonke i ⁴⁴K (22 minutad). Radioaktivižed izotopad hajetas protonižen (nomerad 31..34) vai β-čihodamižen (kaik toižed) kal't, kändasoiš argonaks vai kal'cijaks, kalii-31 — rikikš, kalii-35 — argonaks i hloraks, kalii-36 — argonaks, hloraks i rikikš.

Himižed ičendad

Kalii muigotub il'mas teravas, sädab gidrohapandust vedes poukahtusel, ujub sen pindal. Pidab kaita metallad karasinas, benzinas vai silikonas. Muigotandmärad: +1, 0. Luja endištai. Ani eile metallan reakcijad azotanke. Rikin i azotan muiktused palastudas kalijal. Kalijan ühthesuladuz natrijanke om nozol honuzližel lämudel.

Sadas kalijad sen hloridan vai gidrohapandusen elektrolizan mahtusel.

Endištuz sulatud kalijan hloridaspäi kal'cijan karbidal, alüminijal vai olal^[1] om znamasine tegimištos, mugažo termohimižen endištandan reakcii om:

${\displaystyle {\mathsf {Na+KOH{\xrightarrow[{N_{2}}]{380-450^{o}C}}NaOH+K}}}$

Kalii sädab il'man hapanikanke peroksidad i ülähapandust (kalijan üläperoksid):

${\displaystyle {\mathsf {2K+O_{2}\longrightarrow K_{2}O_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {K+O_{2}\longrightarrow KO_{2}}}}$

Voib sada kalijan hapandust metallan lämbitamižel 180 C° znamoičendhasai vai sen alemba hapanikan vähänke lugumäranke ümbrištos, vai kalijan üläoksidan lämbitamižel metalliženke kalijanke:

${\displaystyle {\mathsf {4K+O_{2}\longrightarrow 2K_{2}O}}}$

${\displaystyle {\mathsf {KO_{2}+3K\longrightarrow 2K_{2}O}}}$

Kävutand

Sadud kalijan soliden ühesa kümnendest ümbriratas mineraližikš heretusikš.

Kalii sen peroksidanke (K₂O₂) kavutasoiš veden termohimižes jagandas vezinikaks i hapanikaks («Gaz de Frans»-kaliicikl, Francii). Ottas kalijan solid gal'vanižhe tehnikha.