Val'paraiso
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Val'paraiso (isp.: Valparaíso [balpaɾaˈiso]) om lidn da kund (kommun), valdmeriport Čilin keskuzpalas. Se om valdkundan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Val'paraison agjan administrativine keskuz da pala.
Remove ads
Istorii
Eländpunktan aluz om pandud vl 1536 ispanijalaižiden vn 1535 sodaekspedicijan jäl'ghe. Ekspedicijan Huan de Saavedra-pämez' nimiti ut lidnad ičeze sündundan sijan mödhe, nüg. pen' Val'paraiso de Arrib-žilo (isp.: Valparaíso de Arriba) 125 km suvipäivnouzmha Madridaspäi.
Val'paraiso om Čilin sodamerivägiden päsijaduseks vspäi 1817. Vspäi 1863 raudte ühtenzoitab lidnad Santjagonke. Lidn eli läbi sures manrehkaiduses vl 1906, koume tuhad eläjid pölištuiba. Portan mail'man znamoičend poleni Panaman kanalan radon zavodindan jäl'ghe vl 1914. Čilin parlament radab lidnas vspäi 1990, se om sirtud Santjagospäi tobmuden sarakoiden decentralizuindan täht.
Meriportan ližaks, Val'paraison ižandusen sarakod oma mašinansauvomine, metalloiden ümbriradmine, himine i tekstiline. Viž internetkabelid läbitadas lidnad i ühtenzoittas Čilid mail'man verkonke.
Remove ads
Geografijan andmused
Lidn sijadase Tünen valdmeren randal, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Santjago-pälidnhasai om 104 km suvipäivnouzmha, 80 minutad maksližel avtotel, vai 187 km raudtel (Port-stancijaspäi). Kiruhraudte 127 km pitte Santjagohosai planiruiše polenemha tondan aigad 45 minuthasai.
Klimat om pehmed kuivahk Keskmeren toižendan, päivoikaz päiči vihmsezonas. Vilu Perun (Gumbol'dtan) joksmuz tob sumegid voden tobjan palan. Voden keskmäine lämuz om +14,9 C°, kezakun-elokun +12,1..+12,6 C°, tal'vkun-keväz'kun +16,6..+17,9 C°. Ekstremumad oma +1,6 C° (kül'mku) i +31,2 C° (uhoku), il'man lämuz läz niid voib olda miččel taht kul. Paneb sadegid 363 mm vodes, läz kaikid semendkus-elokus (61..106 mm kus), kuiv sezon oleskeleb redukus-sulakus (37 mm kaikes pordos). Paneb lunt lidnan mägil vaiše i harvoin. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 71..80 % röunoiš vodes läbi, korktemba vihmsezonas.
Remove ads
Tobmuz
Lidnankundan tobmuden pämez' om alkal'd / alkal'des (isp.: Alcalde / Alcaldesa de Valparaíso). Kaik rahvaz valičeb händast nelläks vodeks. Edeližed lidnan pämehed oma Horhe Šarp (Jorge Esteban Sharp Fajardo, tal'vku 2016 — kül'mku 2024), Horhe Kastro Munjos (Jorge Enrique Castro Muñoz, tal'vku 2008 — kül'mku 2016). Municipaline suim kogoneb kümnes ühtnijaspäi.
Eläjad
Vl 2012 lidnan eläjiden lugu oli 284 630 ristitud, vl 2017 — 296 655 ristitud, agjan kudendez. Kaik 952 tuh. ristituid elädas lidnaglomeracijas (2017), se om kahtenz' surtte valdkundas.
Lidn om üläopendusen znamasižeks keskuseks. Kaik nell' universitetad oma: Papan Val'paraison katoline (privatine, alusenpanend 1925), tehnine Federiko Santa-Maria (privatine, 1931), Pedagogižiden tedoiden Plaja-Anča (kundaline, 1948), Val'paraison universitet[1] (kundaline, 1981, 16,4 tuh. üläopenikoid vl 2021).
Remove ads
Transport
Avtobusad, trolleibussistem (vspäi 1952), metro i 16 nimitadud funikulörad (saudihe 19. voz'sadan lopuspäi) oma kundaližeks transportaks lidnas. Metropoliten (isp.: Metro Valparaíso) ühtenzoitab Suren Val'paraison lidnoid, sen üks'jäine jono om 43 km pitte, avaitihe vspäi 2005. Kaik 20 stancijad om sil, niišpäi nell' oma manalaižed, viž sijadasoiš Val'paraison municipalitetas.
Lidnan meriport om kahtenz' surtte valdkundas, radab kümnes tahos i ümbriradab kümne millionad tonnoid jüguid vodes, mugažo läz 50 kruizlaivad i 150 tuhad passažiroid. Verazmalaižed tuldas lidnha meriportan kal't vai avtotedme Santjagospäi.
Holitai Surt Val'paraisod soda- da civiline Konkon-lendimport (edel 2015. vot Vinja-del'-Mar, KNA / SCVM) sijadase Vinja-del'-Mar-kundan taga läz Konkon-lidnad Torkemad-mägen päl (Torquemada). Se kävutase Čilin sodameriaviacijal päpaloin, passažirterminalan kävutand om harv. Vll 2024−2027 täuden rahvahidenkeskeižen lendimportan sauvond planiruiše sen alusel. Rodelil'jo-lendimpöud radab suvipäivnouzmha Val'paraisospäi mugažo. Kaik om 19 lendimportad da lendimpöudod Val'paraison agjas, no ned oma pened, erased-se sijadasoiš edahaižil tün'valdmerižil saril.
Remove ads
Galerei
Čilin parlamentan sauvused (2023)
Lüteranine jumalanpert' istorižes fartalas, vn 2022 nägu
Čilin sodamerilaivišton käskuzkundan sauvuz vl 2013
Val'paraison municipaline teatr (2023)
Val'paraison konteinerport vl 2010
Ühtenzoittud metrojononke Port-raudtestancijan sauvuz vl 2006 (Estación Puerto)
Sebruzlidnad
Barselon, Ispanii (vspäi 2001)
Long Bič, Kalifornii, AÜV (1989)
Novorossiisk, Krasnodaran rand, Venäma (1972)
Pusan, Korejan Tazovaldkund (1999)
Rosario, Argentin (1997)
Salvador, Brazilii (2002)
Šanhai, Kitai (2001)
Homaičendad
Irdkosketused
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads