Arizona
tiểu bang ở miền tây nam Hoa Kỳ / From Wikipedia, the free encyclopedia
Arizona (phát âm như E-ri-giôn-nơ trong tiếng Anh Mỹ hay được biết đến là A-ri-xô-na trong tiếng Việt, tiếng Navajo: Hoozdo Hahoodzo [xòːztò xɑ̀xòːtsò]; tiếng O'odham: Alĭ ṣonak [ˡaɺi ˡʃonak]) là một tiểu bang tại tây nam Hoa Kỳ. Đây cũng là một bang Tây Hoa Kỳ và thuộc vùng núi. Nó là bang lớn thứ sáu về diện tích và đông dân thứ 14. Thủ phủ và thành phố lớn nhất là Phoenix. Arizona là một trong bốn bang Four Corners. Nó tiếp giáp với New Mexico, Utah, Nevada, California, và México, và có một điểm chung với Colorado. Biên giới giữa Arizona và México dài 389 dặm (626 km), với các bang Sonora và Baja California của México.
Tiểu bang Arizona | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Biệt danh: The Grand Canyon State (tiểu bang Grand Canyon), The Copper State (Tiểu bang Đồng) | |||||||
Ngôn ngữ chính thức | tiếng Anh[1] | ||||||
Địa lý | |||||||
Quốc gia | Hoa Kỳ | ||||||
Thủ phủ | Phoenix | ||||||
Thành phố lớn nhất | Phoenix | ||||||
Diện tích | 295.234 km² (hạng 6) | ||||||
Chiều ngang | 500 km² | ||||||
Chiều dài | 645 km² | ||||||
Kinh độ | 109°3′W – 114°50′W | ||||||
Vĩ độ | 31°20′N – 37°N | ||||||
Dân số (2018) | 7.171.646 (hạng 14) | ||||||
• Mật độ | 22 (hạng 33) | ||||||
• Trung bình | 1.250 m | ||||||
• Cao nhất | Đỉnh Humphreys, 3.851 m | ||||||
• Thấp nhất | 21 m | ||||||
Hành chính | |||||||
Ngày gia nhập | 14 tháng 2 năm 1912 (thứ 48) | ||||||
Thống đốc | Katie Hobbs (Dân chủ) | ||||||
Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ | Kristen Sinema (DC) Mark Kelly (DC) | ||||||
Múi giờ | MST (UTC−7) | ||||||
• Giờ mùa hè | Không áp dụng[2] | ||||||
Viết tắt | AZ Ariz. US-AZ | ||||||
Trang web | www.az.gov |
Arizona là bang thứ 48 và bang cuối cùng tại Hoa Kỳ lục địa tham gia vào Liên bang; chính thức trở thành một tiểu bang ngày 14 tháng 2 năm 1912. Về lịch sử, nó từng là một phần của lãnh thổ Alta California tại Tân Tây Ban Nha, rồi trở thành một phần của México năm 1821. Sau khi bị đánh bại trong cuộc chiến tranh Hoa Kỳ-México, México đã nhượng phần lớn lãnh thổ này cho Hoa Kỳ năm 1848. Phần nam tiểu bang được mua năm 1853 qua thương vụ Gadsden.
Kiểu khí hậu Nam Arizona là hoang mạc, với mùa hè rất nóng và mùa đông dịu. Bắc Arizona có những rừng thông, linh sam Douglas, và vân sam; cao nguyên Colorado; vài dãy núi (như dãy San Francisco); với những hẻm núi lớn, sâu, với mùa hè mát hơn và mùa đông tuyết rơi. Có những khu trượt tuyết tại khu vực Flagstaff, Alpine, và Tucson. Ngoài vườn quốc gia Grand Canyon nổi tiếng, Arizona còn có nhiều rừng quốc gia, vườn quốc gia, và tượng đài quốc gia.
Khoảng một phần tư diện tích tiểu bang[3] là các khu dành riêng cho người bản địa đóng vai trò là nơi cư ngụ của 27 bộ tộc bản địa châu Mỹ được công nhận liên bang, trong đó có xứ Navajo, khu dành riêng lớn nhất Hoa Kỳ.