Bồ Đào Nha
quốc gia nằm ở Tây Nam châu Âu trên bán đảo Iberia / From Wikipedia, the free encyclopedia
Bồ Đào Nha (tiếng Bồ Đào Nha: Portugal, [puɾtuˈɣaɫ]), tên gọi chính thức là Cộng hòa Bồ Đào Nha (tiếng Bồ Đào Nha: República Portuguesa[11], [ʁɨ'publikɐ puɾtu'ɣezɐ]), đôi khi được gọi ngắn là Bồ, là một quốc gia nằm ở phía Tây Nam của khu vực châu Âu, trên bán đảo Iberia và cực Tây của châu Âu lục địa. Bồ Đào Nha giáp với Đại Tây Dương ở phía Tây và phía Nam, giáp Tây Ban Nha ở phía Đông và phía Bắc. Các quần đảo Açores và Madeira ở ngoài khơi Đại Tây Dương cũng thuộc quyền quản lý của Bồ Đào Nha.
Cộng hòa Bồ Đào Nha
|
|
---|---|
Tên bản ngữ
| |
Vị trí của Bồ Đào Nha (xanh đậm) – ở châu Âu (xanh nhạt & xám đậm) | |
Tổng quan | |
Thủ đô và thành phố lớn nhất | Lisbon 38°46′B 9°9′T |
Ngôn ngữ chính thức và quốc ngữ | Tiếng Bồ Đào Nha |
Ngôn ngữ địa phương được công nhận | Tiếng Miranda[note 1] |
Sắc tộc |
|
Tôn giáo chính (2011) |
|
Tên dân cư | Người Bồ Đào Nha |
Chính trị | |
Chính phủ | Cộng hòa lập hiến bán tổng thống đơn nhất[4] |
Marcelo Rebelo de Sousa | |
Luís Montenegro | |
Lập pháp | Thể chế Cộng hòa |
Lịch sử | |
Hình thành | |
• Lập quốc | 868 |
1095 | |
24 tháng 6 năm 1128 | |
25 tháng 7 năm 1139 | |
1 tháng 12 năm 1640 | |
23 tháng 9 năm 1822 | |
5 thang10 năm 1910 | |
25 tháng 4 năm 1974 | |
25 tháng 4 năm 1976[note 3] | |
1 tháng 1 năm 1986 | |
Địa lý | |
Diện tích | |
• Tổng cộng | 92,212 km2[5] (hạng 109) 57,298 mi2 |
• Mặt nước (%) | 1,2 (tính đến 2015)[6] |
Dân số | |
• Điều tra 2021 | 10.347.892[7] |
• Mật độ | 112.2/km2 290,6/mi2 |
Kinh tế | |
GDP (PPP) | Ước lượng 2021 |
• Tổng số | 376,1 tỷ USD[8] |
36.543 USD[8] | |
GDP (danh nghĩa) | Ước lượng 2021 |
• Tổng số | 251,7 tỷ USD[8] |
• Bình quân đầu người | 24.457 USD[8] |
Đơn vị tiền tệ | Euro (€) (EUR) |
Thông tin khác | |
Gini? (2019) | 31,9[9] trung bình |
HDI? (2019) | 0,864[10] rất cao · hạng 38 |
Múi giờ | UTC (WET) UTC−1 (Atlantic/Azores) |
UTC+1 (WEST) UTC (Atlantic/Azores) | |
Note: Chính quốc Bồ Đào Nha và Madeira dùng WET/WEST, còn Azores chậm hơn 1 tiếng. | |
Cách ghi ngày tháng | dd/mm/yyyy (CE) |
Giao thông bên | phải |
Mã điện thoại | +351 |
Mã ISO 3166 | PT |
Tên miền Internet | .pt |
|
Trên lãnh thổ Bồ Đào Nha ngày nay, con người đã có mặt từ thời tiền sử. Các dân tộc cổ đại như người Gallaeci, Lusitania, Celt, Cynetes, Phoenicia, Carthage, La Mã cổ đại và những dân tộc German như Suevi, Buri và Visigoth đã để lại ít nhiều ảnh hưởng đến lịch sử lãnh thổ Bồ Đào Nha ngày nay. Lãnh thổ Bồ Đào Nha lúc đó được sáp nhập vào Đế quốc La Mã thành tỉnh Lusitania. Văn hóa La Mã để lại dấu ấn sâu đậm, nhất là về mặt ngôn ngữ: tiếng Bồ Đào Nha gốc từ tiếng Latinh của người La Mã. Vào thế kỷ thứ V, sau khi Đế quốc La Mã sụp đổ, những bộ tộc German tràn vào xâm chiếm. Sang đầu thế kỷ thứ VIII, người Moor theo đạo Hồi giáo từ Bắc Phi mở cuộc chinh phục Lusitania, chiếm được gần hết bán đảo Iberia, thu phục các tiểu vương quốc German theo đạo Thiên Chúa về một mối.
Những thế kỷ kế tiếp, dân đạo Thiên Chúa cố đánh đuổi người Hồi giáo trong cuộc "Tái chinh phục". Bá quốc Bồ Đào Nha được thành lập và là một phần của Vương quốc Galicia. Vì vương quốc được thành lập, công nhận năm 1143 và có biên giới ổn định năm 1249, Bồ Đào Nha tự nhận là quốc gia dân tộc lâu đời nhất ở châu Âu.[12]
Trong suốt thế kỷ XV và XVI, nhờ thám hiểm hàng hải, Bồ Đào Nha đã thành lập một Đế quốc thực dân quy mô toàn cầu bao gồm những thuộc địa ở châu Phi, châu Á và Nam Mỹ, trở thành một trong những nền kinh tế, chính trị và quân sự hùng mạnh nhất trên thế giới. Năm 1580, Bồ Đào Nha liên minh với Tây Ban Nha tạo thành Liên minh Iberia. Tuy nhiên vào năm 1640, Bồ Đào Nha cũng cố lại chủ quyền và độc lập trong cuộc Chiến tranh phục hồi Bồ Đào Nha, dẫn đến một triều đại mới được thành lập và trở về tình trạng chia tách của hai vương triều và đế quốc.
Năm 1755, một trận động đất mạnh đã xảy ra ở Lisboa gây thiệt hại nghiêm trọng về cơ sở hạ tầng, người và của cải, sau đó Bồ Đào Nha lần lượt bị Tây Ban Nha và Pháp xâm lược, rồi tiếp tục để mất thuộc địa lớn nhất là Brasil, dẫn đến sự mất ổn định về chính trị, quân sự và tiềm năng kinh tế cũng như sự giảm sút sức mạnh toàn cầu trong suốt thế kỷ XIX. Năm 1910, chế độ quân chủ bị lật đổ, nền cộng hòa được thành lập và sau đó là chế độ độc tài. Với các cuộc chiến tranh Thực dân Bồ Đào Nha và cuộc đảo chính Cách mạng hoa cẩm chướng vào năm 1974, nền độc tài bị lật đổ ở Lisboa và Bồ Đào Nha trao trả những thuộc địa hải ngoại cuối cùng (Angola và Mozambique). Việc trao trả Ma Cao cho Trung Quốc vào năm 1999 đánh dấu sự kết thúc một đế quốc thực dân tồn tại lâu nhất trong lịch sử. Tuy nhiên, Đế quốc Bồ Đào Nha đã để lại nhiều di sản cũng như tầm ảnh hưởng sâu rộng về văn hoá, kiến trúc và ngôn ngữ trên toàn cầu, với trên 250 triệu người nói tiếng Bồ Đào Nha hiện nay.
Nhà nước Bồ Đào Nha hiện đại sở hữu một nền kinh tế tiên tiến với mức thu nhập bình quân đầu người, chỉ số phát triển con người (HDI) và tiêu chuẩn sinh hoạt rất cao.[13][14] Đây là quốc gia có Chỉ số hòa bình toàn cầu cao thứ 3 trên thế giới vào năm 2016[15] và là một trong 13 quốc gia bền vững nhất vào năm 2017.[16] Bồ Đào Nha duy trì hình thức chính phủ Cộng hoà bán tổng thống nhất thể[17], là thành viên sáng lập của NATO, Cộng đồng các quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha và nhiều tổ chức quốc tế khác như Liên Hợp Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Khu vực đồng euro, và OECD,...