Nhà Safavid
From Wikipedia, the free encyclopedia
Nhà Safavid (Tiếng Ba Tư: Safaviyan صفویان; Tiếng Azeri:صفوی, Səfəvilər) là một triều đại đã cai trị lãnh thổ Iran ngày nay, cùng nhiều vùng phụ cận từ khoảng năm 1501 đến năm 1736. Họ thường hay giao chiến với nhà Ottoman của Thổ Nhĩ Kỳ và người Uzbek.
Nhà Safavid
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1501–1736 | |||||||||||||||||||||||||||||||
Đế quốc Safavid dưới thời Shah Abbas Đại đế | |||||||||||||||||||||||||||||||
Tổng quan | |||||||||||||||||||||||||||||||
Vị thế | Empire | ||||||||||||||||||||||||||||||
Thủ đô | |||||||||||||||||||||||||||||||
Ngôn ngữ thông dụng | |||||||||||||||||||||||||||||||
Tôn giáo chính | Twelver Shiʻi Islam | ||||||||||||||||||||||||||||||
Chính trị | |||||||||||||||||||||||||||||||
Chính phủ | Quân chủ | ||||||||||||||||||||||||||||||
Shahanshah | |||||||||||||||||||||||||||||||
• 1501–1524 | Ismail I (first) | ||||||||||||||||||||||||||||||
• 1732–1736 | Abbas III (last) | ||||||||||||||||||||||||||||||
Grand Vizier | |||||||||||||||||||||||||||||||
• 1501–? | Mohammad Zakariya Kujuji (first) | ||||||||||||||||||||||||||||||
• 1729–1736 | Nader Qoli Beg (last) | ||||||||||||||||||||||||||||||
Lập pháp | Council of State | ||||||||||||||||||||||||||||||
Lịch sử | |||||||||||||||||||||||||||||||
Lịch sử | |||||||||||||||||||||||||||||||
• Establishment of the Safavid order by Safi-ad-din Ardabili | 1301 | ||||||||||||||||||||||||||||||
• Thành lập | 1501 | ||||||||||||||||||||||||||||||
• Hotaki Invasion | 1722 | ||||||||||||||||||||||||||||||
• Reconquest under Nader Shah | 1726–1729 | ||||||||||||||||||||||||||||||
• Giải thể | 8 March 1736 | ||||||||||||||||||||||||||||||
• Nader Shah crowned | ngày 1 tháng 10 năm 1736 | ||||||||||||||||||||||||||||||
Kinh tế | |||||||||||||||||||||||||||||||
Đơn vị tiền tệ | Tuman, Abbasi (incl. Abazi), Shahi.[9]
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
a State religion.[10]
b Official language,[11] coinage,[12][13] civil administration,[14] court (since Isfahan became capital),[15] literary,[12][14][16] theological discourse,[12] diplomatic correspondence, historiography,[17] court-based religious posts[18] c Court,[19][20][21] religious dignitaries, military[17][22][23][24] d Court[25] |
Theo tiếng Ba Tư, Safaviyan là một danh từ, chỉ định triều đại, còn Safavi là tính từ, có nghĩa là thuộc về gia đình Safavid. Tiếng Anh thường viết Safavi dynasty (triều đại của gia đình Safavid) hay Safavid dynasty, khiến Safavi thường được coi là tên của triều đại. Trong các sách tiếng Pháp, tên triều đại này được thường thấy nhất dưới dạng Séfévide (phát âm Xê-fê-viđ). Tuy nhiên, người Ba Tư vùng Tehran - Isfahan phát âm là Safaviyan (Xa-fa-vi-dan). Ở Việt Nam, tên Safavid thông dụng nhất.
Họ Safavid là một thuộc tộc người Iran[26] lai các chủng tộc Azeri (của Azerbaijan) [27] và Kurd[28], theo hệ phái Shi'ite của Hồi giáo ở Iran. Vào đầu thế kỷ 16, khoảng năm 1501 một thủ lĩnh của họ là Ismail I trở thành Shah, thành lập triều đại Safavid ở Tabriz, bắt đầu đế quốc Ba Tư thứ ba. Họ Safavid đã tiến hành chiến tranh với đế quốc Ottoman, và chinh phạt được một số bộ lạc người Thổ ở phía Tây và Bắc, đe dọa bành trướng đến Thổ. Sultan của đế quốc Ottoman, Selim I đã động binh đánh bại quân Safavid tại Chaldiran năm 1514 và sáp lập cao nguyên Iran vào lãnh thổ. Vị vua nổi tiếng nhất của đế quốc Safavid là Abbas I, người đã khuyến khích giao thương với châu Âu, đánh thắng người Thổ, Uzbek và mở mang bờ cõi. Tuy nhiên, đế chế suy yếu sau khi Abbas I qua đời vào năm 1629. Đế quốc này cuối cùng cũng phải chịu quy phục người Afghanistan vào năm 1722. Trong các năm 1722-1725, đất nước Ba Tư cũng bị quân đội Nga xâm lăng đồng thời quân Ottoman cũng tràn sang các tỉnh phía tây và phía bắc.
Bấy giờ, có một quân nhân tên Nader Quli đã cứu nguy cho nhà Safavid, đánh bại mọi sắc dân người Afghan, Nga và Thổ. Cho đến năm 1736, ông lật đổ được vua Safavid cuối cùng là Abbas III, thành lập nhà Afsharid.