Sao Mộc
hành tinh thứ năm và là hành tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời / From Wikipedia, the free encyclopedia
Sao Mộc (tiếng Anh: Jupiter) hay Mộc Tinh (chữ Hán: 木星) là hành tinh thứ năm tính từ Mặt Trời và là hành tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời.[12] Nó là hành tinh khí khổng lồ với khối lượng bằng một phần nghìn của Mặt Trời nhưng bằng hai lần rưỡi tổng khối lượng của tất cả các hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời cộng lại. Sao Mộc được xếp vào nhóm hành tinh khí khổng lồ cùng với Sao Thổ (Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương được xếp vào hành tinh băng khổng lồ). Hai hành tinh này đôi khi được gọi là hành tinh kiểu Sao Mộc hoặc hành tinh vòng ngoài. Các nhà thiên văn học cổ đại đã biết đến hành tinh này,[13] và gắn với thần thoại và niềm tin tôn giáo trong nhiều nền văn hóa. Người La Mã đặt tên hành tinh theo tên của vị thần Jupiter, vị thần quan trọng nhất trong số các vị thần.[14] Tên gọi trong tiếng Trung Quốc, tiếng Triều Tiên, tiếng Nhật và tiếng Việt của hành tinh này được đặt dựa vào hành "mộc" trong ngũ hành. Khi nhìn từ Trái Đất, Sao Mộc có cấp sao biểu kiến −2,94, đủ sáng để tạo bóng; và là thiên thể sáng thứ ba trên bầu trời đêm sau Mặt Trăng và Sao Kim. (Sao Hỏa hầu như sáng bằng Sao Mộc khi Sao Hỏa ở những vị trí xung đối trên quỹ đạo của nó với Trái Đất).
Ảnh tổng hợp từ tàu Cassini khi lướt qua Sao Mộc. Chấm tối là bóng của Europa. Vết Đỏ Lớn, một cơn bão tồn tại từ lâu có chiều quay ngược với các dải mây xung quanh, phía dưới bên phải. Các dải mây trắng, gọi là vùng, hay vùng khí nhẹ bay lên-mây cao; những dải mây màu đỏ nâu, gọi là vành đai, hay vùng khí thấp hơn-mây thấp. Vùng mây trắng chứa băng amonia và những vùng mây thấp chưa biết rõ thành phần. | |||||||||||||||||||||||
Đặc trưng quỹ đạo[1][2] | |||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kỷ nguyên J2000 | |||||||||||||||||||||||
Điểm viễn nhật | 816.520.800 km (5,458104 AU) | ||||||||||||||||||||||
Điểm cận nhật | 740.573.600 km (4,950429 AU) | ||||||||||||||||||||||
778.547.200 km (5,204267 AU) | |||||||||||||||||||||||
Độ lệch tâm | 0,048775 | ||||||||||||||||||||||
398,88 ngày[4] | |||||||||||||||||||||||
Tốc độ vũ trụ cấp 1 trung bình | 13,07 km/s[4] | ||||||||||||||||||||||
18,818° | |||||||||||||||||||||||
Độ nghiêng quỹ đạo |
| ||||||||||||||||||||||
100,492° | |||||||||||||||||||||||
275,066° | |||||||||||||||||||||||
Vệ tinh đã biết | 92 | ||||||||||||||||||||||
Đặc trưng vật lý | |||||||||||||||||||||||
Bán kính trung bình | 69.911 ± 6 km[6][7] | ||||||||||||||||||||||
Bán kính xích đạo | |||||||||||||||||||||||
Bán kính cực | |||||||||||||||||||||||
Độ dẹt | 0,06487 ± 0,00015 | ||||||||||||||||||||||
Thể tích | |||||||||||||||||||||||
Khối lượng | |||||||||||||||||||||||
Mật độ trung bình | 1,326 g/cm3[4][7] | ||||||||||||||||||||||
24,79 m/s2[4][7] 2,528 g | |||||||||||||||||||||||
59,5 km/s[4][7] | |||||||||||||||||||||||
9,925 h[10] (9 h 55 m 30 s) | |||||||||||||||||||||||
Vận tốc quay tại xích đạo | 12,6 km/s 45.300 km/h | ||||||||||||||||||||||
3,13°[4] | |||||||||||||||||||||||
Xích kinh cực Bắc | 268,057° 17 h 52 min 14 s[6] | ||||||||||||||||||||||
Xích vĩ cực Bắc | 64,496°[6] | ||||||||||||||||||||||
Suất phản chiếu | 0,343 (Bond) 0,52 (hình học)[4] | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
-1,6 đến -2,94[4] | |||||||||||||||||||||||
29,8" — 50,1"[4] | |||||||||||||||||||||||
Khí quyển[4] | |||||||||||||||||||||||
Áp suất bề mặt | 20–200 kPa[11] (lớp mây) | ||||||||||||||||||||||
Biên độ cao | 27 km | ||||||||||||||||||||||
Thành phần khí quyển |
| ||||||||||||||||||||||
Sao Mộc chứa chủ yếu hydro và heli - chiếm một phần tư khối lượng của nó, mặc dù heli chỉ chiếm một phần mười số lượng phân tử. Có thể có một lõi đá trong hành tinh chứa các nguyên tố nặng hơn,[15] nhưng không giống như những hành tinh khí khổng lồ khác, Sao Mộc không có một bề mặt rắn định hình. Bởi vì có tốc độ tự quay nhanh, hình dạng của hành tinh có hình phỏng cầu dẹt (nó hơi phình ra tại xích đạo). Lớp khí quyển ngoài cùng hiện lên với nhiều dải mây ở những độ cao khác nhau, do kết quả của hiện tượng nhiễu loạn khí động và tương tác với những cơn bão tại biên. Một đặc điểm nổi bật trên ảnh chụp của nó đó là Vết Đỏ Lớn, một cơn bão khổng lồ được biết đến tồn tại ít nhất từ thế kỷ 17 khi các nhà thiên văn lần đầu tiên quan sát nó bằng kính thiên văn. Bao quanh Sao Mộc là một hệ thống vành đai mờ nhạt cũng như từ quyển mạnh. Có ít nhất 80 vệ tinh tự nhiên quay quanh nó,[16] bao gồm bốn vệ tinh lớn nhất gọi là các vệ tinh Galileo do nhà bác học Galileo Galilei lần đầu tiên quan sát năm 1610. Ganymede, vệ tinh lớn nhất, có đường kính lớn hơn Sao Thủy.
Đã có một vài tàu không gian thám hiểm đến Sao Mộc, bao gồm tàu Pioneer và Voyager trong các phi vụ bay ngang qua và sau đó tàu Galileo bay quay hành tinh này. Con tàu gần đây nhất bay qua Sao Mộc trên hành trình đến Sao Diêm Vương - tàu New Horizons bay qua vào cuối 2007. Con tàu sử dụng sự hỗ trợ của hấp dẫn từ Sao Mộc nhằm tăng tốc độ của nó. Hiện nay tàu Juno của NASA đã đến vào ngày 5 tháng 7 năm 2016.[17] Trong tương lai có phi vụ của ESA đến thám hiểm các vệ tinh Galileo nói chung và Europa nói riêng.