Võ Tắc Thiên
nữ hoàng đế sáng lập triều Võ Chu (trị vì 690–705) / From Wikipedia, the free encyclopedia
Võ Tắc Thiên (chữ Hán: 武則天, 17 tháng 2, 624 - 16 tháng 12, 705)[2] hay Vũ Tắc Thiên,[lower-alpha 7] thường gọi Võ hậu (武后) hoặc Thiên hậu (天后), là một phi tần ở hậu cung của Đường Thái Tông Lý Thế Dân, sau trở thành Hoàng hậu thứ hai của Đường Cao Tông Lý Trị, về sau trở thành Hoàng đế triều đại Võ Chu làm gián đoạn nhà Đường. Bà là mẹ của 2 vị hoàng đế kế tiếp, Đường Trung Tông Lý Hiển và Đường Duệ Tông Lý Đán.
Võ Tắc Thiên 武則天 | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hoàng đế Trung Hoa Đường Cao Tông Hoàng hậu | |||||||||
Hoàng đế nhà Võ Chu | |||||||||
Trị vì | 19 tháng 10 năm 690[lower-alpha 1] - 22 tháng 2 năm 705[lower-alpha 2] (14 năm, 126 ngày) | ||||||||
Tiền nhiệm | Sáng lập triều đại | ||||||||
Kế nhiệm | Triều đại kết thúc | ||||||||
Hoàng hậu nhà Đường | |||||||||
Tại vị | 655 – 683 | ||||||||
Tiền nhiệm | Cao Tông Phế hậu | ||||||||
Kế nhiệm | Trung Tông Vi Hoàng hậu | ||||||||
Hoàng thái hậu nhà Đường | |||||||||
Tại vị | 683 - 690 | ||||||||
Tiền nhiệm | Hoàng thái hậu đầu tiên | ||||||||
Kế nhiệm | Vi Thái hậu | ||||||||
Thái thượng hoàng nhà Đường | |||||||||
Tại vị | 22 tháng 2 năm 705 - 16 tháng 12 năm 705 297 ngày | ||||||||
Tiền nhiệm | Đường Cao Tổ | ||||||||
Kế nhiệm | Đường Duệ Tông | ||||||||
Thông tin chung | |||||||||
Sinh | (624-02-17)17 tháng 2, 624[lower-alpha 3] Văn Thủy, Tinh Châu, Đại Đường | ||||||||
Mất | 16 tháng 12, 705(705-12-16) (81 tuổi) Thượng Dương cung, Trường An, Đại Đường | ||||||||
An táng | Càn lăng huyện Càn, Thiểm Tây | ||||||||
Phối ngẫu | Đường Thái Tông Đường Cao Tông | ||||||||
Hậu duệ |
| ||||||||
| |||||||||
Tước hiệu | Thánh Thần Hoàng đế (聖神皇帝) | ||||||||
Hoàng tộc | Võ Chu Nhà Đường | ||||||||
Thân phụ | Võ Sĩ Ước | ||||||||
Thân mẫu | Dương phu nhân | ||||||||
Tôn giáo | Phật giáo |
Cùng với tôn hiệu Thiên hậu của bà và tôn hiệu Thiên hoàng (天皇) của Đường Cao Tông, 2 người đã đồng trị vì nhà Đường trong một thời gian dài và cùng được gọi là Nhị Thánh (二聖). Sau khi Đường Cao Tông qua đời, Thiên hậu trải qua các đời Đường Trung Tông và Đường Duệ Tông với tư cách Hoàng thái hậu, và cuối cùng trở thành Hoàng đế duy nhất của triều đại Võ Chu, triều đại mà bà sáng lập tồn tại từ năm 690 đến năm 705. Với việc không có một người phụ nữ nào trước và sau mình được công nhận Hoàng đế, Võ Tắc Thiên trở thành Nữ hoàng duy nhất được công nhận trong lịch sử Trung Quốc.[lower-alpha 8] Dù vậy, Cựu Đường thư và Tân Đường thư vẫn chỉ gọi bà là "Thái hậu" ngay cả sau khi bà tự xưng hoàng đế, đó là vì vấn đề không nhìn nhận địa vị của bà trong thời đại cũ.
Trong 15 năm cai trị với tôn hiệu Thánh Thần Hoàng đế (聖神皇帝), Võ Tắc Thiên mở mang lãnh thổ Trung Quốc, vươn sang Trung Á, nhưng đến giai đoạn sau thì Trung Quốc của bà bị mất nhiều lãnh thổ ở Mãn Châu và bán đảo Liêu Đông do sự thành lập của vương quốc Bột Hải năm 698 và Tiểu Cao Câu Ly năm 699. Nhiều lãnh thổ Trung Quốc ở phía tây bắc vào giai đoạn trị vì sau này của bà cũng bị mất vào tay Hãn quốc Hậu Đột Quyết. Sự ly khai của tộc Khiết Đan ở khu vực xung quanh Doanh Châu (Bắc Kinh ngày nay) và các cuộc xâm nhập của Hãn quốc Hậu Đột Quyết cũng từng gây uy hiếp lớn cho chính quyền của bà. Nội địa khuyến khích phát triển Phật giáo, tập trung phát triển kinh tế - xã hội, duy trì sự ổn định trong nước. Tuy nhiên, do tư tưởng nam tôn-nữ ti đã ăn sâu trong lòng xã hội phong kiến, lại thêm tính cách độc ác, hà khắc trong việc cai trị khiến đông đảo cựu thần nhà Đường không phục. Cuối đời, bà có hai nam sủng là anh em họ Trương, Trương Xương Tông và Trương Dịch Chi, cùng họ dâm loạn trong cung, vì sủng ái hai anh em mà bà dung túng cho 2 người chuyên quyền, khiến nhiều quần thần bất bình. Tới năm 705, Tể tướng đương triều là Trương Giản Chi cùng các đại thần phát động binh biến, ép Võ hậu thoái ngôi và đưa Đường Trung Tông lên ngôi lần thứ hai. Bà bị giam lỏng ở Thượng Dương cung tại Lạc Dương cho đến khi qua đời không lâu sau đó, thọ 82 tuổi. Bà cũng trở thành 1 trong 3 vị Hoàng đế Trung Hoa có tuổi thọ cao nhất, bên cạnh Lương Vũ Đế Tiêu Diễn (87 tuổi) và Thanh Cao Tông Càn Long hoàng đế (89 tuổi).
Việc bà nổi lên nắm quyền cai trị bị các nhà sử học Khổng giáo chỉ trích mạnh mẽ, thường so sánh bà với Lã hậu nhà Hán bởi sự chuyên quyền và tàn độc, được gọi chung là Lã Võ (吕武).[6] Khi đánh giá khái quát lịch sử Trung Hoa, Võ Tắc Thiên cùng 2 vị "Nữ hoàng không miện" khác là Lã hậu và Từ Hi Thái hậu là 3 phụ nữ nắm quyền lực tối cao nhất từng xuất hiện trong các triều đình phong kiến Trung Hoa, bị dân gian coi là những người phụ nữ tàn ác bất nhân với cả người thân, làm nghiêng đổ xã tắc. Tuy nhiên, các nhà sử học từ sau những năm 1950 đã đánh giá bà cân bằng hơn. Võ Tắc Thiên có những chỗ dở như tàn nhẫn giết hại nhiều người thân, hà khắc làm người dân khiếp sợ, nhưng bà biết trọng dụng người tài, thuởng phạt nghiêm minh, nhân dân sống dười thời bà được ăn no mặc ấm, an cư lạc nghiệp.